«Իսլամական պետություն»-քրդեր հակամարտությունը հիմնապատճառ՝ Արևմուտք-Թուրքիա հարաբերությունների լարվածության համար

Հունիսի 25-ի վաղ առավոտյան «Իսլամական պետություն» (ԻՊ) իսլամական ծայրահեղ արմատական կազմակերպությունը մի քանի ուղղություններով հարձակումներ է նախաձեռնել Սիրիայի հյուսիսում՝ միաժամանակ քրդական 2 շրջանների՝ Քոբանիի և Հասաքայի դեմ:

Ընդ որում, շատ ավելի ուժգին և նախածրագրավորված էր առաջին գրոհը (ամենաթարմ տեղեկատվության համաձայն՝ քրդական ուժերն արդեն դուրս են մղել իսլամականներին Քոբանիից):  ԻՊ-ի հարձակումների հետևանքով Քոբանիում սպանվել է մոտ 150 քուրդ՝ հիմնականում խաղաղ բնակիչ, իսկ Հասաքայում՝ մի քանի տասնյակ մարդ, մինչդեռ շուրջ 60 հազար խաղաղ բնակիչ դարձել է փախստական՝ լքելով ռազմական գործողությունների թատերաբեմ դարձած շրջանները:

Ըստ քրդական «ժողովրդական ինքնապաշտպանական ուժերի» (YPG) ներկայացուցիչ Ռեդուր Խալիլի նախնական հայտարարության՝ ԻՊ-ի զինյալները, հանդերձավորված հակակառավարական «Սիրիական ազատ բանակ» (ՍԱԲ) զինված խմբավորման և քրդական ուժերի հանդերձանքով, ինչպես նաև ՍԱԲ-ի դրոշի ներքո շրջան են հասել Թուրքիայի տարածքով, ինչից հետո նաև միաժամանակ 2 ուղղություններով՝ հարավից և արևելքից հարձակում է տեղի ունեցել Քոբանիի վրա, իսկ ռազմագործողությունը մեկնարկել է քաղաքի մերձակայքում գտնվող հսկիչ սահմանային անցակետում իրականացված ահաբեկչական պայթյունով: Քրդական ուժերի ներկայացուցիչը նաև նշել է, որ իրենք ակնկալում էին ԻՊ-ի ակտիվացումը շրջանում՝ պայմանավորելով երևույթը վերջին ժամանակահատվածում իսլամականների արձանագրած լրջագույն պարտություններով, մինչդեռ ամբողջ խնդիրը՝ Թուրքիայի կողմից ցուցաբերված բացահայտ աջակցության մեջ է, ասել է թե՝ քրդերի համար բավականաչափ բարդ է վերահսկել սիրիա-թուրքական սահմանի մոտ 400 կմ-անոց հատվածը, և նման երևույթները բացառություն լինել չեն կարող:

Այն մասին, որ ԻՊ-ի զինյալները Քոբանի են հասել Թուրքիայի տարածքով, հայտարարել են նաև Թուրքիայի Ժողովրդահանրապետական կուսակցությունից ընտրված պատգամավոր Մեհմեթ Շեքերը և «Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության» ներկայացուցիչ Ֆիգեն Յուքսեքդաղը. փաստի առնչությամբ հայտարարությամբ է հանդես եկել նաև պաշտոնական Դամասկոսը: Իսկ թուրքական կողմն ԱԳՆ խոսնակի շուրթերով, բնականաբար, հերքել է վերոնշյալ տեղեկատվությունը:

Իսկ ո՞րն է ԻՊ-ի վերջին հարձակումների պատճառը և ինչ կարևոր հետևություններ կարելի է կտարել դրանց որոշ մանրամասներից: Բանն այն է, որ Սիրիայի հյուսիսային շրջանները՝ մասնավորապես սիրիա-թուրքական սահմանը, կենսական նշանակություն ունեն կառույցի համար. այդ ճանապարհն ԻՊ-ի՝ մարդկային և նյութատեխնիկական համալրման հիմնական ուղին է: Այդ իսկ պատճառով, դեռևս ս.թ. հունվարին շուրջ 5 ամիս տևած գրոհից հետո Քոբանիում ծավալված ռազմական գործողություններում  ԻՊ-ի արձանագրած անհաջողություններն ու նահանջը և հատկապես անցյալ 2 շաբաթների ընթացքում Սիրիայի հյուսիսում մեկ այլ քրդական առանցքային շրջանի՝ Թալ Աբյադի կորուստը լրջագույն խնդիրներ էին ստեղծել կառույցի համար: Թերևս, այս համատեքստում է և հատկապես «երկաթը տաք-տաք ծեծելու» տրամաբանությամբ է շարժվում ԻՊ-ը՝ ձգտելով կանխել քրդական ուժերի դիրքերի ամրապնդումը Սիրիայի հյուսիսային շրջաններում:

Այս զարգացումներում առանձնակի ուշադրության է արժանի մեկ այլ հանգամանք՝ Թուրքիայի ակտիվ դերակատարությունը դրանցում: Քրդերին ճնշելու հարցում իսլամականների նպատակները համընկնում են Թուրքիայի նպատակների և ծրագրերի հետ, և մեկ անգամ չէ, որ Անկարան օգտագործել է ԻՊ-ի գործոնը՝ տարբեր լոկալ խնդիրներ լուծելու նպատակով: Եվ թերևս, Քոբանիի դեմ վերջին հարձակման ընթացքում իսլամականների համար սահմանը բացելու մասին թեկուզ վիճելի գործողությունն արդեն բացահայտ կերպով խոսում է Թուրքիայի և ԻՊ-ի համագործակցության մասին: Ավելին՝ արդեն իսկ տեղեկատվական դաշտ է սպրդել հույժ գաղտնի տեղեկատվություն, որ Անկարան, հակառակ ԱՄՆ-ի կամքի, սահմանափակ ցամաքային գործողություն է նախապատրաստում թուրք-սիրիական սահմանի որոշակի հատվածում:

Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ պետք է հավաստել, որ առկա իրողությունները վկայում են կանխատեսելի հակասությունների մասին՝ այս անգամ Թուրքիայի և ԻՊ-ի դեմ մարտնչող ԱՄՆ-ի գլխավորած միջազգային ռազմական կոլիցիայի միջև, քանի որ վերջինը լրջորեն աջակցում էր քրդերին թե՛ Քոբանիում դեռևս 2014-ի տարեվերջին և թե՛ վերջին շաբաթներին Թալ Աբյադում ընթացող ռազմական գործողությունների ընթացքում՝ Սիրիայի տարածքում, ինչպես և Իրաքում ԻՊ-ի դեմ ցամաքային պայքարում հիմնական դաշնակիցներից մեկը համարելով հենց քրդական ուժերին:

Ինչ խոսք, առկա իրավիճակը և դրանում ակնհայտ երևացող շահերի բախումն ուշագրավ գուցե նաև շրջադարձային զարգացումներ է խոստանում Արևմուտք-Թուրքիա հարաբերություններում: Եթե կարճաժամկետ հեռանկարում դրանք կարող են դրսևորվել երկկողմանի փոխզիջումային պայմանավորվածություններով, ապա արդեն տեսանելի ապագայում՝ հատկապես Իրանի միջուկային ծրագրի հանգուցալուծման հեռանկարում, չի բացառվում, որ տարածաշրջանային զարգացումները կուրվագծվեն նաև Մերձավոր Արևելքում դիրքային նոր դասավորությունների և ազդեցության գոտիների վերաձևման գործընթացներում, որոնցում էականորեն կթուլանան Անկարայի հնարավորությունները:

Ցավոք ԻՊ-ի այս հարձակումների հետևանքով կորուստ ունեցանք նաև հայերս: Հասաքայում ծավալված մարտերի ընթացքում զոհվել է սիրիական ազգային պաշտպանական ուժերի շարքերում կռվող ազգությամբ հայ Արսեն Պետրոսյանը: