28/01/2015 19:50
Փերինչեքի գործն ու պահանջատիրության նոր հնարավորությունները
Այսօր ՄԻԵԴ-ում քննվեց Դողու Փերինչեքի գործը Հայոց ցեղասպանության ժխտման կապակցությամբ: Հայաստանի, որպես երկրորդ կողմի շահերն այդ գործընթացում, ներկայացնում էին ՀՀ գլխավոր դատախազ Գևորգ Կոստանյանը, միջազգային փաստաբաններ Ամալ Քլունին և Ջեֆրի Ռոբերթսոնը:
Եղեռնի 100-ամյակին ընդառաջ նման միջազգային դատական ատյանում նման հարցի քննարկումն, իհարկե, չէր կարող ուշադրության չարժանանալ: Ընդ որում, թե՛ Հայաստանի, թե՛ Թուրքիայի կողմից: Չնայած մինչ այս Ֆրանսիայում ցեղասպանության ժխտման հետ կապված քննարկումների ժամանակ ևս Հայոց եղեռնի հարցը հայտնվել էր իրավական քննարկումների դաշտում, բայց այս անգամ իրադարձությունը ստանում է առավել սիմվոլիկ նշանակություն: Պատճառը, իհարկե, Եղեռնի 100-ամյակն է ու այս կապակցությամբ Հայաստան-Թուրքիա հեռահար բանավեճը:
Այս իմաստով Ցեղասպանության հարցի իրավական ոլորտ տեղափոխվելը ու դրանում նաև հայկական կողմի մեծ շահագրգռվածությունը փաստում են այն մասին, որ Ցեղասպանության խնդրում հայաստանյան կողմի դիրքորոշումներում որոշակի փոփոխություն է տեղի ունեցել:
Հարցի իրավական հարթություն տեղափոխվելն, իհարկե, չի նշանակում, թե այն կարող է միանգամից լուծում ստանալ, առավել ևս Փերինչեքի գործում, որտեղ Հայաստանը երկրոդ կողմ էր, ինչպես և Թուրքիան: Բայց այս նոր իրողությունը թույլ է տալիս իրավիճակի գնահատական տալ ու նաև ֆիքսել նոր գործիքների ադրյունավետությունն այս հարցում: ՀՀ գլխավոր դատախազի մասնակցությունը այս դատավարությանը, ինչպես նաև Ամալ Քլունիի նման հանրահայտ անձի ներգրավվումն այս դատական պրոցեսում փորձ էին դատավարությանը մեծ հնչեղություն հաղորդել: Սա անուղղակի և ուղղակի կերպով հենց Հայաստանի վերաբերմունքի մասին է խոսում:
Ի՞նչ կարող է տալ հարցի իրավականացման փորձերը: Նախ հնարավորություն է ստեղծվում խնդիրը փոխակերպել բոլորին հասկանալի լեզվի: Իրավունքի միջավայրը այս իմաստով առավել ունիվերսալ է, ու եթե, օրինակ, պատմական, քաղաքական կամ հոգեբանական ասպեկտները ավելի են ենթակա սուբյեկտիվ ազդեցությունների, մեկնաբանությունների, ապա հարցի իրավականացումը բերում է նոր որակի: Այս իմաստով հնարավորություն կա հարցը քննարկել թեկուզև բավական թերի, բայց դիալոգի միջավայրում՝ բացառելով մոնոլոգները, որոնք, կարծես, հայ-թուրքական հարաբերություններում դոմինանտ են դառնում:
Սա, իհարկե, չի նշանակում, թե Ցեղասպանության հարցը կարող է լուծվել, եթե ամբողջությամբ տեղափոխվի իրավական ոլորտ, կամ հնարավոր կլինի Թուրքիայից փոխատուցումներ ստանալ:
Հարցի իրավականացումը լուծում է մի քանի խնդիր. Մեկը՝ ներսում հնարավորություն տալով մեզ Ցեղասպանության մասին մեր պահանջատիրությունը ձևակերպել նոր մակարդակով, նոր լեզվով՝ էմոցիոնալ, հուզական, էթնիկ արժանապատվության վրա հիմնված, տարիներ շարունակ պետական դիվանագիտության ուշադրությունից զուրկ մոտեցումները փոխակերպել քաղաքական օրակարգ: Սովետական միության տարիներին նման հնարավորություն չունեինք ու հարցը միջազգայնացվում էր բացառապես սփյուռքի գաղթօջախների ջանքերով: Իսկ գաղթօջախների մոտեցումները, բնականաբար, չէին կարող կառուցվել պետական մտածողության շահերի շուրջ: Սովետական Հայաստանն այս իմաստով հնարավորություն չուներ սեփական շահերն առաջ տանել: Արդեն անկախություն ձեռք բերելուց հետո, մենք հնարավորություն ունեցանք հարցին սեփական մոտեցումները հաղորդել: Եղեռնի հարուրամյակն այս իմաստով փորձաքար է ՝ կանգ առնել ու գնահատել ինչ ունենք:
Երկրորդ կարևոր խնդիրը՝ մոտեցման փոփոխությունն ի վերջո կարող է տեղափոխել, «թարգմանվել» միջազգային միջավայրի համար՝ սրանով մի կողմից արդեն շատ կոնկրետ գործերի տեսքով ներկայացնելով թուրքական պետության պատասխանատվության հարցը, միաժամանակ նաև խնդիրը մասսայականացնելով:
Այս կոնտեքստում հետաքրքրական են դառնում նաև հաճախ հնչեցվող այն կարծիքները, թե սփյուռքահայությունը կարող է առանձին-առանձին դատական հայցերով դիմել Թուրքիայի դեմ՝ փորձելով ամենափոքր փաստերն օգտագործել: Այստեղ նույնպես առաջ է գալիս հայկական պետության կարևորությունը, ի վերջո, եթե իդեալական հեռանկարում սկսվի նման մի գործընթաց, ապա հայկական շահերը՝ թեկուզ սփյուռքի, պաշտպանելու է Հայաստանի Հանրապետությունը: Այս իմաստով, Փերինչեքի գործը հետաքրքիր նախադեպ է դառնում:
Հարցի ինտենսիվ իրավականացումն, իհարկե, պահանջատիրության միակ տարբերակը չէ, բայց նման գործընթացները հստակ ինդիկատոր են, գնահատելու նոր իրավիճակ, հայկական կողմը՝ այս դեպքում արդեն ի դեմս Հայաստանի Հանրապետության, ամբողջովին պատասխանատվություն է վերցնում Ցեղասպանության հարցով պահանջատեր լինել ու այդ պահանջատիրությունը ներկայացնել որպես մոդեռն աշխարհի մի մաս՝ օգտագործելով հենց այդ նույն աշխարհի ամենակայացած ինստիտուտներից մեկը:
