22/01/2015 20:07
Լևիաֆանի հաջողության գաղտնիքը. Կյանքն, ինչպես որ կա
Վերջին շրջանում համացանցում հայտնվեց Անդրեյ Զվյագինցևի «Լևիաֆան» ֆիլմը: Ֆիլմի թրեյլերի հայտնվելուց, իսկ հետո՝ Կաննում լավագույն սցենարի համար մրցանակ, այնուհետ՝ «Ոսկե գլոբուս» ստանալուց ու «Օսկարում» նոմինացվելուց հետո քննարկումներն արդեն իսկ սկսվել էին, բայց ֆիլմն ամբողջական տարբերակով հնարավոր եղավ դիտել մի փոքր ուշ: Հետևելով ռուսական համացանցային մամուլին՝ միանգամից կարելի էր ֆիքսել, որ «Լևիաֆանը» ամենաքննարկվող թեմաներից էր դառնալու:
Ֆիլմի պրոդյուսերները մեծ ջանքեր չգործադրեցին ֆիլմի ոչ լիցենզիոն տարբերակները համացանցից հեռացնելու համար, արդյունքում՝ կինոսիրողները երկար չսպասեցին՝ ֆիլմը դիտելով պաշտոնական պրեմիերայից առաջ:
Ֆիլմը դեռ շատերը չեն հասցրել դիտել, ուստի դրա բովանդակության մասին կփորձեմ շատ չխոսել: Չնայած, եթե նույնիսկ խոսեմ ու պատմեմ ֆիլմը րոպե առ րոպե, այն հնարավոր կլինի դիտել. ֆիլմում որևէ նոր բան բացահայտված չէ, բայց այս հանգամանքը այն անհետաքրքիր չի դարձնում, հակառակը՝ գոյություն ունեցող իրականությունն ու բոլորին կարծես թե հայտնի հանգամանքները ներկայացվում են այնպես, որ առաջացնում են հանրային մեծ ռեզոնանս: Հենց այստեղ էլ ռեժիսորը, կարծես, հավակնում է հաջողված ֆիլմ ունենալ՝ հայտնի բաների մասին պատմում է հանդարտ, առանց հատուկ էֆեկտների ու ինտրիգների, բայց, միաժամանակ, ժամանակի կոնկրետ առանձնահատկությունների ողջ ընտրանին կիրառելով:
Սա հետխորհրդային իրականությունն է, որին մենք ականատես ենք տարիներ շարունակ, ռեժիսորը պարզապես պատուհան է ստեղծել այդ իրականությանը նայելու համար:
Շատերի կարծիքով ֆիլմում առկա ուղղակի, անթաքույց հղումները՝ ռուսական եկեղեցուն՝ իշխանության հետ սերտաճած լինելուն, պետական իշխանության մարմինների ոչ ադեկվատ վարքագծին, մեկ պատճառ ունեն՝ ֆիլմին հաղորդել ռուսական ներկա իրավիճակի մասին տարածված պատկերացնումներ, ապահովել ֆիլմի համար այլախոհականության քող և, ի վերջո, արևմտյան կինոշուկայում ու «Օսկարի» մրցանակաբաշխության ժամանակ ներկայանալի հանդես գալ:
Այս մտայնությունը, սակայն, զրկվում է միանշանակությունից, երբ ֆիլմի առաջին րոպեից պարզ է դառնում, որ ֆիլմի ստեղծմանը աջակցել ՌԴ մշակույթի նախարարությունը:
Ուրեմն ինչպե՞ս է ստացվում, որ, մի կողմից, ֆիլմը ռուսական քաղաքական ու եկեղեցական էլիտայի, պետական անարդարության, կոռումպացված չինովնիկների ու եկեղեցու մասին է, մյուս կողմից աջակցվում է պետական օղակի կողմից:
Կա նաև մեկ այլ հանգամանք, չնայած պետական աջակցությանը, այն չի հոնավորվել նույնքան, որքան, օրինակ, Բոնդորչուկի «Ստալինգրադը», որի վրա չնայած մեծ գումարներ էին ծախսվել, բայց այն այդպես էլ որևէ մրցանակ չշահեց, ու քննարկումներ առաջ չբերեց:
Չնայած իշխանության շատ ներկայացուցիչներ ու հոգևորականներ արտահայտել են իրենց բացասական վերաբերմունքը ֆիլմի նկատմամբ՝ այն ենթարկելով քննադատության, բայց միասնական իշխանական վերաբերմունք ֆիլմին դեռևս չկա: Եթե լիներ, այն կարտահայտվեր քաղաքական որոշման տեսքով, ինչպես, սովորաբար, վերջին շրջանում լինում է: Բայց, քանի որ, այդ որոշումը չկա, ավելին՝ պետական համապատասխան օղակը ֆիլմի վրա սեփական կնիքն է դրել, ուրեմն այլ իրավիճակ ունենք: Ռուսական քաղաքականության ամենաբարձր մակարդակում ֆիլմի մեջ առանձնապես վտանգ չեն տեսել կամ էլ դրան վերաբերում է նեյտրալ:
Միգուցե, եթե շատ փորձենք քաղաքական ենթատեքստ գտնել ռուսական իշխանությունների հանգիստ պահվածքի մեջ, կարող ենք ֆիքսվել ֆիլմի կենտրոնական կերպարներից մեկի՝ դեպի նահանգ ընկերոջն օգնության շտապած իրավաբանի կերպարի վրա, որը մայրաքաղաքից եկել էր՝ նահանգապետի մասին կենտրոնական իշխանության մի ներկայացուցիչի ունեցած կոմպրոմատների թղթապանակով, արդարությունը վերակակնգնելու: (Ուրեմն մայրաքաղում կա արդարություն, իսկ նահանգներում այն մերժում են): Բայց սա արդեն ենթադրությունների դաշտից: Փաստն այն է, որ ֆիլմի մոտիվացիաների մասին միանշանակ որևէ քաղաքական գնահատական տալ դժվար է:
Ֆիլմում առկա են բազմաթիվ շերտեր ու սյուժեներ, քաղաքական, աստվածաշնչյան, կենցաղային, անձնական: Շերտերը դասավորված են ոչ թե ուղղահայաց, այլ հորիզոնական, մեկը մյուսի հետ, մեկը մյուսի մեջ: Ու այս իմաստով ֆիլմը քաղաքական է այնքանով, որքանով քաղաքական է դրա շերտերից մեկը, բայց ոչ բոլորը:
Ֆիլմի հավակնությունները՝ «Օսկար» ստանալու, բավական մեծ են: Ի վերջո, «Օսկարն» էլ քաղաքական իրավիճակից ոչ շատ հեռու մրցանակաբաշխություն է: «Օսկարի» մրցանակաբաշխության տրամաբնությունն էլ տարբերվում է եվրոպական փառատոններից, և շատ դեպքերում հաղթողների ընտրությունը տեղավորվում է այդ պահին առկա դոմինանտ քաղաքական նախապատվությունների շրջանակում: Այս պահին նպաստող հանգամանքը Արևմուտք-Ռուսաստան սուր լարվածությունն է: Ու, ինչպես երևաց առաջին արձագանքներից, թե՛ Արևմուտքում, թե՛ Ռուսաստանում գրեթե բոլոր շահագրգիռ կողմերը ֆիլմին հենց քաղաքական կողմից էլ մոտեցել են: Ինքը ռեժիսորը ֆիլմի մասին իր մեկնաբանություններում առանձնապես շեշտադրում չի անում ֆիլմի՝ քաղաքական լինելու վրա, չնայած չի էլ բացառում ու ժխտում:
Ֆիլմի սյուժեներից մեկը՝ ռուսական իրականության քննադատությունը, այդ թվում՝ հոգևոր և պետական իշխանության, կարող է դուր գալ ամերիկացիներին: Ինչպես, օրինակ, Բեն Աֆլեքի Արգոն, որ 2013-ին ստացավ «Օսկարը»:
Այն, որ ֆիլմը հարուցել է հանրային քննարկումներ, ընդ որում՝ բավական հակասական, վկայում է նրա հաջողության մասին: Անկախ նրա որևէ մրցանակ ստանալու հանգամանքից, այն, ըստ էության, «սադրել» է կինոսերներից բացի բազմաթիվ այլ շրջանակների: Ֆիլմում հեքիաթ չկա, որևէ նորություն չկա, ֆիլմի ընթացքում առկա հույսի նշույլը, թե, ի վերջո, գոյություն ունեցող անարդարությունը կարող է հաղթահարվել, ֆիլմի վերջում սպառում է իրեն, ֆիլմը դիտողին զրկում է հույսի որևէ զգացումից:
Եվ, ուրեմն, անկախ ռեժիսորի մեզ անհայտ մտադրություններից, պարզ է մի բան, ֆիլմն ամորֆ չէ, այն ընդամենը չի դարձել հավանել - չհավանելու , հուզել - չհուզելու տիրույթում քննարկվող հարց: Դժվար է ասել՝ ֆիլմը հավանո՞ւմ ես, թե չէ, համաձա՞յն ես, թե ոչ, այն կարող է դուր չգալ ամբողջապես, կարելի է նկատել շերտերից մեկնումեկը կամ բոլորը միասին: Ու չնայած ֆիլմը որևէ հույս չի ներշնչում, այն միաժամանակ դուրս է գալիս սև-սպիտակ մակարդակի քննարկումներից, ֆիլմի գործող անձինք, ըստ էության, ո՛չ վատն են, ո՛չ լավը:. Հիշատակված իրավաբան ընկերը, օրինակ, որ չէր վարանել սեփական ժամանակն ու անվտանգությունը զոհել հանուն ընկերոջ, չի վարանում նաև դավաճանել նույն այդ ընկերոջը վերջինիս կնոջ հետ, չի վարանում անել դա նաև երկրորդ անգամ: Ֆիլմի կենտրոնական կերպարն էլ, որ համակարգի զոհն էր, փաստացի ընկերություն էր անում նույն այդ համակարգի ներկայացուցիչների՝ ոստիկանության տեղական պաշտոնյաների հետ:
Մարդիկ կարող են լինել և՛ լավը, և՛ վատը միաժամանակ, ամեն իրավիճակում առանձին վերցրած: Ի վերջո, Լևիաֆանը, ծովային հրեշն է, մեկը, որ մարդկանցից դուրս է, ոչ թե մարդկանցից մեկը, այլաբանորեն սա կարող է անեծք նշանակել համայնքի համար, իսկ ուղղակիորեն սա այն կյանքն է, եթե կուզեք քաղաքական, սոցիալական համակարգը, որում ապրում են բոլորը, թե՛ զոհերը, թե՛ դահիճները, ու չնայած այն մեզնից դուրս է, բայց ապրում է մեր կողքին, այն ընդամենը նկատել է պետք:
