Նախագահ. Մենք մեր ժամանակակից ու անվտանգ երկիրը կփոխանցենք ապահով ձեռքեր

Ինչպես արդեն տեղեկացրել ենք, հեղինակավոր News York Times թերթն իր վերջին համարում առանձին ներդիրով ծավալուն անդրադարձ էր կատարել Հայաստանին և հայ ժողովրդին: Անդրադարձի շրջանակներում թերթը հրապարակել է նաև հարցազրույց ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի հետ: Ստորև ներկայացնում ենք New York Times-ում հրապարակված հարցազրույցը՝ ոչ պաշտոնական թարգմանությամբ:

«Նախագահ Սերժ Սարգսյանը պատմում է իր առաջնորդած դինամիկ ու երիատսարդ ազգի, նրա պտամության, տնտեսության ու միջազգային կապերի մասին: Հայաստանն ամրապնդում է իր միջազգային դիրքերն ու ձգտում է շարունակել զարգացումը, և նախագահը բացատրում է իր երկրի ինքնությունն ու նշում այն լայն հնարավորությունները, որ ներդրումների համար բաց այս երկիրն ընձեռում է աշխարհին:

-Ինչպե՞ս կգնահատեիք Հայաստանի և Միացյալ Նահանգների հարաբերությունները:
-ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները մեր արտաքին քաղաքական օրակարգի կարևոր մասն են կազմում, ինչպես երկկողմ, այնպես էլ բազմակողմ ձևաչափերում: Պատմական սերտ փոխգործակցությունը, ինչպես նաև անկախության, ժողովրդավարության ու ազատության ընդհանուր գաղափարները նպաստում են մեր երկու երկրների միջև հարաբերությունների խորացմանն ու ընդլայնմանը:

Համատեղ ջանքերի արդյունքում ԱՄՆ-ի հետ մեր հարաբերությունները դուրս են եկել որակական նոր մակարդակի: Հայաստանին ու Արցախին տրամադրվող շարունակական օգնությունը էական դեր է ունեցել ու շարունակում է ունենալ հայկական երկու հանրապետությունների ժողովրդավարացման գործում: Մեր և Միացյալ Նահանգների շահերը համընկնում են բազմաթիվ ոլորտներում:

Տարածաշրջանային անվտանգության ու կայունության հաստատումն ու ամրապնդումը, այս համատեքստում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումը, մեր երկրի ժողովրդավարացումը, տնտեսության ազատականացումը և իրավունքի գերակայությունը: Այս տեսանկյունից մենք մեծ նշանակություն ենք տալիս ԱՄՆ հետ համագործակցաբար իրականացվող բաց կառավարման համագործակցության (open government partnership (OGP)) նախաձեռնությանը, որում Հայաստանն ակտիվ ներգրավված է:

Միևնույն ժամանակ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրի շրջանակներում մի շարք տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների նախագծերի իրականացման միջոցով Միացյալ Նահանգներն էական ներդրում ունեցան մեր երկրի տարածքային զարգացման գործում: Մենք կարևորում ենք Հայաստան-ԱՄՆ աշխատանքային խմբի գործունեությունը, հայկական տնտեսության մեջ ամերիկյան ներկայության աճը, ԱՄՆ-ի հետ սերտ համագործակցությունն էներգետիկայի ոլորտում, օրինակ՝ աջակցությունը, որ մենք ստացանք ԱՄՆ-ից Մեծամորի ԱԷԿ-ի գործող ռեակտորի շահագործումը երկարացնելու հարցում: Սա կարևոր է նաև հավասարակշռված տարածաշրջանային զարգացման տեսանկյունից:

Մենք հավատացած ենք, որ Հայաստանի և Միացյալ Նահանգների միջև ստորագրված առևտրի և ներդրումների շրջանակային համաձայնագիրը (trade and investment framework agreement (TIFA)) կնպաստի տնտեսական կապերի աճին: Մեկ այլ էական ձեռքբերում է մուտքի արտոնագրերի դյուրացման գործընթացի մեկնարկը:

Միացյալ Նահանգները մեր խոշորագույն դոնոր երկիրն է: Հայաստանի անկախությունից ի վեր ԱՄՆ-ն տրամադրել է մոտ 2 միլիարդ դոլարի հումանիտար և տեխնիկական օգնություն: Մեր երկու երկրները նաև համագործակցում են գլոբալ անվտանգության մարտահրավերների դեմ պայքարում, ինչպիսիք են ահաբեկչությունը և զանգվածային ոնչնչացման զենքերի տարածումը:

-Ի՞նչ խնդիրների է բախվում Հայաստանն այսօր:
-Հայաստանը տասնամյակներ շարունակ ապօրինի շրջափակման է ենթարկվել Թուրքիայի կողմից: Մեր մյուս հարևան Ադրբեջանը թշնամական վերաբերմունք է ցուցաբերում Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության նկատմամբ: Տևական ժամանակ մենք ապրում ենք «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» վիճակում:

20 տարի շարունակ հայատյացությունը, ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սահմանին զինված սադրանքները դարձել են մեր առօրյայի մի մասը: Այսօր Լեռնային Ղարաբաղում փխրուն խաղաղությունը դարձել է մեր ողջ տարածաշրջանում խաղաղության անկյունաքարը, և մենք պաշտպանում ենք տարածաշրջանի խաղաղությունը մեր հարևան դիկտատուրայի հանցավոր գործողություններից, որ կուրացել է նավթադոլարներից: Իմ կարծիքով՝ մեր թիվ մեկ առաջնահերթությունը եղել և մնում է Հայաստանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անվտանգությունը: Փխրուն խաղաղությունը հաղթական պատերազմից լավ է: Խաղաղության պահպանումը մեր մեծագույն նվաճումն է, և գալիք տարիներին տնտեսական զարգացման, ժողովրդավարության առաջընթացի, կրթության ու առողջապահության հետ մեկտեղ մենք կշարունակենք նախապատվությունը տալ անվտանգությանը:

Մենք ձգտում ենք Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը՝ հիմնված միջազգային իրավունքի, մասնավորապես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ձևաչափի շրջանակներում արձանագրված պայմանավորվածությունների վրա: Այս նպատակով մենք շարունակում ենք մեր ակտիվ համագործակցությունը համանախագահ երկրների՝ ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի հետ: Ես ցավով պետք է ասեմ, որ մինչ այժմ մենք շոշափելի արդյունքների չենք հասել, որովհետև Ադրբեջանի մաքսիմալիստական և հաճախ սադրիչ կեցվածքը հակասում է ինչպես ողջ գործընթացի ոգուն, այնպես էլ միջազգային հանրության հետ մեր համատեղ ջանքերին:

-Ի՞նչ դեր կարող է ունենալ Ամերիկայի հայկական համայնքը երկրի զարգացման գործում:
-21-րդ դարում հանրային դիվանագիըությունը կարևոր դեր ունի երկկողմ հարաբերությունների զարգացման գործում: Այս առումով աշխարհասփյուռ հայությունը, որոնցից շատերը Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգներ են, հայկական հանրային դիվանագիտության անքակտելի ու կարևոր բաղադրիչն են: Սրա վառ ապացույցը ԱՄՆ-ի հայկական համայնքն է: Իսկապես հայ-ամերիկյան հարաբերությունների ընթացիկ վիճակը պայմանավորված է նաև այդ գործոնով: Միաժամանակ այս համայնքն իր ներդրումն է ունենում ինչպես ԱՄՆ-ի, այնպես էլ Հայաստանի զարգացման ու բարգավաճման գործում: Ամերիկահայ համայնքը կանոնավոր կերպով իր ձայնն է հնչեցնում ողջ հայության համար կարևորություն ներկայացնող խնդիրների վերաբերյալ, ինչպիսիք են Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումը, Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն ու դատապարտումը, շրջափակման վերացումը:

-Ի՞նչ աջակցություն եք ակնկալում ԱՄՆ-ից Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հարցում:
-Որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ ԱՄՆ-ը հետևողական ջանքեր է գործադրել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման և մեր տարածաշրջանում կայունության ամրապնդման ուղղությամբ: Ցավոք, վերջին 20 տարիների ընթացքում հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ միջազգային հանրության գործադրված ջանքերը տապալվում են՝ վտանգելով տարածաշրջանում խաղաղաությունն ու կայունությունը՝ պայմանավորված Ադրբեջանի կողմից սադրանքներով ու հրադադարի ռեժիմի անընդհատ խախտմամբ: Ես բազմիցս հայտարարել եմ, որ հակամարտության լուծման բանակցային ուղին այլընտրանք չունի: Դրա ապացույցը Հայաստանի մշտական պատրաստակամությունն է, ի տարբերություն Ադրբեջանի, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների առաջարկած ձևաչափերի շրջանակներում շարունակել երկխոսությունը: Այս առումով մենք մեծապես կարևորում ենք այս հարցում նրա հետևողական ներգրավվածությունն ու հավասարակշիռ մոտեցումը՝ հիմնված միջազգային իրավունքի նորմերի վրա, համանախագահների հայտարարությունների համապատասխան:

Չնայած, որ յուրաքանչյուր հակամարտություն ինքնատիպ է՝ իր պատմական, իրավական ու քաղաքական կոնտեքստում, միջազգային հակամարտությունների լուծման ընթացիկ դինամիկան ապացուցում է, որ մարդու հիմնարար իրավունքներն ու ազատությունները, այդ թվում՝ ժողովուրդների ինքնորոշումն ու ազատ կամարտահայտությունը, առաջնահերթ են: ԱՄՆ նախկին նախագահ Վուդրո Վիլսոնի խոսքով՝ «Ազգային ձգտումները պետք է հարգվեն, այժմ պետք է ժողովուրդները գերիշխեն և ենթարկվեն միայն իրենց սեփական համաձայնությամբ: «Ինքնորոշումը» պարզապես բառ չէ, այն գործելու պարատդիր սկզբունք է»:

Պատահական չէ, որ ինքնորոշման իրավունքի հիմնարար տարրերը արմատավորված են ամերիկյան ազգի ձևավորման ու զարգացման մեջ: Այսօր մենք տեսնում ենք, որ ընթացիկ էթնո-քաղաքական հակամարտությունների համար ինքնորոշման իրավունքը քաղաքակիրթ և իրավական լուծում է:

-2015 թվականին լրանում է Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակը: ԱՄՆ հասարակությունն այս իրադարձության հետ կապված ի՞նչ հետևություն պետք է անի:
-Անգամ այսօր մարդկությունը նման սարսափելի հանցագործությունների ականատեսն է դառնում: Պատմությունը կշարունակի կրկնվել, քանի դեռ անցյալի հանցագործությունները միանշանակ գանահատական չեն ստացել: Այսօր` որպես ցեղասպանություն վերապրած ժողովուրդ, մենք որոշակիորեն պարտավորված ենք զգում, քանի որ յուրահատուկ առաքելություն ենք կրում՝ կանխել ցեղապսանությունների հետագա կրկնությունը: Այս նպատակով մենք ձգտում ենք, որպեսզի անցյալի հանցագործությունները ճանաչվեն և դատապարտվեն:

Մենք հավատում ենք, որ ողջ մարդկությունը պետք է հետևողական լինի այս հանցագործությունների հանցագործության ճանաչման, դատապարտման, ժխտողականության ու բացառման հարցում: Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի նախաշեմին սա է մեր ուղերձը միջազգային հանրությանը, այդ թվում Միացյալ Նահանգների կառավարությանը և հասարակությանը:

Հայոց ցեղասպանությունն անժխտելի փաստ է՝ միջազգային հանրության կողմից փաստաթղթավորված, երբ Օսմանյան կայսրության կողմից զանգվածային կոոտրածներից փրկված հարյուր հազարավոր հայերի ապաստան էր տրամադրում:

Այսօր նույնիսկ թուրքական հասարակության կրթված շրջանականերն են համակերպվել իրենց անցյալի հետ, ի հեճուկս իրենց պետության պաշտոնական ժխտողական դիրքորոշման:

Քանզի միջազգային հանրության համար մարդու իրավունքներն ու հիմնարար ազատությունները դառնում են բացարձակ արժեքներ, Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը քաղաքական շահերին ստորադասելը հակասում է ժամանակակից աշխարհակարգի բարոյական և իրավական նորմերին: ԱՄՆ-ի ուժը ևս պայմանավորված է այդ բացարձակ արժեքներին հավատարմությամբ:

