28/03/2015 11:36
Հատուկ դպրոցներին «հատուկ» իրավիճակ. Երեխաները ճնշված են, բռնության ենթարկվում ու սոված
21-րդ դարում, երբ ամեն քայլափոխի խոսվում է ժողովրդավարության մասին ու մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին, դեռ գոյություն ունեն հաստատություններ, որտեղ այս ամենի մասին գուցե չեն լսել: Կամ մարդիկ հագուրդ են տալիս բացասական բնազդներին` իրենից կախվածություն ունեցողին ու թույլին ծեծել, բռնության ենթարկել, նվաստացնել, ամեն գնով ապացուցել, որ նա իրենից կախում ունի ու ինքն է իրավիճակի տերը: Նման հաստատությունների շարքին կարելի է դասել հատուկ դպրոցները և այս մասին են վկայում ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Կարեն Անդրեասյանի կողմից հրապարակած «Երեխայի իրավունքները մանկական խնամքի և հատուկ ուսումնական հաստատություններում. համակարգային վերլուծություն» արտահերթ զեկույցում բերված փաստերը:
Ելնելով երեխաների շահերից զեկույցի հեղինակները չեն մատնանշում, թե կոնկրետ ո՞ր հաստատությունում են նման դեպքեր արձանագրվել, որոնք ներկայացված են ստորև: Թեև վստահաբար կարելի է ասել, որ ուսումնասիրված բոլոր 23 հատուկ դպրոցներում անշուշտ նույն իրավիճակն է տիրում` պարզապես մի տեղ երեխաները խոստովանում են այդ մասին, մյուս հաստատություններում` ոչ. միևնույն է իրավիճակ չի փոխվելու, իսկ շատերի հոգեբանությունն այնքան է կարծրացել, որ այս ամենը ուղղակի ընկալվում է իբրև նորմալ ու իրենց կյանքից անբաժան մի մաս… ավաղ:
• Հաստատություններից մեկում երեխաները նշոել են, որ դայակներն իրենց վատ են վերաբերվում, հայհոյում, դիմում «այ դուռակներ» բառերով, փայտով ու մանրահատակի կտորներով ծեծում ու հարվածում իրենց գլխին: Երեխաները ամաչում էին արտաբերել հայհոյանքների բովանդակությունը, սակայն նշում էին դրանց սկզբնատառերը: Աղջիկներից մեկը փորձագետի ականջին ասել է դայակի՝ ամենից հաճախ գործածած հայհոյանքը: Մի այլ դայակ, որպես պատժի միջոց, գիշերը խոսելու համար երբեմն մերկ կանգնեցնում է միջանցքում կամ չքնելու համար երեխաներին վախեցնում է, որ կտանի, զուգարանում կպահի ամբողջ գիշեր, երբեմն արգելում է 21:00-ից հետո զուգարան գնալ, երեխաներն էլ ստիպված զսպում են իրենց կամ գաղտնի գնում զուգարան: Ավելին, դպրոցում երեխաները լոգանք հիմնականում չեն ընդունում….
• Հաստատություններից մեկի երեխաներն առանձնազրույցների ընթացքում պատմել են, որ իրենց սպիտակեղենը չի լվացվում, փոխարենն այն ուղղակի փոխանակվում է տղաների և աղջիկների սպիտակեղենի հետ, արդյունքում՝ անկողնուց մեզի հոտ է գալիս: Գիշերային դայակներն աղջիկներին ստիպում են մերկ վիճակում կանգնել միջանցքում ամբողջ գիշեր և մրսել, «չարաճճի» երեխաները մեկուսացվում են ազատ ննջասենյակում, իրենց ստիպում են կանգնել մեկ ոտքի վրա, սպառնում հավերժ թողնել գիշերելու հաստատությունում, եթե իրենց վատ պահեն, արգելում են երեկոյան 22:00-ից հետո գնալ զուգարան կամ առաջարկում օգտվել դրսում գտնվող զուգարանից, որը բավականին հեռու է, երեկոյան ժամերին (17:00-ից հետո) առհասարակ արգելում են ջուր խմել, երեխաներին դիմում են վիրավորական բառերով (մարզային հաստատություններում հիմնականում տեղական բարբառով կենդանիներին դիմելու ձևով), երեխաների՝ տանը գիշերելու հնարավորության պարագայում վերջիններիս ստիպում են գիշերել հաստատությունում՝ վախեցնելով, որ հակառակ դեպքում կհեռացվեն դպրոցից: Երեխաները ԲԿԱՄ փորձագետներին ցուցադրել են, թե ինչպես են իրենց ապտակում, մազերից քաշում, հարվածում բռունցքով: Ըստ երեխաների՝ իրենց ծեծում են նաև դասերը վատ ներկայացնելու, վատ կարդալու համար:
• Մեկ այլ հաստատությունում երեխաների հետ հարցազրույցների արդյունքում բացահայտվել է վատ վերաբերմունքի 2 դեպք. երեխային ապտակել էին թքելու համար (ակնհայտ էր, որ երեխան ուներ ինքնակառավարման խնդիրներ), իսկ ուսուցիչներից մեկին երեխաները չէին սիրում բարկանալու, վիրավորելու և խիստ լինելու պատճառներով: Սաների հավաստմամբ՝ իրենք լոգանք չեն ընդունում, միայն երեկոյան լվանում են ոտքերը: Զուգարանում չկային զուգարանի թղթեր (դրանք տեղադրվել են միայն ԲԿԱՄ փորձագետների կողմից համապատասխան հարցադրում անելուց հետո), իսկ երեխաները հավաստել են, որ զուգարանի թուղթն իրենք են բերում, քանի որ ամեն անգամ դայակից ուզելը խնդրահարույց է: Երեխաները պնդել են նաև, որ ատամի խոզանակը և մածուկը, ի թիվս այլ պարագաների, իրենց անձնականն են, իսկ կրթահամալիրը տրամադրում է ծայրահեղ դեպքում:
Եվ նմանատիպ բողոքներ ամենուրեք:
Անմխիթար է վիճակը նաև հատուկ դպրոցներում երեխաներին տրամադրվող սննդի որակի առումով: Այդպես,
• Գյումրու մտավոր թերզարգացում ունեցող երեխաների թիվ 3 հատուկ (օժանդակ) դպրոցում խոհանոցի և ճաշարանի սանիտարական պայմանները բավարար չէին, ճաշացանկը լրացվում էր ԲԿԱՄ փորձագետների այցի ժամանակ (ժամը 11:30): Փորձագետներն արձանագրել են որդնած ցորեն, ժամկետանց թեյ, հաստատության աշխատակիցների պատրաստած մրգային կոմպոտներ, բորբոսնած լոլիկի պահածո, այլ պահածոներ, գազավորված ըմպելիքներ, բորբոսնած հաց և լավաշ, օգտագործման համար ոչ պիտանի տեսք ունեցող տավարի միս: Չեն ներկայացվել մսի լաբորատոր հետազոտության անդորրագիրն ու 10-օրյա կտրվածքով ճաշացանկերը: Պահեստապետի պնդմամբ՝ երեխաները չեն ստացել որևէ տեսակի կաթնամթերք, միայն այցելության օրը 2014-2015թթ. ուստարվա ընթացքում առաջին անգամ ստացել էին մածուն: Այսպիսով, չեն պահպանվում ՀՀ կառավարության 31.05.2007թ. թիվ 815-Ն որոշմամբ սահմանված, հատուկ հանրակրթական ուսումնական հաստատությունում սովորող երեխաների սննդամթերքի տեսականուն և քանակին (մեկ սովորողի հաշվարկով) ներկայացվող պահանջները: Փորձագետները ննջասենյակներից մեկում հայտնաբերել են նաև բորբոսնած հաց…
• Գավառի թիվ 1 հատուկ դպրոցի խոհանոցում սանիտարական պայմանները չէին պահպանվում, իսկ ճաշարանում չէին իրականացվում ախտահանման աշխատանքներ: ԲԿԱՄ փորձագետներն արձանագրել են հետևյալ դեպքը. 2-րդ ճաշատեսակի (բրնձով փլավ) կաթսայի կափարիչը փաթաթված էր կեղտոտ լաթով, և բրնձով փլավը տաք պահելու համար կաթսան՝ որպես կափարիչ, դրվել է եփվող մսի կաթսայի վրա:
• ՀՀ Լոռու մարզի Սպիտակի մտավոր թերզարգացում ունեցող երեխաների թիվ 1 հատուկ (օժանդակ) դպրոցում երեխաների հետ առանձնազրույցից պարզ է դարձել, որ դպրոցում գիշերող երեխաները առավոտյան չեն նախաճաշում (այնինչ, նախաճաշը սահմանված էր 8:30-ին): ԲԿԱՄ փորձագետների այցի ընթացքում՝ դասամիջոցին՝ 11:30-ին, նոր տրամադրվել է նախաճաշ: Երեխաներին հիմնականում տրամադրվում էին բրինձ, ոլոռ, հնդկաձավար, մսամթերքից տրամադրվում է միայն հավ կամ նրբերշիկ (տավարի մսի մասին որևէ երեխա չի նշել), կաթնամթերքներից տրամադրվում են միայն բարեգործների կողմից տրամադրված պանիր, կարագ:
• Երևանի մտավոր թերզարգացում ունեցող երեխաների թիվ 2 հատուկ /օժանդակ/ դպրոցում ԲԿԱՄ փորձագետների այցին նախորդող 10 օրվա ճաշացանկերի ուսումնասիորություններից պարզվել է, որ տրվող սնունդը միատեսակ է և միս չի պարունակում: Հարցումներով պարզվել է նաև, որ ճաշացանկը մշակում է հաշվապահը: Օրվա ճաշացանկը ներկայացվել է ԲԿԱՄ փորձագետների խնդրանքից հետո, որի ուսումնասիրությունից պարզվել է, որ մսամթերք նախատեսված չէ: Երեխաները նշել են, որ միս և հյութ հազվադեպ է տրամադրվում, միայն «երբ հյուրեր են լինում»:
• Գորիսի թիվ 1 հատուկ դպրոցում երեխաները նշել են երշիկից, հավի կոտլետից թունավորման դեպքերի մասին: Այս պարագայում առավել խնդրահարույց էր ճաշարանում սննդի օրինակները չպահպանելու փաստը:
• Երևանի մտավոր թերզարգացում ունեցող երեխաների թիվ 11 հատուկ (օժանդակ) դպրոցում երեխաների ափսեները շաբաթը մեկ ախտահանվել են ժավելով, ինչը պատճառաբանվել է դպրոցում առկա ՄԻԱՎ վարակակիր երեխայով:
Նշենք, որ հանրապետությունում գործում է 23 պետական հատուկ հանրակրթական հաստատություն, որոնք նախատեսված են մտավոր և /կամ/ ֆիզիկական զարգացման խնդիրներ ունեցող երեխաների համար: 2014 թ-ին Օմբուդսմենի Բռնությունների կանխարգելման ազգային մեխանիզմի (ԲԿԱՄ) աշխատակիցները այցելել է ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության ենթակայության բոլոր 10 ու ՀՀ մարզպետարանների և Երևանի քաղաքապետարանի ենթակայության բոլոր 13 հատուկ հանրակրթական դպրոցներ 13: