«Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման» ԾԻԳ-ի անհավանական արկածները

Հայաստանի գյուղատնտեսությունը կարելի է պայմանական անվանել այդպիսին: Վերջին տարիներին` լինելով հանրապետության մեծաթիվ գյուղերում, կարող ենք ամփոփել վարելահողերի մշակության որոշակի թվեր, որոնք չեն համընկնում ազգային վիճակագրության մատնանշած տվյալներին: Գրեթե բոլոր մարզերի համայնքապետերը նշել են վարելահողերի և գյուղնշանակության հողերի մինչև 60 տոկոս մշակությունը, նվազագույնը` 20 տոկոս: Պարզապես գյուղերի վարելահողերը աչքաչափով ավելի ստույգ են` ԱՎԾ-ի տվյալներից:

Ըստ ԱՎԾ-ի 2014 թ-ին վարելահողերի նպատակային օգտագործման մակարդակը 2014 թվականին կազմել է 74.2 %, նախորդ տարվա 71.0 %-ի դիմաց:

Գյուղաբնակները նշում են հողերը չմշակելու մի քանի պատճառներ, հիմնականում` ոռոգման ջրի բացակայությունը, կամ քիչ հոսքը, բարձր տոկոսով կամ հասանելի: Խոստացված, սակայն ցածր տոկոսով այդպես էլ անհասանելի` պետության կողմից սուբսիդավորվող գյուղատնետսական վարկերը, թանկ վար ու ցանքը, կասկածելի սերմերը, թունաքիմիկատները, նաև պարարտանյութերը կամ էժան ու անորակ, կամ թանկ ու դարձյալ անհասանելի:

Վերահսկիչ պալատը թեթևացրել է ոլորտի լրագրողների աշխատանքը. Խոսենք միայն թվերով

ՀՀ կառավարության աշխատակազմի «Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման ծրագրերի իրականացման գրասենյակ» գյուղական կարողություններին ուղղված մի շարք միջոցառումներ է իրականացնում: Պաշտոնապես նշվում է, որ «հանրապետությունում գյուղական տարածքների զարգացման հիմնահարցերը մշտապես եղել են կառավարության ուշադրության կենտրոնում: Խնդիրների լուծման նպատակով ֆինանսական միջոցներ են ներգրավել միջազգային դոնոր կազմակերպություններից, ինչպես նաև՝ իրականացվել է համաֆինանսավորում` ՀՀ կառավարության և շահառուների կողմից:

Ծրագրերի թվում է «Շուկայավարման հնարավորություններ ֆերմերներին» ծրագիրը:

Այս ծրագիրը ֆինանսավորում է Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամը (IFAD): Այն իրականացման վերջին փուլում է և արդեն այս տարվա հուլիսին կավարտվի: Ծրագրի շրջանակներում ստեղծվել է Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման հիմնադրամը` FREDA-ն, որը նորություն էր` շուկայում ֆինանսավորման մոտեցումների, մեխանիզմների առումով: FREDA-ի միջոցով փորձում են ֆինանսական նոր արտադրանք ներդնել շուկա, այն է` հեշտացված եղանակով ֆինանսավորել գյուղատնտեսությունը և գյուղմթերք վերամշակող կազմակերպություններին: Հիմնական նպատակը հետևյալն էր. բանկերում վարկավորվելու հնարավորություն չունեցող կազմակերպությունները, դիմելով FREDA-ին, ստացան այդ ֆինանսավորումը և այսօր իրենց արտադրանքը հաջողությամբ իրացնում են թե՛ ներքին շուկայում, թե՛ դրսում: ԳՏՏԶ ԾԻԳ-ը շեշտում է, որ փորձը հաջող էր»:

Վերահսկիչ պալատը հրապարակել է իր ուսումնասիրության արդյունքները, որոնք մասնավորապես վերաբերում են հենց այս ԾԻԳ-ին:
Նախ նշենք ԾԻԳ-ի ծրագիրը` «Շուկայավարման հնարավորություններ ֆերմերներին»:

Ենթաբաղադրիչ՝ ենթավարկեր

Ենթաբաղադրիչի նպատակն է՝ ենթավարկերի տրամադրում այն ծրագրերի համար, որոնք ուղղված են փոքր և միջին գյուղական բիզնեսի զարգացմանը, ֆերմերների և գյուղական ձեռնարկատերերի` շուկաներից օգտվելու հնարավորությունների բարելավմանը, գյուղական տարածքներում շուկայական ուղղվածություն ունեցող մասնավոր և հասարակական ներդրումների խթանմանը։

Աշխատանքներն իրականացվել են «Գյուղական ֆինանսավորման կառույց-ԾԻԳ» ՊՀ-ի կողմից, որը ՀՀ կառավարության 2014թ.-ի օգոստոսկ 7-ի թիվ 809-Նոր որոշմամբ դադարեցրել է իր գործունեությունը և վերակազմակերպման արդյունքում միացվել է  ՀՀ կառավարության աշխատակազմի «Գյուղական տարածքների տնտեսական զարգացման ծրագրերի իրականացման գրասենյակ» պետական հիմնարկին։

Աշխատանքներն իրականացնելու համար թվով 2 առևտրային բանկերից և թվով 5 ունիվերսալ վարկային կազմակերպություններից ներկայացվել են թվով 92 փոխառության տրամադրման հայտեր։Ներկայացված հայտերից հաստատվել են թվով 83 հայտերը, որոնցից մինչև 01.12.2014թ. ֆինանսավորվել են թվով 80 հայտերը։ Բացի այդ ֆինանսավորվել են նաև մինչ 01.11.2013 թ հաստատված թվով 6 հայտեր։

Արդյունքում ստուգվող ժամանակահատվածում ֆինանսավորվել են թվով 86 ենթավարկեր, գումարով` 752.6 հազ.ԱՄՆ դոլարիև 102.55 հազ. դրամի։

Վարկային միջոցների 97 տոկոսը տրամադրվել են ֆիզիկական անձանց:

Ծրագրի միջոցները Գյուղական ֆինանսավորման կառույցին տրամադրվել են տարեկան 0,75% տոկոսադրույքով։ Վերջինս բանկերին և Ունիվերսալ վարկային կազմակերպություններին գումարը տրամադրել է ԱՄՆ դոլարով՝ 4%-ով, և ՀՀ դրամով 9%-ով, 9.75%-ով և 10%-ով, իսկ վերջիններս գյուղացիներին կամ ընկերություններին ենթավարկերը տրամադրել են ԱՄՆդոլարով 10%-14%-ով, ՀՀ դրամով 14%-17.7%-ով։

Վերահսկիչ պալատը  պարզել է, որ ծրագրի սկզբից իրավաբանական անձանց և անհատ ձեռներեցներին տրամադրվել են 30.0 հազ. ԱՄՆ դոլար և դրանից ավել գումարով թվով 41 ենթավարկեր, որոնցից 13-ի դեպքում, մինչև ենթավարկի մարելը, այդ տնտեսվարողները լուծարվել կամ ժամանակավոր դադարեցրել են իրենց գործունեությունները։

Ընտրանքային կարգով ուսումնասիրված թվով 19 ենթավարկերից 11 հատը համապատասխանել են ծրագրի պահանջներին, իսկ 8 հատը չեն համապատասխանել։ Օրինակ՝

- վարկառուին տրվել է 50.0հազ. ԱՄՆ դոլար բեռնատար մեքենա և կցորդ գնելու համար։ Ներկայացրած փաստաթղթերից պարզվել է, որ բեռնատարը գնած է եղել մինչև վարկի ստանալը, իսկ կցորդը չի գնվել։

Տրամադրվել է 25.0 հազ.ԱՄՆ դոլար վարկ ապակեպատ ջերմոց կառուցելու համար, այնինչ մոնիթորինգի զեկուցագրում նշվել է, որ վարկառուն նախատեսված ապակեպատ ջերմոցը չի կառուցել, այլ հիմնել է «Բերքառատ ջերմոց>>ՍՊԸ-ն ևս տացվածվ արկիգումարներով մասնակցել է ՔԱՐԴ հիմնադրամի կողմից ջերմոցների ցուցադրական տեղամասի կառուցման աշխատանքներին։

Այնինչ, համաձայն ՀՀՖՆ հարկային ծառայությունից մեզ տրամադրված տեղեկատվության, «Բերքառատ ջերմոց» ՍՊԸ-ն հիմնադրվել է նշված վարկը տրամադրվելուց դեռևս երկու տարի առաջ։ Բացի այդ ՍՊԸ-ն չներկայացրեց որևէ փաստաթուղթ, որով կհիմնավորվեր, որ վարկը ստանալուց հետո ընկերությունը մասնակցել է ջերմոցի ցուցադրական տեղամասի կառուցման աշխատանքներին: 
Նշենք, որ Վարուժան Խուդեդանյանը  «Բերքառատ ջերմոց» ՍՊԸ-ի հիմնադիրն է : Հավելենք, որ համացանցում փնտրելով Վարուժ Խուդեդանյան անուն-ազգանունով անհատ, գտանք սույն հրապարակումը.

ՎՊ-ի մոնիթորինգների հաշվետվությունների և զեկուցագրերի ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ

- մի շարք դեպքերում արձանագրվել են ենթավարկի պայմաններից շեղումներ, սակայն ԳՖԿ-ի կողմից ծրագրի կատարման ընթացքը գնահատվել է նորմալ։
- Նմանատիպ անհամապատասխանությունները հաճախ մեկնաբանվել են տարբեր կերպ։
- Մոնիթորինգի հաշվետվություններում անդրադարձ չի կատարվել ենթավարկի բուն նպատակի կատարմանը։
- Վարկառուի կողմից բանավոր տրված տեղեկատվությունը ընդունվել է որպես վարկային պարտավորվածությունների կատարման հիմնավորում։

Հայտերում նշված ենթավարկերի գումարների անհրաժեշտ չափերի ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ նույն տարածաշրջանում նույնատիպ աշխատանքների համար անհրաժեշտ գումարները հաշվարկվել են տարբեր չափերի։

ԳՖԿ-ի կողմից առանձին դեպքերում թույլ են տրվել նաև ենթավարկերի տրամադրման հայտերի վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու սահմանված ժամկետների խախտումներ։

Փորձենք ՎՊ-ի ուսումանսիրությունների ֆոնին ամփոփել գյուղատնտեսության աջակցության արդյունավետությունը:

Նախ պարզվում է 0.75 տոկոսով վարկը գյուղացուն է հասնում 17 տոկոսով : Ապավինում եմ բարի մարդկանց, ովքեր կարող են նման որևէ այլ երկիր նշել, բացի Մոզամբիկից : Եվ զարմանալի չէ, թե ինչու գյուղվարկերով տնտեսության զարգացման տեսլական դեռևս տեսողական խաբկանք է:

Եվ կարող ենք վարկերի տրամադրման մեջ միտում տեսնել. Եթե ԾԻԳ-ը աչք է փակում, որ

- վարկառուին տրվել է 50.0հազ. ԱՄՆ դոլար բեռնատար մեքենա և կցորդ գնելու համար։ Ներկայացրած փաստաթղթերից պարզվել է, որ բեռնատարը գնած է եղել մինչև վարկի ստանալը, իսկ կցորդը չի գնվել։

Տրամադրվել է 25.0 հազ.ԱՄՆ դոլար վարկ ապակեպատ ջերմոց կառուցելու համար, այնինչ մոնիթորինգի զեկուցագրում նշվել է, որ վարկառուն նախատեսված ապակեպատ ջերմոցը չի կառուցել, այլ հիմնել է «Բերքառատ ջերմոց» ՍՊԸ-ն և ստացված վարկի գումարներով մասնակցել է ՔԱՐԴ հիմնադրամի կողմից ջերմոցների ցուցադրական տեղամասի կառուցման աշխատանքներին։

Այնինչ, համաձայն ՀՀՖՆ հարկային ծառայությունից մեզ տրամադրված տեղեկատվության, «Բերքառատ ջերմոց» ՍՊԸ-ն հիմնադրվել է նշված վարկը տրամադրվելուց դեռևս երկու տարի առաջ։

Ապա նմանկերպ վարվում են կամ ազգականների կամ կոռուպցիոն հիմքով: