Տղերքը. Մովսեսը. Մտքեր փոխողն ու վաղվա Հայաստան երազողը

Aysor.am-ը շարունակում է իր՝ «Տղերքը» հեղինակային շարքը: Շարքի այսօրվա հերոսը Մովսես Գորգիսյանն է:
Ծնվել է 1961թ. դեկտեմբերի 3-ին՝ Երևանում, զոհվել՝ 1990թ.-ի հունվարի 19-ին՝ Երասխավանում:

Տղերքը. Մովսեսը

«Մենք համակուրսեցիներ էինք, սովորում էինք Երևանի Մանկավարժական համալսարանի Մշակույթի ֆակուլտետում»,- պատմում է Մովսես Գորգիսյանի կինը՝ Ռուզան Գորգիսյանը: Լռում մի պահ, նայում աշխատանքային սեղանին դրված Մովսեսի եռագույնով նկարին ու շարունակում.

«Մտերմության ընթացքում Մովսեսը սկսեց վստահել ինձ, ու առաջին անգամ իրենից լսեցի ԽՍՀՄ-ում գործող միակ ընդհատակյա կուսակցության` ԱՄԿ-ի (Ազգային Միացյալ Կուսակցության) մասին, որի նպատակն էր Հայաստանի անկախության, պետականության վերականգնումը: Ժամերով, օրերով պատմում էր Ազատ ու Անկախ Հայաստան ունենալու մասին, գաղափարակից ավագ ընկերների մասին, ովքեր ԽՍՀՄ-ի բանտերում և աքսորներում էին, Մոսկվայի մետրոյի պայթեցման կեղծ մեղադրանքով գնդակահարված Ստեփան Զատիկյանի, Հակոբի և Զավենի, ապրիլի 24-ին բանտախցում կախված Իշխան Մկրտչյանի մասին... Ապշում էի, որ մի խումբ հայորդիներ համարձակվել էին ձեռնոց նետել հզոր ռուսական կայսրությանը: Իմացա նաև, որ 1979թ.` 18 տարեկանում, Մովսեսը միացել էր այդ պայքարին: Չգիտեմ, նայում էի նրան ու սարսուռով մտածում, որ վաղը ինքն էլ կարժանանա այդ ճակատագրին: Միաժամանակ, ինչքան էլ տագնապս մեծ էր՝ հպարտ էի, որ Մովսեսը նրանցից մեկն էր: Մովսեսը քայլող արվեստ էր, լույս... Արվեստի բնագավառում կարող էր լուրջ հաջողություններ ունենալ, բայց այդ ամենը թողած նա անկախության պայքարի ճանապարն էր ընտրել...»,- պատմում է տիկին Ռուզանը:

Մովսես Գորգիսյանն ու նրա կինը՝ Ռուզան Գորգիսյանը
 
«Հայերը` բարիները, ազատ կապրեն, ու մեր կյանքի հեքիաթներում էլ երբեք չար մարդիկ չեն լիրնի»

«Մովսեսի օգնությամբ փոխվեց իմ աշխարհընկալումը»,- ասում է տիկին Ռուզանն ու ընդգծում՝ «Մովսեսն այնքան նվիրումով ու ճիշտ մատուցեց անկախության գաղափարը, որ ես ունկնդրից դարձա գաղափարակից ընկեր»:

Երկրորդ կուրսում արդեն Մովսես ու Ռուզան Գորգիսյաններն ամուսիններ էին՝ ընդամենը 20 տարեկանում:

«Այդ մեծ սիրո և հավատի արդյունքում ծնվեց մեր ընտանիքը: Ծնող լինելու բերկրանքը վայելեցինք մեր Գոհար դստեր ծնունդով: Երջանիկ էինք: Գիտե՞ք, ես Մովսեսից այնքան ծաղիկ եմ ստացել, որ մի ամբողջ կյանք կբավարարի: Այդքան շատ զբաղված լինելով հանդերձ, նա նրբանկատ և ուշադիր էր մեր նկատմամբ: Ամեն անգամ, երբ ուշ էր տուն գալիս, սկզբում ծաղիկներն էր դռնից ներս մտցնում, տրամադրությունս բարձրանում էր ու նոր ինքն էր գալիս: Մի օր էլ շատ ուշացած եկավ, ասեց՝ «Ռուզ, 3-րդ մասի անցումի տակ մի կին ծաղիկներ էր վաճառում, մոտեցա իրենից ծաղիկներ գնելու. մարդկանց հոսք եղավ ու կինը շատ փնջեր վաճառեց: Ինձ էլ ասեց՝ տղաս, ինչ բարի ոտք ունեիր, ծաղիկներս վաճառեցի: Դե ես էլ ստիպված կողքն այնքան կանգնեցի, մինչև բոլորը վաճառի»: Շատ մեծ ուշադրությամբ էր մոտենում Գոհարիկի դաստիարակության հարցին»,- պատմում է Ռուզան Գորգիսյանն ու հիշում Մովսեսի՝ ձերբակալություններից մեկի ժամանակ բանտախցից Գոհարին գրված նամակը.

Մովսես և Ռուզան Գորգիսյանների դուտրը՝ Գոհարը

«Բարև Գոհարիկ ջան: Շնորհավորում եմ ծննդյանդ 6-րդ տարեդարձի կապակցությամբ: Ցանկանում եմ, որ Աստվածն ու բարին միշտ քեզ հետ լինեն: Իսկ ես հիմա քեզ հետ չեմ, որովհետև չար մարդիկ ինձ բանտում են պահում: Որովհետև բոլոր հեքիաթները ճիշտ են, և կյանքն էլ մի մեծ հեքիաթ է: Եվ հեքիաթներում, հիշու՞մ ես, չար ու բարի մարդիկ կան: Բարի մարդիկ ուժեղ են, իսկ չար մարդիկ` շատ: Բարիները չարերին ոչինչ չեն անում, որովհետև հավատում են, որ չարերը կհասկանան ու բարի կդառնան: Իսկ չարերը միշտ չարություն են անում և իմանալով, որ բարի մարդիկ ուժեղ են, վախենում են ու նրանց բանտ են տանում:

Հայրիկը ուզում է, որ բարի մարդիկ չհավատան չարերին և այնպես անեն, որ էլ չար մարդ չմնա մեր կյանքի հեքիաթներում: Այդ մասին գիտեն չար մարդիկ, դրա համար էլ հայրիկին փակել են բանտում: Բայց 2 օրից հայրիկը նորից կգա: Հիշու՞մ ես, որ շատ մարդիկ հավաքվել էին ցույցի ու ասում էին. «Հայեր, միացեք», այ դրանք բոլորը հայ էին ու բարի մարդիկ էին: Նրանք հավաքվել էին, որ իրար ճանաչեն: Չարերը զինվորներին բերեցին ու բոլորին ծեծելով ուղարկեցին իրենց տները կամ փակեցին բանտում:

Այ, հայրիկը, որ գա, մենք միասին ամեն ինչ կանենք, որ բարի մարդիկ նորից հավաքվեն, այս անգամ չարերին կքշենք և հայերը` բարիները, ազատ կապրեն, ու մեր հեքիաթներում էլ երբեք չար մարդիկ չեն լինի:
Գոհարիկ ջան, դու շատ լավ ու բարի աղջիկ ես, որովհետև դու իմ բալիկն ես ու հայ ես: Համբուրում եմ քեզ, 2 օրից կգամ: Իմ կողմից համբուրիր մայրիկին, տատիկներին, պապիկին ու բոլորին ասա, որ հայրիկս շուտով գալու է, չար մարդիկ նրան ոչինչ չեն կարող անել, որովհետև ինքն ուժեղ է:

24.12.1988թ.
Երևանի թիվ 1 բանտի 27 խցից
Մովսես»

Մովսես Գորգիսյանի՝ բանտից գրված նամակը

«Մենք պիտի անկախ պետություն ունենանք, որ կարողանանք սատար կանգնել և Արցախին, և համայն հայությանը»

Համալսարանն ավարտելուց հետո Մովսես և Ռուզան Գորգիսյանները մեկնում են Գորիս ու խաղում տեղի դրամ դրամատիկական թատրոնում: Բայց 1987թ.-ին աքսորից վերադառնում է Պարույր Հայրիկյանը, ԽՍՀՄ-ում տարածվում է գորբաչովյան «ժողովրդավարության» ոգին ու պայքարը նոր թափ է ստանում.

«Այն ժամանակ անհրաժեշտություն ծագեց ԱՄԿ-ն հանել ընդհատակից: Դրա հինգ նվիրյալները հիմնեցին ԱԻՄ-ը (Ազգային Ինքնորոշում Միավորումը): Մովսեսը ստանձնեց «Հրապարակայնություն» ամսագրի խմբագրի դերը և հետագայում հրատարակեց «Հայրենիք» ամսագիրն ու հայ ազատամարտին նվիրված բազում գրքույկներ, ի պաշտպանություն` ձերբակալված «Ղարաբաղ» կոմիտեի երկլեզու «Մեղադրվում են» և արտաքսված Պ.Հայրիկյանի «Ազատության ասպետը» ժողովածուները»,- հիշում է Ռուզան Գորգիսյանն ու շարունակում.

«Երբ սկսվեց ղարաբաղյան շարժումը, և հնչեց շեփորը, մարդիկ հրապարակ դուրս եկան: Նրանք մեծ հավատով սպասում էին, որ խորհրդային իշխանությունը սատար կկանգնի հայի արդար խնդրանքին և վանկարկում էին՝ «Լենին», «Պարտիա», «Գորբաչով» , անհամբեր սպասում էին «պլենումի» որոշումներին: Այնուհետև՝ սումգայիթյան ոճրագործությունից հետո, դարձյալ շարունակում էին գրել «նամակ ռուսաց թագավորին»: Բայց դրան ի պատասխան…Երևանն ուղղակի ողողվեց խորհրդային զորքով և զրահամեքենաներով: Տիրեց անհասկանալի վախի մթնոլորտ: Կրկին ձերբակալեցին և արտաքսեցին ԱԻՄ-ի նախագահ Պ. Հայրիկյանին և կազմակերպության պատասխանատվությունն ընկավ Մովսեսի ուսերին»:

Տիկին Ռուզանը հիշում է՝ Անկախականների բանակը (ԱԻՄ-ը) սկզբում փոքր էր, բայց համառորեն շարունակում էր պայքարել, երթեր և հանրահավաքներ կազմակերպում ու այդ ընթացքում Մովսես Գորգիսյաննը միշտ կրկնում էր՝ «Հույսներս մեզ վրա պիտի դնենք, և միայն Հայաստանի պետականության վերականգնումից հետո ինքնիշխան պետությունը կարող է տեր կանգնել իր ազգին, իր ազգի շահերին»:

«Մենք անկախություն ունենք մեր մեջ, ուղղակի ուզում ենք տեր լինել այդ անկախությանը»,- Մովսեսի խոսքերն է մեջբերում տիկին Ռուզանն ու ավելացնում.

«Մովսեսն առաջին հերթին մարդկանց մտքերը կարողացավ փոխել: Կարողացավ մարդկանց մեջից հանել վախի զգացողությունը: Կարողացավ ապացուցել, որ ինչքան էլ կոմունիստական դաստիարակություն ենք ստացել`
միևնույն է՝ ամեն մեկիս ներսում նստած է ազատատենչ հայը, որը մի օր պոռթկալու է: Ինքն ասում էր՝ «Մենք պիտի անկախ պետություն ունենանք, որ կարողանանք սատար կանգնել և Արցախին, և համայն հայությանը» »:

«Մեր աղջիկը շատ ավելի վաղ էր ինքնորոշվել…»

«Մովսեսի մոր` Ալիս մայրիկի, ծննդյան օրը մայիսի 28-ն է»,- պատմում է Ռուզան Գորգիսյաննո ու հիշում, որ մոր ծննդյան նախորդ օրը Մովսեսը տուն եկավ, ծնկեց մոր առջև և ասաց.

«Մամ, ծննդյանդ ամենալավ նվերը վաղը կմատուցեմ: Եռագույնի վերադարձը Հայաստան և դրոշի ծածանումը վաղը կլինի»:

Հայրենադարձված և սիբիրյան աքսոր տեսած մայրը անհանգստացավ որդու համար:

«Դրանից հետո կարող եմ հանգիստ մեռնել»,- ասաց Ալիս մայրիկն ու ավելացրեց՝ «Զավակս, զգույշ կըլլաս, աս երկրին մեջ անանկ բաներ տեսանք, ասոնք ամեն ինչի ունակ են»:

Եռագույնը Մովսեսի մոր ու հոր դաշնակցական գերդաստանի վաղեմի երազանքն էր (մասնավորապես, Մովսեսի պապի՝ հայդուկապետ Սամի Չաուշի, ով նաև Սարդարապատի ճակատամարտի մասնակից էր):

«Հիշում եմ, հաջորդ օրը` 1988թվականի մայիսի 28-ին, Հայաստանի առաջին Հանրապետության հռչակման տարեդարձին, Անկախության հրապարակում ԱԻՄ-ի հանրահավաքն էր: 70-ամյա խավարից դուրս բերվեց և ծածանվեց Անկախության Եռագույնը: Նա կատարեց իր մորը տված խոստումը»,- պատմում է տիկին Գորգիսյանն ու ավելացնում՝ իրենց ընտանիքի բոլոր անդամները մկրտվել են մայիսի 28-ին:

«Մեր աղջիկը`Գոհարիկը, առաջին դասարանում սոսնձել էր դասագրքի բոլոր այն էջերը, որոնց վրա Լենինի նկարներ կային: Երբ ուսուցչուհին նախատեց, թե երեխային քաղաքականացրել ենք, Մովսեսը մեղմ ժպտալով ասաց նրան. «Մեր աղջիկն ավելի վաղ է ինքնորոշվել, հուսամ, որ մի օր կհասկանաք իրեն և հպարտությամբ կհիշեք»: Մի անգամ Մովսեսը Գոհարիկին տարել էր սրճարան` «Պապլավոկ» և ՀՀՇ-ի Դոնարի մոտ թողնելով այլ ժամադրության էր գնացել: Երբ վերադարձել էր, տեսել էր, որ Դոնարը Գոհարիկի թաթիկներն է համբուրում, իսկ սեղանին` վարդերի մի փունջ: Դոնարը պատմել էր, որ երեխային զբաղեցնելու համար զրույցի էր բռնվել և հարցրել, թե ինքն էլ է ուզու՞մ, որ Ղարաբաղը մերը լինի: Գոհարիկն էլ ծիծաղել է և ասել. «Դուք մեծ եք և չգիտե՞ք, որ մինչև ազատ և անկախ Հայաստան չլինի, մեր հողերն էլ մերը չեն լինի: Գիտե՞ք, ինչ եմ երազում, բայց հայրիկիս դեռ չեմ ասել... ուզում եմ մինչև մեծանալս մի օր նստեմ Մասիս սարին ու նայեմ Մեծ Հայաստանին, հայրիկս ո՜նց կվախենա, կմտածի սարից կընկնեմ» »,- պատմում է տիկին Ռուզանը:

Մովսես Գորգիսյանը՝ ձախից. աջից՝ նրա պապը՝ հայդուկապետ Սամի Չաուշն, ով մասնակցել է Սարդարապատի ճակատամարտին

«Հայրենյաց սերն է հաղթանակի գրավականը, ոչ թե` թշնամու հանդեպ ունեցած ատելությունը»

Ռուզան Գորգիսյանն ասում է.  «Մովսեսն իր կյանքով մեզ ապացուցեց, որ հայրենյաց սերն է հաղթանակի գրավականը, ոչ թե` թշնամու հանդեպ ունեցած ատելությունը»,- ու ավելացնում.

«Պատերազմի ժամանակ ամենքն էլ հայրենյաց պաշտպաններ են դառնում: Այլ տարբերակ չկա` պաշտպանում ես հողդ, օջախդ, մանկանդ, պատիվդ :Այլընտրանք չի էլ կարող լինել: Այդ օրերին լուր եկավ, որ Երասխավանում իրավիճակը սրվել է: ԱԻՄ-ի «Անկախության Բանակը» պատրաստ էր մեկնելու…
Դա Սարդարապատ չէր, վստահ եմ նաև, որ Մովսեսի կռիվը չէր…
Նա մեծ ճակատամարտի էր դուրս եկել` այդ ճակատամարտը Հայոց պետականության վերականգնումն էր, Հայաստանի Հանրապետության կերտումը, իսկ անելիքները` բազում: Բայց ո՞վ կհանդնգներ նրա առաջ կանգնելու և ո՞վ կարող էր որոշել գնալ կամ չգնալ ռազմի դաշտ: Դա հայրենյաց կանչն էր, որ Մովսեսի ամենավերջին ու անմնացորդ նվիրմամբ արտահայտվեց»,- ասում է տիկին Ռուզանը.

«Երասխավան գնաց որպես Հայրենյաց պաշտպան և վերադարձավ որպես` անմահություն»,- ավելացնում է նա: 

«Չմոռանաք տապանաքարիս գրել. «Պրպտող միտք ուներ հանգուցյալը»»

«Մովսեսին անգամ իր հակառակորդներն էին գնահատում»,- պատմում է Ռուզան Գորգիսյանն ու հիշում, որ մի անգամ իրենց տանը կատարվող խուզարկությունից հետո պահարանի ապակուց անհետացավ Մովսեսի նկարը՝ Եռագույնը ձեռքին.

«Հետո պարզվես, որ խուզարկող ոստիկաններից մեկն է վերցրել, քանի որ հիացած էր Մովսեսով: Մի անգամ, երբ խուզարկում էին մեր բնակարանը, Գոհարիկի հագուստի տակ ինչ հնարավոր էր թաքցրի և ասացի, որ արագ վազի բակ և թփերից մեկի տակ դատարկի ու նորից վերադառնա, որ էլի օգնի ինձ: Այդ տարիներին մեր տունը գրասենյակ էր, որտեղ և հավաքներ էին տեղի ունենում և թռուցիկներ էին տպագրվում և խմբագրական աշխատանքներ էր կատարվում: Մի խոսքով, այդ փոքր բնակարանում հսկայական գործունեություն էր ծավալվում, և հաճախ նույնիսկ շարժվելու հնարավորություն չկար: Ամենուր թղթեր, գրամեքենաներ և այլն… Խուզարկության ընթացքում երեխային չէին արգելում ելումուտ անել:

Մի քանի անգամ Գոհարիկը գնաց-եկավ, ինչ կարողացավ` տարավ: Երևի այդ անգամ շատ էի լցրել և փոքրիկ ձեռքերով չկարողանալով ծանրությունը պահել, հանկարծ թղթերը թափվեցին հագուստի տակից, իսկ երբ կռացավ հավաքելու, ամբողջը թափվեց: Սիրտս ճմլվում է, երբ հիշում եմ, թե ինչ մեղավոր հայացքով նայեց: Բարեբախտաբար, այդ պահին բոլորը կողքի սենյակում էին և միայն Օրջոնոկիձեի ոստիկանության ներկայացուցիչն էր դռան մոտ (կարծեմ թե փոխգնդապետ էր, լավ հիշում եմ իրեն էլ, անունն էլ): Չգիտեմ, 5-ամյա երեխայի շփոթմունքից հուզվեց, թե իմ վիճակը գնահատեց, թե հայն ու մարդը խոսեց, ինչևէ, ձևացրեց, թե չի հասկանում ինչ թղթեր են և օգնեց Գոհարիկին»,- ասում է տիկին Ռուզանն ու հիշում, որ Մովսեսի ամեն անգամյա ձերբակալությունների արդյունքում, նոր մարդիկ էին միանում անկախականներին, քանի որ Մովսեսն անգամ բանտերում գտնվող մարդկանց էր Անկախությամբ վարակում:

Պարբերական դարձած ձերբակալությունների մասին խոսելիս տիկին Ռուզանը մի հետաքրքիր պատմություն է հիշում.

«Մովսեսը մի կոստյում ուներ, որ իրեն շատ էր սազում: Ընդհանրապես սիրում էր կոկիկ հագնվել` բաճկոն, ժիլետ, փողկապ, սպիտակ վերնաշապիկ և տաբատն էլ ինքն էր հարդուկում, որ դժգոհ չլիներ: Այդ կոստյումը հաճախ չէր հագնում, դա պաշտոնական հավաքների, միջոցառումների ժամանակ էր կրում: Բայց ստացվեց այնպես, որ 1988թ. մարտի 24-ի ձերբակալման ժամանակ կոստյումը ծառայեց որպես ցերեկային և գիշերային հագուստ: Մեկուսարանում հագուստ փոխելու հնարավորություն չէին տալիս: Հաճախ էր կրկնում, որ ինքն իսկ և իսկ պապն է` Սամի Չաուշը: Ալիս մայրիկը պատմում էր, որ Մովսեսի հայրն էլ ամեն օր այնպես էր հագնվում՝ կարծես համագումարի էր մասնակցելու: Այսպիսով, 30 օրյա մեկուսացումից վերադառնալուց հետո, ես կոստյումը քիմիական մաքրման տարա: Այն 2 ամիս կախված էր զգեստապահարանում: Ստացվեց այնպես, որ զուգադիպեց` կոստյումը հագնելու օրը դարձյալ ձերբակալվեց: Բախտը բերում էր` հագուստի կտորները շատ լինելու արդյունքում, դրանք նպատակային ծառայում էին որպես բարձ, ծածկոց, վարագույր և այլն: Պատմությունը կրկնվեց՝ երկրորդ ձերբակալումից հետո էլ կոստյումը քիմմաքրման ուղարկեցի ու կախեցի զգեստապահարանում: Երկար ժամանակ այն մեջտեղ չէի հանում՝ որպես ձերբակալման չարաբաստիկ նախանշան: Մի օր հիշեց կոստյումի գոյության մասին և ցանկություն հայտնեց հագնելու: Չէի ուզում, ընդվզեցի, բայց՝ ապարդյուն: Դա իր 3-րդ ձերբակալման օրն էր: Այնուհետև զարմանալիորեն 4-րդ, 5-րդ, 6-րդ ձերբակալությունների ժամանակ կոստյումն իր հագին էր: Փաստորեն, ստացվեց, որ կոստյումն էլ էր իր հետ քաղաքական բանտարկյալ: Ինչ ճանապարհ ասես չանցավ հագուստը, ինչ ասես չտեսավ, չլսեց, չիմացավ ու չսովորեց, իր գրպաններում ինչ մտքերի ու անելիքների գրություններ, թռուցիկներ կրեց…Կատակում էի, թե հետմահու արժանահիշատակ կոստյումը պատմության թանգարանին եմ հանձնելու, ինչին ի պատասխան ասում էր.

«Ինչի հետևից ես ընկել, գործն է անմահ լավ իմացեք, որ ապրում է դարեդար...»:

Կոստյումը այսօր էլ զգեստապահարանում է՝ անականջ, անաչք ու անշուք,ցավոք, հիշողություն դարձած ու անպիտանելիության ցավից խեղճացած որպես լուռ վետերան-վկա»,- պատմում է Ռուզան Գորգիսյանն ու ավելացնում՝ այն ժամանակ, երիտասարդ տարիքում, մահվան մասին այնքան հեշտ էին խոսում.

«Մի օր կատակով ասեցի` «Դու որ չլինես, մենք ի՞նչ ենք անելու, Մովսես», պատասխանեց՝ «Մի մահախոսական է, դա էլ դուք ասեք, բայց չմոռանաք տապանաքարիս գրել. «Պրպտող միտք ուներ հանգուցյալը» »: Իսկապես այն ժամանակ հեշտ էինք կատակում մահվան թեմայով: Կատակում էինք, չնայած երկուս էլ գիտակցում էինք մեր կատակների մոտալուտ լրջությունը …»,- ասում է Ռուզան Գորգիսյանն ու լռում:

Մովսես Գորգիսյանի աղջկա՝ Գոհարի որդին. Մովսես Գորգիսյան կրտսերը
 
«Իմ դառնության պահերին ես միշտ դպրոց ու մանկապարտեզ եմ գնում, որովհետև դա միակ տեղն է, ուր այլրևս հարցականի տակ չեմ դնում Մովսեսի ճիշտ լինելը»

«Այնուամենայնիվ, մեր զրույցը դրական նոտայով ավարտենք»,- ասում է տիկին Գորգիսյանն ու շարունակում.

«Այո, Մովսեսի երազած «վաղվա Հայաստանը» դժվար թե այսպիսին պետք է լիներ ու ես հիմա դառնության պահեր իսկապես հաճախ եմ ունենում: Բայց մի բան կա, որ փրկում է: Այդ պահերին ես միշտ դպրոց ու մանկապարտեզ եմ գնում, որովհետև դա միակ տեղն է, ուր այլևս հարցականի տակ չեմ դնում Մովսեսի ճիշտ լինելը: Այնտեղ վերջանականապես համոզվում եմ՝ հանուն այս երեխաների արժեր…»:

Նախորդող հրապարակումներ՝ Տղերքը. Պետոն. Զինվորի առջևից գնացողն ու հզոր ժպիտով հրամանատարը

Տղերքը. Դևը. Մահվան միջոցով կյանք ապրածն ու ժողովրդի խիղճը