Ա. Խանոյան. Իսկական լուսանկարիչը իրեն երբեք պրոֆեսիոնալ չի համարում

Aysor.am-ի «Լավ գործ» նախագիծը այն մարդկանց մասին է, ովքեր մեծ ջանք, եռանդ ու տաղանդ են ներդնում անգամ սովորական թվացող մասնագիտությունների մեջ և այն արհեստից դարձնում արվեստ: Մարդիկ, ովքեր ապրում են մեր կողքին ու գույն տալիս մեր ժամանակներին:  Նրանցից է Արմեն Խանոյանը:

Երևանի սիրտը համարվող Աբովյան 12 հասցեում 1927 թ.-ից գործում էր Երևանի ամենահին լուսանկարչատներից մեկը` «Խանոյան ֆոտոն»:

Գոնե մեկ անգամ Աբովյանի այդ հատվածով անցած մարդիկ հաստատ կհիշեն կամարաձև լուսանկարչատունը, որի պատին փակցված էին տարբեր չափերի հին ու նոր լուսանկարներ:

Հիմա լուսանկարչատունը տեղափոխվել է Պուշկինի նորակառույց շենքի առաջին հարկ, սակայն տերերը նույնն են մնացել, հիմա այնտեղ աշխատում է լուսանկարչատան հիմնադիր Գաբրիել Խանոյանի թոռը` Արմեն Խանոյանը:

«Երևանում լուսանկարչատները բացվել են, հիմնականում, 1915 թ.-ից հետո, առաջինը Գեղամ Թարվերդյանի լուսանկարչատունն է եղել, որը մի փայտե տնակ էր, սակայն այդ ժամանակ Թարվերդյանը շատ հարգի էր և իր նկարների տակ ստորագրում էր: Ինքը բազմաթիվ մրցանակներ է շահել դեռ 1907-1910- ական թթ.: Ընդհանրապես, հայերը շատ հայտնի էին աշխարհում՝ որպես լուսանկարիչներ և19-րդ դարի լավագույն  լուսանկարիչների առաջին տասնյակը գլխավորել են հայ լուսանկարիչները: Գաբրիել Խանոյանը վանեցի էր, հայտնի Մեծ վանեցի մականունով, գաղթել է Երևան, հետո մեկնել Հյուսիսային Կովկաս, ծանոթացել լուսանկարչական գործունեության հետ, 1917թ. վերադարձել Հայաստան, հետո 1922 թ. Աստաֆյան 22 հասցեում, որը հետո դարձավ Աբովյան 12,  հիմնել լուսանկարչատուն: Լուսանկարչատունն այդտեղ է եղել 87 տարի: Մոտ 4 տարի առաջ քաղաքի մասշտաբն էին փոխում, քաղաքապետարանը որոշեց, որ այդտեղ ով շահի, տենդերը, իրեն տան: Շահողը բարեխիղճ էր, ասաց, որ քանի որ այն եղել է 87 տարվա լուսանկարչատուն, ես այն չեմ քանդի ու ինձ էլ տեղ տվեցին այստեղ, ինչի համար շնորհակալ եմ»,- ասաց նա:

Արմենը մասնագիտությամբ տնտեսագետ է, պատմում է, որ երկար տարիներ համոզված էր, որ լուսանկարչությամբ չի զբաղվի, սակայն հոր մահից հետո հասկացել է, որ չի կարող «Խանոյան» լուսանկարչատունը փակված տեսնել:

«Ես մեծացել եմ լուսանկարիչների ընտանիքում, մայրս էլ հայտնի ռետուշող էր, նրա ազգականներն էլ կապ են ունեցել լուսանկարչության հետ: Մանկուց եղել եմ այդ միջավայրում, եթե մի ժամանակ մարդիկ երազում էին լուսանկարվել, իմ համար դա սովորական բան էր, թե այստեղ, թե Թիֆլիսում: Հետո եկավ ժամանակ, երբ էլ չէի ուզում լուսանկարչությամբ զբաղվել, որովհետև միշտ լսել եմ, որ պապս էլ, հայրս էլ ասում էին, որ լուսանկարչի գործը անշնորհակալ գործ է, մարդիկ նայում, չեն հավանում նկարը, հետո տարիներ անց գալիս ու պահանջում այն, քանի որ հասկացել են դրա արժեքը: Օրինակ՝ հորս մահից 3 տարի անց մի պապիկ եկավ մեր լուսանկարչատուն ու ասեց, որ պատից կախված նկարը վաճառեմ իրեն: Ասեցի` չեմ վաճառում, սա հորս աշխատանքն է, ասաց՝ «այդ լուսանկարում իմ կինն է, այն մեծացվել և դրվել Աբովյան փողոցի ցուցափեղկին: Ես հետո եկել, իր հետ վիճել եմ այդ պատճառով, թե ինչո՞ւ ես կախել այնտեղ»: Հայրս բերել է այն ներս: Հիմա կինը մահացել է, եկել էր, նկարը ուզում էր, ասեցի՝ ոչ, հայրս չի տվել, ես էլ չեմ կարող տալ, բայց մայրս խղճաց, ասեց, որ տամ: Ասեցի, դե լավ, պապի ջան, վերցրու, հարյուր անգամ շնորհակալություն հայտնեց»,- ասաց նա:

Լուսանկարչատանը հայտնվողի մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ նրա տերերը նոր են տեղափոխվել, համակարգիչն ու ապակե սեղանը ասես օտար լինեն կախարդական այդ միջավայրում, ուր բոլոր պատերին կախված են մեր մեծերի լուսանկարները, իսկ անկյունում 180 տարվա լուսանկարչական սարքն է, որով այսօր էլ Արմենը լուսանկարներ է անում:

«Հիշում եմ՝ մի օր դպրոցից եկա, պապս կանչեց իր մոտ, նստած էր, հայրիկս էլ լուսանկարում էր: Մերոնք սովորություն ունեին հայտնիներից գումար չվերցնել: Սևակը գումարը թողեց ու հեռացավ, պապս ասեց, գիտե՞ս ով էր, ասեցի չէ, ասեց՝ Սևակն է, վազեցինք հետևից, նրա մեքենան էլ չկար, բայց երբ եկավ լուսանկարը վերցնելու, պապս գումարը հետ տվեց: Դա էլ հետո դարձավ իր թաղման լուսանկարը: Շիրազի լուսանկարը կա, նաև Ավետիք Իսահակյանի հետ, Իսահակյանը Գաբրիել Խանոյանի հետ մոտ է եղել, գալիս էր, սուրճ էին խմում, զբոսնում, Արամ Խաչատրյանի թաղումը նկարեցինք, ընդհանրապես, ինչ կատարվում էր քաղաքում, հայտնվում էր մեր լուսանկարչատան ցուցափեղկին, ոնց որ այդ ժամանակվա լրատվական կենտրոնը լիներ: Ամբողջ թատերական արխիվը Խանոյանն է արել հայրիկիս հետ, և երբ թատերականի հին շենքը այրվեց, արխիվը կորավ, բոլորը մտածում էին, ինչ անել, սակայն իրենք հաշվի չէին առնում, որ դրանք երկու վանեցի էին նկարել, որոնք հայտնի մարդկանց 4-5 կադր էին նկարում ու մայր թատրոնը ստացավ նոր արխիվ»,- ասաց նա:

Հիմա Խանոյանի արխիվում կա 6000-ից ավելի լուսանկար, մի մասն էլ թանգարաններում են: Արմենի խոսքով` ցավն այն է, որ հաճախ լուսանկարների վրա չեն գրում հեղինակի անունը, իսկ հիմա՝ նոր տեխնոլոգիաների մուտքի հետ միասին, լուսանկարը վերածվել է թղթի կտորի:

«7 տարեկանից ինձ սովորեցրել են լուսանկարչության բոլոր գաղտնիքները, բայց առաջին լուսանկարը արել եմ 30 տարեկանում: Լուսանկարիչ դառնալու համար այն ժամանակ շատ երկար ճանապարհ պետք է անցնեին: Սկզբում աշխատում էիր որպես օգնական,12 տարեկանում սովորում ժապավենը լիցքավորել, աչքերը փակ պետք էր անել, դա կատարվում էր մթության մեջ, այդ պատճառով էլ հայրս մինչև դա լուսավորության մեջ աչքերս կապում էր, մինչև սովորեցի լիցքավորել: Դա ուներ իր խորհուրդը, որ մարդը մինչև լուսանկարիչ դառնալը կարողանում էր տեսնել արդյունքը և հասկանալ, թե ինչպես ճիշտ ընտրել լուսանկարի լույսն ու ստվերը, հետո ռետուշ անել էր սովորում, լուսանկարը տպել: Հետո քննություն էիր հանձնում ժամանակի նշանավոր լուսանկարիչների մոտ և այդքան աշխատանքից հետո կարող էիր չանցնել, որովհետև աշխատասիրությունից բացի՝ լուսանկարիչ դառնալու համար պետք է տաղանդ ունենաս»,- ասաց նա:

Արմենի խոսքով` լուսանկարչության հանդեպ վերաբերմունքից բացի չկա նաև առաջվա ջերմությունը լուսանկարիչների միջև:
«Այն ժամանակ լուսանկարիչները շատ մտերիմ էին, Խանդիկյանն ու հայրս այնքան մոտ էին, իրար էին տալիս ֆոտոն, երբ գնում էին հանգստի, որ բիզնեսը չտուժի: Հիմա մեկին ասա, բիզնեսս տամ քեզ, գնամ հանգստանամ... իսկ այն ժամանակ հայրս հանգիստ տալիս էր ֆոտոն Խանդիկյանին ու գնում ու երբեք մի բան չի պակասել: Անգամ եթե լուսանկարի փողը չէին տալիս, ինքն էր վրան ավելացնում, որ հայրս չիմանար նեղվեր: Մի անգամ մի տղա եկավ ասաց, թե՝ ես փող չունեի, որ այդ ժամանակ տայի, հիմա եմ տալիս, հայրս ասաց, բայց պակաս գումար չկա: Պարզվեց՝ Խանդիկյանն էր դրել: Այն ժամանակ իրար մեջքի էին կանգնում, հիմա հակառակն է»,- ասաց նա:

Հիմա Արմենը բացառիկ լուսանկարներ չի տալիս արխիվից, որովհետև կարծում է, որ լուսանկարը ու լուսանկարչի մասնագիտությունը արժեզրկվել են:

«Ես լուսանկարչության մեջ եմ 7 տարեկանից, սակայն հիմա էլ ինձ պրոֆեսիոնալ չեմ համարում, հայրս 55 տարվա լուսանկարիչ էր, ասում էր՝ մտի, նոր գիրք կա գրախանությում, առ` կարդամ, ու հաստ ակնոցներ ուներ, դրանով կարդում էր: Այդ ժամանակվա բոլոր լուսանկարիչները համարում էին, որ լուսնկարչությունը այն արվեստն է, որը միշտ պետք է սովորել, ոչ մեկն իրեն պրոֆեսիոնալ չէր համարում, ասում էին՝ ֆոտոն նենց բան է, որ անընդհատ պետք է դրանով զբաղվես, նվիրված լինես այդ գործին»,- ասաց նա:

Չնայած նրան, որ «լուսանկարչությունը անշնորհակալ գործ է», Արմենը իր կյանքը չի պատկերացնում առանց դրա. «Երբ հայրս մահացավ, ես հասկացա, որ չեմ կարող փակված տեսել մեր լուսանկարչատունը: Ու հիմա էլ այնտեղով անցնելիս՝ սիրտս միշտ թրթռում է»:

Նախորդող հրապարակում՝ Photo Atelier Marashlyan Retro. Լուսանկար, որը դառնում է պատմություն