ԱՄՆ օրենսդիր մարմինը Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող ութ բանաձև է ընդունել: Այն պաշտոնապես ճանաչվել է ԱՄՆ-ի 40 նահանգներում: 1980-ականներին Ռեյգանի վարչակազմը ճանաչեց և դատապարտեց Հայոց ցեղասպանությունը: Վաղ թե ուշ Թուրքիան կառերեսվի սեփական անցյալի հետ և կազատագրվի արդարության վերականգնմամբ:

-Ինչպե՞ս կարող Հայաստանը կամուրջ դառնալ Արևմուտքի և Ռուսաստանի, ինչպես նաև ԱՊՀ երկրների միջև:
-Անկախությունից ի վեր Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը հավասարակշռված է եղել տարբեր համակարգերի և տարածաշրջանում հետաքրքրված ազդեցիկ կողմերի շահերի միջև, ի հակադրություն բաժանարար գծերի անցկացմանը: Լինելով ՀԱՊԿ (Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն) անդամ՝ Հայաստանը միաժամանակ զարգացնում է համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ և մասնակցությունն՝ ուղղված միջազգային խաղաղության ու անվտանգության ապահովմանը:

Մեր երկիրը զարգացրել և շարունակելու է զարգացնել ռազմավարական դաշնակցությունը Ռուսաստանի Դաշնության հետ, և միաժամանակ հետևողականորեն առաջ է մղում եվրոպական օրակարգը: Այսօր էլ մենք հավատարիմ ենք մնում այդ սկզբունքին: Հայաստանը որոշում է կայացրել միանալ Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵՏՄ)` հաշվի առնելով մեր ազգային, տնտեսական և աշխարհաքաղաքական շահերը: Սակայն ինչպես ես ասել եմ իմ ելությներում և հարցազրույցներում, դա չի արվել ի հաշիվ Արևմուտքի հետ ունեցած մեր հարաբերությունների:

Դա արտահայտվում է մեր ակտիվ ջանքերով, որոնք ուղղված են եվրոպական առանձին երկրների և Եվրամիության, ինչպես նաև ողջ Արևմուտքի հետ մեր հարաբերություններն առաջ մղելուն. այդ հարաբերությունները ձևավորում են մեր երկրի բարգավաճման կարևորագույն բաղադրիչներից մեկը: 2013 թվականի նոյեմբերին ընդունված Հայաստան-ԵՄ համատեղ հռչակագիրը վերահաստատում է համակողմանի համագործակցությունը զարգացնելու և ամրապնդելու մեր ընդհանուր հավատարմությունը: Մենք համաձայնեցրել ենք և կիրառում ենք մուտքի արտոնագրերի դյուրացման մեխանիզմը, ինչը մեր համագործակցության շոշափելի արդյունք է: Մենք վճռական են շարունակելու ջանքերը՝ ուղղված ԵՄ հետ արդյունավետ համագործակցության մեխանիզմներ որոնելուն:

ԵՄ և արևմտյան օժանդակության շնորհիվ մեր երկիրն իրականացրել է կարևոր բարեփոխումներ ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների, օրենքի գերակայության և տնտեսության ազատականացման ոլորտում: Մենք փայլուն հասկանում ենք, որ այդ բարեփոխումներն ուղղված չեն այս կամ այն կազմակերպության հետ ինտեգրվելուն: Այդ բարեփոխումներն առաջին հերթին իրականացվում են հանուն մեր երկրի և մեր ժողովրդի բարօրության: Ես վստահ եմ, որ մեր արևմտյան գործընկերները կիսում են այս տեսակետը և կշարունակեն մեր երկրում ժողովրդավարական բարեփոխումներին իրենց արդյունավետ աջակցությունը:

Միևնույն ժամանակ ես չեմ կարող չընդգծել, որ 21-րդ դարում, երբ գլոբալիզացիան ինտենսիվ ընթացքի մեջ է, երբ աշխարհը շարժվում է ընդհանուր տնտեսական գոտիների կայացման ուղղությամբ, երբ միջպետական տնտեսական սահմանները կորցնում են իրենց նշանակությունը, երբ ազատ տնտեսական գոտիներ են հաստատվում տարբեր աշխարհամասերի միջև, տարբեր ինտեգրացիոն կառույցների միջև դիմակայության մասին խոսելն իմաստ չունի: Այս կապակցությամբ ԵՏՄ մուտք գործելու շնորհիվ Հայաստանը կարող է կարևոր կապող օղակ դառնալ ԵՏՄ-ի և Արևմտյան գործարար համայնքների միջև: Այս համատեքստում մենք մտահոգված ենք Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև վերջին լարվածությամբ: Մենք շահագրգռված ենք, որ մեր գործընկերների հակասությունները հարթվեն, քանզի փոքր երկրները, ինչպիսին Հայաստանն է, նման վայրիվերումների նկատմամբ խիստ զգայուն են:

-Ի՞նչ է անում ձեր կառավարությունը, որպեսզի ձեռնոց նետի երկրի ու առհասարակ տարածաշրջանի վերաբերյալ կեղծ պատկերացումներ ձևավորելուն:
-Մենք միշտ ներկայացրել ենք մեր երկրին ու տարածաշրջանին ուղղված սպառնալիքները տարբեր կազմակերպություններում և երկկողմ ձևաչափերում:

Միջազգային հանրությունն ինքն է ականատես եղել, թե ինչպես է Ադրբեջանի արկածախնդրությունը տարածաշրջանում բռնությունների պատճառ դարձել՝ հանգեցնելով հրադադարի հաստատումից հետո հակամարտության ընթացքում ամենամեծ մարդկային կորուստներին: Բոլորն ականատես դարձան Ադրբեջանի նախագահի «թվիթերյան դիվանագիտությանը»:

Ամենաբարձր մակարդակով երկարամյա շարունակական սպառնալիքները վերածվեցին իրական գործողությունների, երբ քաղաքացիական օբյեկտները՝ մանկապարտեզներ, դպրոցներ, հիվանդանոցներ, ինչպես նաև խաղաղ բնակչությունը դարձավ կրակի թիրախ: Միջազգային հանրության թյուրընկալումը ես տեսնում եմ այն հարցում, որ հավասարության նշան է դրվում ագրեսորի և ագրեսիայի զոհի միջև: Ավելի քան 20 տարի Հայաստանը զգուշացնում էր Ադրբեջանի ռազմական մտադրությունների մասին, և ոչ մի արձագանք: Սա կամ թյուրընկալում է, կամ անտարբերություն: Մենք միջազգային հանրությանը մշտապես ներկայացերլ ենք մեր տարածաշրջանի իրավիճակը, մնացածը կախված է միջազգային հանրությունից:

-Ի՞նչն է ձեզ վստահություն ներշնչում՝ կապված ձեր երկրի ապագայի հետ:
-Անկախությունն ինքը նշանակալից իրադարձություն էր մեր ժողովրդի պատմության մեջ: Այսօր աշխարհասփյուռ հայությունը հնարավորություն ունի պատմական հայրենիքի մի հատվածում անկախ Հայաստան կառուցել՝ մեր ժողովրդի հարյուրամյա երազանքը: Այսօր Հայաստանը երկիր է, որ զարգանում է քաղաքակիրթ աշխարհի կանոններով՝ արդյունավետ պետության, բաց հասարակության, մրցունակ տնտեսության կայացմամբ:

Հաշվի առնելով սա՝ ես իսկապես վստահ եմ մեր երկրի ապագայի հարցում և այդ վստահությունն առաջին հերթին գալիս է մեր հիանալի երիտասարդ սերնդից: Հայաստանի քաղաքացիների նոր սերունդը ավելի հայրենասեր է, քան իմ սերունդն էր, և կրթական ավելի մեծ հնարավորություններ ունի: Որպես իրենց երկրի իրապես հավատարիմ անձինք, նրանք միաժամանակ դաստիարակվել են որպես աշխարհի քաղաքացիներ:

Վերջին չորս-հինգ տարիների ընթացքում տարեկան մոտավորապես 100 երիտասարդ հայաստանցիներ ավարտել են աշխարհի առաջատար համալսարանները: Ուստի մենք մեր ժամանակակից ու անվտանգ երկիրը կփոխանցենք ապահով ձեռքերի, ու ես վստահ եմ, որ նրանք այն ավելի ծաղկուն կդարձնեն»: