24/01/2015 17:00
20 տոկոսի փոխարեն` 2 տոկոս շահութահարկ. Գրավչությունը և չարաշահումների բացառումը
Շահութահարկի մասով խոշոր ներդրում և արտահանում կատարողների համար կառավարության նախաձեռնած արտոնությունը, իսկապես, նոր, ոչ ստանդարտ մոտեցում էր: Այս հարկատեսակի մասով արտոնություններ եղել են նաև նախկինում` 90-ականների վերջերին և 2000-ականներին: Ո՞րն է առաջարկվող և նախկինում եղած արտոնությունների տարբերությունը և ինչ երաշխիք, որ այս արտոնությունը չի վերածվի պետական բյուջեն շրջանցելու միջոցի` առանց ակնկալվող արդյունքների:
Նախկինում, Հայաստանում 1 մլն դոլար և ավելի ներդրումներ կատարած ընկերությունը առաջին երկու տարիներին ամբողջությամբ, իսկ դրան հաջորդող ևս մի քանի տարի` կիսով չափ ազատվում էր շահութահարկի վճարումից։ Նկատի ունենալով 90-ականների փլուզումից հետո ստեղծված իրավիճակը, հարկային այս արտոնությամբ, այն ժամանակվա կառավարությունն ակնկալում էր ներգրավել օտարերկրյա ներդրողներ և աշխուժացնել երկրի տնտեսությունը: Դա գուցե որոշակի նշանակություն ունեցավ ներդրումների առումով, բայց դարձավ առավելապես տեղական, արդեն գործող ընկերությունների համար որպես օտարեկրյա ներդրումներով ընկերություններ վերաձևակերպվելու և այդպիսով բավականին երկար ժամանակահատված՝ նախ ամբողջությամբ, ապա՝ կիսով չափ շահութահարկի վճարումից ազատվելու հնարավորություն:
Ընդունելով այս արտոնությունը, այն ժամանակվա իշխանությունը մեխանիզմներ չէր սահմանել, որպեսզի դա չդառնար հարկերից խոսափելու միջոց: Ի վերջո, 2007-ին շահութահարկի այս արտոնությունը վերացվեց, քանի որ 1 մլն դոլար և ավելի ներդրումներն էլ այլևս խոշոր չէին համարվում և հազվադեպ չէին: Շահութահարկ չվճարող ընկերությունների թիվն էլ հասել էր 63-ի, բյուջեի չստացած գումարը` մոտ 50 մլրդ դրամի:
Շահութահարկի արտոնությունը, որը ներկայիս կառավարությունը հավանության արժանացրեց իր նախորդ նիստում, նախատեսում է բացառապես արտահանմամբ զբաղվող, տարեկան 50 մլրդ դրամի (ավելի քան 100 մլն դոլարի) ապրանք արտահանող և արտահանումից այդքան էլ գումար ռեզիդենտ բանկային հաշիներին ունեցող տնտեսվարողների շահութահարկը նվազեցնել 10 անգամ` ներկայիս 20 տոկոսի փոխարեն սահմանելով 2 տոկոս:
Ընդ որում, նման արտոնություն ստացող ընկերությունը պետք է ունենա նաև Հայաստանի կառավարության հավանությանն արժանացած արտահանման ծրագիր և եկամուտներ չստանա Հայաստանի տարածքում: Այսինքն՝ առկա են ակնհայտ տարբերութուններ ժամանակին գործող արտոնության և այս` նախատեսվող արտոնության միջև:
Նախ` ընկերությունը պետք է լինի նորաստեղծ, իսկ ներդրումները նոր կատարվող: Տարբերակը, որ մի քանի ընկերություններ կարող են միավորվել և նման արտոնություն ստանալ, բացառվում է: Կառավարությունը պետք է հավանության արժանացնի ընկերության արտահանման ծրագիրը, հետևաբար օրենքը շրջանցելու միջոցով շահութահարկի վճարման արտոնությունից օգտվելու տարբերակը չի գործի: Այսինքն, հարկերից խուսափելու համար սողանցքներ չկան:
Հաջորդը, խոսքը օտարեկրյա ներդրողների մասին է, որոնք պետք է գան, հիմնվեն Հայաստանում, ստեղծեն արդյունքը և արտահանեն այն: Նկատի ունենալով, որ Հայաստանում արտահանումն ազատված է ավելացված արժեքի հարկից, շահութահարկը 20 տոկոսի փոխարեն վճարվելու է 2 տոկոս, ինչպես նաև` ԵՏՄ ահռելի շուկայի հեռանկարները, նման ներդրում կատարելը բավականին գրավիչ է դառնում:
Ակնհայտ է, որ խոսքը բավականին մեծածավալ ներդրումների մասին է, քանի որ առանց դրա հնարավոր չէ նման մեծ ծավալի արտահանվող արդյունք ունենալ: Սա էլ ենթադրում է, որ որքան էլ նորագույն տեխնոլոգիաներով հագեցած արտադրություն հիմնվի, անհրաժեշտ կլինի զգալի թվով նոր աշխատատեղեր բացել: Արդյունքում նաև պետական բյուջե վճարվող այս դեպքում փաստացի միակ` եկամտային հարկի մասով զգալի մուտքեր կլինեն:
Խնդիրն այն է, թե որ ոլորտներում Հայաստանը կարող է ունենալ ավելի քան 100 մլն դոլարի պոտենցիալ արտահանվող արդյունք: Հանքարդյունաբերությունն այդ արտոնությունից չի օգտվի: Նման ոլորտներ կարող են լինել շինանյութերի արտադրությունը, ոսկերչությունն ու ադամանդագործությունը, բարձր տեխնոլոգիական, գիտատար արտադրանքը, մասամբ գյուղմթերքների վերամշակումն ու սննդարդյունաբերությունը:
Մի խոսքով, շահութահարկի գծով այս արտոնությունը ճանաչվել է գերակա և ուղարկել Ազգային Ժողով: Տնտեսական զարգացման ևս մեկ խթան հանդիսացող կառավարության հերթական նախաձեռնությունն էր սա, որին, հիշեցնենք, նախորդել էին սահմանամերձ համայնքներում տնտեսական գործունեության ազատումը հարկերից, ներդրումային ծրագրերի համար ավելացված արժեքի հարկից հետաձգումը, նոր ստեղծվող ընտանեկան բիզնեսին հարկերից ազատելը, շրջանառության հարկի դրույքաչափի նվազեցում առևտրով զբաղվողների համար: