23/01/2015 11:48
Պետական անտարբերության մատնված ճակատագիր. «Ես Հեպատիտ C-ով հիվանդ եմ»
52-ամյա Գոհարը (անունը փոխված է) 2013թ-ի դեկտեմբերին բոլորովին պատահական հայտնաբերեց, որ Հեպատիտ C-ով հիվանդ է.
«Բոլորովին այլ խնդիրով դիմեցի բժշկի, նշանակվեց արյան անալիզ, որը որոշակիորեն անհանգստացրեց մասնագետին ու նա խորհուրդ տվեց ստուգվել կոնկրետ Հեպատիտ C- ի դեմ… արդյունքը դրական էր»,- Aysor.am-ին պատմեց Գոհարը:
Ինչպես և ցանկացած հիվանդության դեպքում, որը հայտնաբերում ես պատահաբար, կյանքն այդ պահից բաժանվում է երկու մասի` մինչ ախտորոշման հայտնումն ու դրանից հետո: «Մինչ»-ը` մի կյանք է, երբ դու ազատ ես, անհոգ կամ հոգսերով, ինչպես և ողջ մարդկությունը, իսկ «հետո»-ն` կյանք, որն իր դժվարություններով հանդերձ ստիպում է հասկանալ, թե որքան խոցելի ես: Անսպասելի խոցելի.
«Արյան անալիզները թանկ էին, բայց այն, ինչ սպասում էր հետո, ուղղակի թևաթափ անող իրականություն է…. քաշքշուկ, մի մասնագետից մյուսի մոտ գնալ, փորձել հասկանալ, թե ինչ բուժում է պետք և ինչպես է այն իրականացվում: Խնդիրը նաև նրանում էր, որ բազմապիսի կարծիքներ ու տեսակետներ էին հնչում ու մի պահ ես նույնիսկ մտածեցի, թե որքան խոցելի են ինձ պես այս հիվանդությանն առերեսված մարդիկ, որովհետև թյուր կարծիքներն ու կարծրատիպերը ուղղակի խեղդում են»,- ասաց մեր զրուցակիցը: Ամենաահավորն այն է, շարունակեց Գոհարը, որ մեծամասամբ հնչում էր, ինչպես դատավճիռ, այն արտահայտությունը, թե Հեպատիտ C-ն չի բուժվում, բայց բարեբախտաբար դա այդպես չէ: Բուժում կա, այն արդյունավետ է, եթե ժամանակին է սկսվել ու ճիշտ է ընթանում, ուղղակի ամենալուրջ խնդիրն այն է, որ բուժումը շատ թանկ է: Եվ ահա այստեղ է, որ մարդը հասկանում է, թե որքան լքված է պետության կողմից, որքան պետությունը, ասաց Գոհարը, հոգ չի տանում ու կարծես չի էլ ուզում տանել իր քաղաքացու մասին.
«Զարգացած պետություններում նմանատիպ հիվանդությունների բուժումը պետությունը վերցնում է իր վրա, եվրոպական երկրներում դա այդպես է, քանի որ պետությունը հստակ գիտակցում է` Հեպատիտ C-ն վարակիչ է: Իսկ վարակի դեմն առնելու կարևորագույն գրավականը այն հսկողության տակ պահելն ու կանխարգելելն է. բուժումը հենց կանխարգելիչ լավագույն միջոցն է: Բայց Հայաստանում որևէ հոգածություն չկա, առողջապահության նախարարությունից ասացին, որ պետպատվեր ու աջակցություն ցուցաբերվում է միայն այն հիվանդներին, որոնք սոցիալապես անապահով են ու ներառված համապատասխան համակարգում… հասկանալի է, որ բոլորը չեն կարող լինել այդ համակարգում, ու ծանր բեռը մնում է իրենց»:
Գոհարը բուժումն իրականացնում է Pegasys դեղորայքի միջոցով, որը համարվում է արդյունավետ դեղամիջոց ու ընդունված է աշխարհում, մինչդեռ շատ դեղամիջոցներ, որ առաջարկվում են որպես բուժման միջոց, դեռ հաստատված չեն և գտնվում են փորձարկման շրջանում: Pegasys-ը, սակայն, բավականին թանկ արժե. Հեպատիտ C-ի բուժման կուրսը կազմում է 16 կամ 24 շաբաթ, իրականացվում է շաբաթը 1 ներարկումով, տվյալ դեղամիջոցի 1 սրվակն արժե 142 հազար դրամ: Այսինքն` 24 շաբաթ բուժվելու դեպքում միայն դեղամիջոցի համար հիվանդին անհրաժեշտ է 3.5 մլն դրամ` չհաշված բավականին թանկարժեք արյան անալիզները (օրինակ, մեկ համալիր անալիզը, որ հանձնել է Գոհարը, արժեցել է 220 հազար դրամ), որ պարտադիր են ու պարբերական , չհաշված նաև մյուս հավելյալ ծախսերը, որ կապված են հիվանդության ընթացքի հետ.
«Նախօրեին լսեցի, որ առողջապահության նախարարը Քաջարանի դեպքի մասին խոսելիս հանգիստ տոնով ասաց, որ Հեպատիտ C-ն բուժվում է…. այո’, բուժվում է եվրոպական երկրներում, երբ պետությունն այդ խնդիրն իր վրա է վերցնում: Բայց մեր երկրում քանի՞ քաղաքացի կարող է իրեն թույլ տալ նվազագույնը 3.5 մլն դրամ գումար ունենալ բուժվելու համար»,- նշեց Գոհարը:
Հայաստանը, ըստ մեր զրուցակցի, անգամ առողջապահական մակարդակում պատրաստ չէ Հեպատիտ C-ով հիվանդներին թեկուզ հոգեբանորեն աջակից լինել: Մի հասարակ օրինակ. երբ ստոմատոլոգիական ծառայություններից օգտվելու կարիք կար, Գոհարը բարեխղճորեն զգուշացնում էր կլինիկաներին, որ Հեպատիտ C-ով հիվանդ է և հետաքրքրվում` պատրա՞ստ են արդյոք նրան սպասարկել: Մի մասը ասում էին, որ խնդիր չկա, բայց անժամկետ զբաղված են ու տեղ չունեն, իսկ մյուսները անմիջապես մերժում ինչ-որ պատճառաբանությամբ: Ու ստացվեց այնպես, որ բոլոր կլինիկաները հրաժարվեցին Գոհարին սպասարկել.
«Ի վերջո, ես ստիպված էի ուղղակի չզգուշացնել, որ նման խնդիր կա: Այսինքն` մեր ստոմատոլոգիական կլինիկաները ընդհանրապես պատրաստ չեն, չունեն այդ սարքավորումները, որովհետև դրանք թանկարժեք են …. Դրա համար կլինիկաները գերադասում են, կներեք արտահայտությանս համար, «ցրել» հիվանդին. դա էլ բարեխիղճ գտնվելու արդյունքն է»,- ասաց նա ու ավելացրեց, որ բարեխիղճ գտնվելուց զատ շատ-շատերը պարզապես չգիտեն, որ Հեպատիտ C-ով հիվանդ են, վարակի կրող են, երբեմն նաև տարիներով` նույն ինքը, Գոհարը, այդ մասին տեղեկացել է բոլորովին հանկարծակի.
«Խնդիրները իսկապես շատ են. պետական մակարդակում անտարբերություն է տիրում, սեփական քաղաքացուն խնդրի հետ միայնակ թողնելը, ցավոք, նորմալ է Հայաստանում, ու հիմա էլ այս դեպքը…. Ահավոր է»,- հավելեց Գոհարը:
Մեկ այլ ու լուրջ խնդիր է այն, որ անգամ առողջապահության նախարարությունը հստակ թիվ չի կարող ներկայացնել, թե ինչ թիվ է կազմում Հայաստանում Հեպատիտ C-ով հիվանդների թիվը. Նախ, որովհետև նրանցից շատերն էլ չգիտեն, որ հիվանդ են, երկրորդն էլ շատերը, արդեն գիտակցված, հաշվառման չեն կանգնում, քանի որ այդ դեպքում մի շարք խնդիրների են բախվում: Գոհարն, օրինակ, հաշվառման չի կանգնել, քանի որ աշխատանքը կորցնելու խնդիր կունենար . եթե աշխատավայրում իմանան իր հիվանդության մասին, ասում է նա, ապա առանց մեկ վայրկյան վարանելու կհեռացնեն, քանի որ մեր հասարակությունում չկա այն գիտակցումը, որ հիվանդությունը միայն արյան միջոցով է վարակվում, անգամ սեռական ճանապարհով վարակվելու հավանականությունը շատ փոքր է (3%):
Նշենք, որ Հեպատիտ C-ի միայն 15% դեպքերում է սուր ախտանշաններով արտահայտվում։ Ավելի հաճախ ախտանշանները մեղմ ու անորոշ են լինում, ինչպես՝ ախորժակի կորուստը, ընդհանուր թուլությունը, սրտխառնոցը, ցավը մկաններում կամ հոդերում և քաշի կորուստը։ Այս վիրուսով վարակվողների 80%-ի մոտ խրոնիկական վարակ է առաջանում։[Վարակման առաջին 10 տարվա ընթացքում վարակվածների մեծ մասի մոտ ախտանշանները շատ թույլ են լինում կամ ընդհանրապես չեն լինում, չնայած խրոնիկական C լյարդաբորբը կարող է հոգնածության զգացում առաջացնել։ Հեպատիտ C-ն լյարդի ցիռոզի և լյարդի քաղցկեղի առաջացման հիմնական պատճառն է երկար տարիներ վարակված անձանց մոտ։ Շուրջ 10–30% դեպքերում ցիռոզը զարգանում է 30 և ավելի տարի անց։ Լյարդի ցիռոզ ունեցողների մոտ լյարդի քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը 20 անգամ ավելի մեծ է՝ տարեկան 1-3% տոկոս։ Լյարդի ցիռոզի դեպքերի 27%-ը, և լյարդի քաղցկեղի դեպքերի 25%-ը հեպատիտ C-ի հետևանք է։