Տեղական բոլշևիզմն ընդդե՞մ, թե հանո՞ւն ռեժիմի

Վենեսուելայի նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն, փոխարինելով Ուգո Չավեսին, ձախողեց այն փխրուն տնտեսական կայունությունը, որ Չավեսին հաջողվել էր ստեղծել: Մադուրոն սպայական վերնախավին, բանվորներին և գյուղացիներին տվեց ազատություններ, ավելացրեց նրանց քաղաքական կշիռը, և այս ամենը արվեց բացառապես օլիգարխիայի հաշվին: Արդյունքում մասնավոր ոլորտը պարզապես հայտնվեց ճգնաժամի մեջ, իսկ հետո զարմանալիորեն նույն վենեսուելացիների համար ճգնաժամի մեջ հայտնվեց նաև Վենեսուելան: Մադուրոն, իհարկե, վենեսուելական լսարանի համար հիմնավորումներ ունի՝ պրոբլեմների պատճառը չարաբաստիկ իմպերիալիստական ԱՄՆ-ն է, որի կապիտալիստական մեքենան կառավարում է աշխարհը:

Մադուրոն ճիշտ է, կապիտալն, իրոք, խժռում է աշխարհը, ընդհանրապես ժամանակակից աշխարհը հենց մեծ կապիտալի աշխարհ է, և որտեղ այդ կապիտալը գտնում է իր տարածման հեռանկարները, հենց այդ տեղերն էլ դառնում են ժամանակակից աշխարհի մի մասի: Ու քանի որ կապիտալի ամենամեծ կուտակումն ԱՄՆ-ում է, ստացվում է, որ ամերիկացիներն են խժռում աշխարհը: Կհաջողվի՞ արդյոք Վենեսուելային սոցիալիզմ կառուցել զրոյից, դժվար է ասել: Վենեսուելան բնական հարստություններ ունեցող երկիր է: Բայց դժվար է ասել, ինչքանով է արդյունավետ կապիտալի նման մեծ ազդեցության դեմ պայքարը: Սոցիալիստական համակարգերից, թերևս, միայն չինականն է տրանսֆորմացվել ու ինտեգրվել կապիտալիստական աշխարհին, դարձել դրա առաջատարը:

 Զարգացած արևմտյան երկրներում, սոցիալիզմը վաղուց հարմարեցված է  կապիտալիստական համակարգին, այն խթանում է այդ համակարգերում սոցիալական բաղադրիչի կարևորմանը, վերահսկում է, բալանսի է բերում կապիտալի ու հասարակության փոխհարաբերությունները, բայց այն չի բացառում, չի պայքարում կապիտալիստական աշխարհակարգի  դեմ: Սոցիալիստական, ձախական ազդեցություն ունեցող ուժերը բավական ադեկվատ են՝ հասկանալու համար, որ հնարավոր չէ պայքարել այդ աշխարհակարգի դեմ, իսկ նրանք, ովքեր համոզված են, պայքարում են, հպարտորեն կրում են մարգինալի տիտղոսները:

Վերադառնալով Հայաստան

Նախորդ տարվա աշնանը Եռյակի կազմակերպած հանրահավաքների ընթացքում երիտասարդ ԲՀԿ-ական գործիչներից մեկը անընդհատ կրկնում էր Հայաստանի քաղաքացիների ծանր վարկային պարտականությունների մասին: «Մարդիկ ճռում են վարկերի տակ» ձևակերպումն ընդհանրապես թե՛ հրապարակային, թե՛ ոչ հրապարակային քննարկումներում վերջին շրջանում դարձել է տիտղոսային: Բանկային ոլորտի ակտիվացումն ու վարկային առաջարկությունների բազմազանությունը ստեղծել են մի իրավիճակ, երբ վարկեր ստանալը դարձել է հեշտ, բայց դրանք մարելը դժվար՝  հատկապես հայաստանյան հասարակության մեջ գոյություն ունեցող ֆինանսական կազմակերպվածության ավանդույթների բացակայության պայմաններում: Արդյունքում՝ բազմաթիվ մարդիկ վերցնում են վարկեր, չեն կարողանում կամ չեն ուզում դա նպատակային ծախսել, հետևաբար՝ դրանք մարելուց ունենում են դժվարություններ:

Դժվարություններից առաջացած բողոքը բնականաբար ուղղորդվում է դեպի իշխանություն:  Խորհրդային Միությունում պետությունն էր բանկային համակարգը և պետությունն էր նաև վարկ տվողը, ավանդ վերցնողը: Սովետական այս իներցիան պահպանվում է նաև այժմ, վարկատուն ընկալվում է ոչ թե բանկը, այլ պետությունը, կամ այն ներկայացնող իշխանությունը:

Վերջերս հայտարարությամբ հանդես եկավ նաև Ժիրայր Սեֆիլյանը, կոչ արեց չմուծել վարկեր, վճարումներ չանել այդպիսով ռեժիմին գցել անելանելի վիճակի մեջ: Սեֆիլյանի կոչը հստակ նույն սովետական իներցիայով է կառուցված ՝ ռեժիմը իշխանություններն են, որը ընկալվում է ոչ միայն որպես պետական ադմինիստրացիա, այլև բանկային ոլորտ, օլիգարխներ, ռեսուրս ունեցող ցանկացած սուբյեկտ այս ընկալման մեջ ռեժիմ է, կամ ռեժիմի մաս: Հետագայում, երբ ֆեյսբուքում արդեն սկսեցին քննարկվել Սեֆիլյանի մոտեցումները, նրա տեսակետին համաձայնողները ակամայից մատնեցին ու հաստատեցին սեֆիլյանական այն մոտեցումը, որ, այո, բանկերի դեմ պետք է պայքարել, որովհետև սերտաճած են իշխանությանը, ինչպես ցանկացած բան, որ կա Հայաստանում: Կարելի էր, իհարկե, բավարարվել ընդամենը Սեֆիլյանի թեզերը բոլշևիկյան որակելով, ու անցնել առաջ, հատկապես Հիմնադիր խորհրդարանի ռեսուրսների ներկայիս վիճակը հաշվի առնելով, այդ թեզերի իրականացման մշուշոտ հեռանկարը թույլ կտար անել դա: Սեֆիլյանի դեմ բերվող հակափաստարկներից մեկն այն էր, որ նա փորձում է կոլապսի հասցնել քիչ թե շատ կայացած մի համակարգ, բանկային համակարգը, բերվում էին նաև այլ փաստարկներ, ավելի տեխնիկական բնույթի: Իրականում, սակայն, Սեֆիլյանական թեզերը, նույնիսկ որոշակի արդյունքների հասնելու պարագայում, ոչ թե քանդում են ռեժիմ, այլ ամրապնդում կամ ստեղծում են այն:

Հայաստանում, իրոք, իշխանությունը սերտաճած է ամեն ինչին, բիզնեսին, բանկային համակարգին, քրեական աշխարհին:

Հայաստանյան ներքաղաքական կյանքով հետաքրքրված ցանկացած մեկը գիտի, որ Հայաստանում իշխանության ներսում լիակատար փոխհամաձայնություն ու միատարություն գոյություն չունի, այն գոյություն ունի միայն իշխանություն ունենալու շուրջ, մնացած դեպքերում իշխանությունը պոլիմորֆ, բազմադեմ մի համախումբ է, որի ներսում բազմաթիվ հակասություններ կան, շահերի բազմաթիվ բախումներ:

Բանկային համակարգը ազդվում է իշխանության կողմից, իշխանությունը բանկային համակարգի, օլիգարխը վճարում է իշխանության քարոզչական արշավների համար, ընտրված չինովնիկը պաշտպանում է  օլիգարխին գործադիրում և օրենսդիրում: Բյուջեն լցնելու համար հարկային մարմինները «նեղում են» օլիգարխին, որը հետո հրաժարվում է իր տեղամասում ձայներ ապահովել իշխանության համար կամ դա անում է դժկամությամբ: Բոլոր ժամանակների հայկական իշխանությունները արել են այն, ինչ շատ բնորոշ է հետխորհրդային տարածքին ՝ փորձել են կառուցել փափուկ ավտորիտարիզմ, շատ լավ հասկանալով, որ կապիտալի ազատականացումը քաղաքական համակարգեր չունեցող երկրում կարող է քաղաքական դաշտ բերել բազմաթիվ ինքնահռչակ նախագահներ, նրանք այդ կապիտալը պահել են վերահսկողության տակ, բայց միաժամանակ փորձել են եղած հնարավորությունների չափով բացել համակարգը: Արդյունքում՝ ստեղծվել է անուն չունեցող մի անհստակ համակարգ, որը փորձում է մանևրել ըստ իրավիճակի, որում բոլոր ռեսուրս ներկայացնող սուբյեկտները կապված ու սերտաճած են, բայց մեկ դրոշի, մեկ գաղափարի կրող չեն: Այսպիսին են այժմյան խաղի կանոնները Հայաստանում:

Սեֆիլյանն ու բոլոր նրանք, ովքեր հայաստանյան քաղաքական կյանքը իրենց համար կառուցում են «ժողովուրդն ընդդեմ ռեժիմի» կոնցեպցիայով,  ոչ թե խարխլում են խաղի այդ կանոնները, այլ ամրապնդում են դրանք, այդ քաոսը, որտեղ դեռ սուբյեկտներն իրար հետ մանևրելու ազատ տարածքներ ունեն, վերածում են կոսմոսի,  ստեղծում են այդ ռեժիմը,  նրան միս ու արյուն են տալիս: 

Երբ իշխանության հավակնություն ունեցող մի կետից հնչեցվում է վարկեր չմուծելու, բանկային համակարգը բոյկոտելու հորդոր, առանց այն էլ ադմինսիտրատիվ համակարգի ամենօրյա հոգնեցնող վերահսկողության տակ գտնվող բանկիրը կամ վարկային կազմակերպություն ունեցողը ավելի է նետվում իրեն վերահսկող ադմինիստրացիայի գիրկը՝ պաշտպանություն հայցելու, իսկ ադմինիստրացիան նույն այդ բանկիրին «քաղաքական պաշտպանություն» սկսում է ծախել  ավելի թանկ գներով: Արդյունքում՝ ընդդիմադիր վակուումի տիրույթը ոչ միայն ևս մեկ անգամ լցվում է բոլշևիկյան հռետորաբանությամբ , այլև «ռեժիմը», որի դեմ իրացվում է այդ հռետորաբանությունը, ավելի է փակվում ու ամրապնդվում, կաբինետում նստած չինովնիկի քաղաքական կշիռը բանկիրի (կամ օլիգարխի) նկատմամբ ավելի բարձրացնելով: