«Լավ գործ». Վանո Դադոյան. Խաչքարը հավատի քարացած վիճակն է

Aysor.am-ի «Լավ գործ» նախագիծը այն մարդկանց մասին է, ովքեր մեծ ջանք, եռանդ ու տաղանդ են ներդնում անգամ սովորական թվացող մասնագիտությունների մեջ և այն դարձնում արվեստ: Մարդիկ, ովքեր ապրում են մեր կողքին ու գույն տալիս մեր ժամանակներին: Նրանցից է Հայաստանի ժողովրդական վարպետ Վանո Դադոյանը:

«Խաչքարը հավատի քարացած վիճակն է»,- ասում է մասնագիտությամբ մաթեմատիկոս, Հայաստանի ժողովրդական վարպետ, «Կենաց տուն» ՀԿ նախագահ Վանո Դադոյանը:

Ավելի քան 50 խաչքարերի հեղինակ վարպետը, ում աշխատանքները ներկայացված են Վիեննայում, Լիոնում, Ռուսաստանում և մի շարք այլ երկրներում, փոխել է մասնագիտությունը Երևանի պետական համալսարանը ավարտելուց հետո և սկսել զբաղվել փայտարվեստով, վերապատրաստվել Հայաստանի Փայտարվեստի թանգարանում և Էրմիտաժում: Նրա խոսքով` փայտն ու քարը միանգամայն տարբեր լեզուներ ունեն, որոնք հասկանալու համար երկարատև աշխատանք է պետք: Մինչև խաչքարեր ստեղծելը վարպետը փայտամշակմամբ է զբաղվել, իսկ իր առաջին խաչքարը պատրաստել է դրանից ավելի քան 10 տարի անց, իր խոսքով` անձնական կարիքից դրդված:

«Առաջինը պատրաստել եմ մայրիկիս համար խաչքար: Այն նախագծել ինձ օգնել է ճարտարապետ Հենրիկ Սոլախյանը: Քանի որ արմատներով Բայազետից ենք, նա ուսումնասիրեց այդ ժամանակաշրջանի ու տարածքի խաչքարերը և նախագծեց մայրիկիս համար խաչքար»,- պատմում է վարպետը:

Պրակտիկ աշխատանքից բացի Վ. Դադոյանը ուսումնասիրել է բազմաթիվ խաչքարեր, ճանապարհորդել և պարզել, իր խոսքով, հայկական խաչքարերի գլխավոր առանձնահատկությունը՝ այն է՝ դրանցում Քրիստոսը պատկերված է Սուրբ Հարությունից հետո:

«Օրինակ, Եվրոպայում խաչքարերի վրա Քրիստոսը մինչև հարությունն է ներկայացված, ձեռքերին և ոտքերին` արյան հետքերով, իսկ մեր խաչքարերի առանձնահատկությունն այն է, որ դրանցում հավերժության գաղափարն է դրված: Ընդհանրապես, խաչքարեր ստեղծել են ոչ միայն որպես տխրության խորհրդանիշ, այլև ուրախության, ի պատիվ որևէ իշխանի կամ թագավորի, եղել են նաև օրինակ կայծակից պաշտպանող խաչքարեր»,- բացատրում է նա:

Իր գործունեության ընթացքում վարպետը բազմաթիվ խաչքարեր է պատրաստել, բոլորի դեպքում էլ փորձում է հին հայկական խաչքարերի ավանդությներով առաջնորդվել, քանի որ, նրա հավաստմամբ, հայկական խաչքարագործության ապագան այժմ վտանգված է:

«Ես կարող էի իմ հեղինակած խաչքարերը պատրաստել, սակայն փորձում եմ նախկինի նման ստեղծել, որ ինչ-որ կերպ օգնեմ դրանց պահպանմանը: Վերջին 20 տարիների ընթացքում մեր երկրում մշակութային քաղաքականություն չիրականացվեց, իհարկե, լավն էլ կա, այն, որ փորձում էին վերականգնել ազգային երգ-երաժշտությունը, մտածողությունը, գիտական կոնֆերասններ են կազմակերպում, գործում է Khachqar.com կայքը, սակայն մեծ փոփոխություն չեղավ: Ամենամեծ խնդիրն այն է, որ մենք խաչքարագործության դպրոց չունենք, իրական հայկական խաչքար ստեղծելու ձևը չի ուսուցանվում, թեև տեխնիկայի առումով լավ վարպետներ կան, սակայն դպրոց՝ որպես այդպիսին, չկա: Մենք 5-4-րդ դարից սկսած մոտ 1500 տարի ունեցել ենք խաչքարագործության դպրոց՝ մինչև Ջուղայի խաչքարերի ժամանակաշրջանը, սակայն այդ ամենը այժմ մոռացման վտանգի առջև է»,- անհանգստանում է Դադոյանը:

Վ. Դադոյանը շրջագայել է Հայաստանով մեկ և իր արխիվում ունի անգամ այնպիսի խաչքարերի նկարներ, որոնք գտնվել են Ադրբեջանի տարածքում և միգուցե այժմ այլևս գոյություն չունեն: 

Վարպետի խոսքով` այժմ ստեղծվող խաչքարերը ևս հաճախ չեն կրում անցյալի դրոշմը և ավանդույթները, ընդհատվել է կապը անցյալի հետ: «Օրինակ` հիմա կարող են ստեղծել խաչքար` վրան արծիվ, սուր կամ բռունցք, այնինչ, այդ ամենը պետք է լինի խորհրդանշական ձևով: Բացի այդ, հիմա շատ են ուղիղ գծերը խաչքարի վրա, անկյունները սուր են, ինչը նախկինում միշտ մշակվել է և կլոր է եղել»,- ասում է նա:

Նրա խոսքով` դա է պատճառը, որ այժմ խաչքարը չունի այն մոգական ուժը, որ նախկինում կար: 

«Առաջ խաչքար ստեղծելը արարողություն էր դառնում վարպետի համար և ապրելակերպ: Նույն վերաբերմունքը կար նաև մնացած հարցերում: Օրինակ, տեսնո՞ւմ եք՝ պատից կախված դաղդղան: Հիմա Վերնիսաժում կարելի է հարյուրավոր նման դաղդղաններ գտնել, սակայն այն փորագրված, նախշած տախտակ լինի ասես, իսկ առաջվա պատրաստածը ձեռք տալով` ուրիշ բան կզգաք: Մի անգամ գյուղերից մեկում մի ծերունի ասաց, գիտես, ո՞նց պետք է դաղդղան սարքել: Պետք է երեք օր մտածես դրա մասին, դաղդղանի վրա չփչես և ոչ մեկի հետ չխոսես ու գործդ ցույց չտաս: Իհարկե, բազմաթիվ մեթոդներ կան, և ամեն վարպետ ուներ իր ավանդույթները, սակայն դա վարպետի վերաբերմունքի արտացոլումն էր աշխատանքի նկատմամբ: Խաչքար ստեղծելիս էլ հատուկ ձևով էին ապրում, սնվում, խոսում: Օրինակ, հիմնականում խաչքար կամ դաղդղան սարքելիս բոլոր վարպետը շատ չէր ուտում, երեկոյան 7-ից հետո չէին ուտում, շորերը չէին փոխում, որ փայտը իրեն ճանաչի, և դա սնոտիապաշտություն չէր, այլ ավանդույթ: Հիմա էլ գյուղերում կանայք կախում են նման դաղդղաները` օրինակ մածունը մլակներից պաշտանելու համար, այն նաև չար աչքի դեմ պայքարի ձև է համարվում»,- պատմում է խաչքարագործը:

Վ. Դադոյանի վրա ամենամեծ տպավորությունը թողել է Մոմիկ վարդապետի խաչքարը Նորավանքում: Նրա խոսքով` այդ խաչքարը բացառիկ է նրանով, որ շքեղ և հիասքանչ է իր պարզության մեջ:

«Այդ խաչքարը առաջին հայացքից շատ պարզ է, սակայն հորինվածքը շատ զարմանալի է, ինչը հիմա չկա»,- ասում է նա:

Վ. Դադոյանը այժմ աշակերտներ չունի: Պատճառը ոչ թե ցանկացողների պակասն է, այլ ֆինանսավորման: Նրա խոսքով` ֆինանսավորման պատճառով էլ ժողովրդական արվեստի վերականգնմամբ զբաղվող «Կենաց տուն» ՀԿ-ն այժմ փակման վտանգի առջև է կագնած:

Սակայն սա չէ, որ մտահոգում է վարպետին: Նրա խոսքով` ամենակարևորը այն է, որ ՀՀ իշխանությունները, կառավարությունը, բոլոր պատկան մարմինները գիտակցեն, որ մեր ազգի ամենամեծ հարստությունը՝ մշակույթը, վտանգված է:

«Ուրիշ երկրներում եթե լիներ, խաչքարը կդառնար այցեքարտ, իսկ մեր երկրում այժմ դպրոց և ֆինանսավորում չկա` արվեստի այդ ճյուղի զարգացման համար»,- սրտնեղում է Դադոյանը:

Նախորդող հրապարակում` «Լավ գործ». Տիկնիկային թատրոնի տիկնիկագործ. Ես հավատում եմ հրաշքին

«Լավ գործ». Հասմիկ Գասպար. Մարդիկ հոգնել են մթությունից

Արա Ալեքյանի կրակից հառնող երկաթն ու կարոտվող քանդակները

Rashani և Jewo. Աստծո շնորհով ու լույսի մեջ ապրող մարդիկ

Ա. Խանոյան. Իսկական լուսանկարիչը իրեն երբեք պրոֆեսիոնալ չի համարում

Photo Atelier Marashlyan Retro. Լուսանկար, որը դառնում է պատմություն