Ուրախությունն էլ է դեղ. Նարեկ Դուրյանի բացառիկ հարցազրույցը նոր ներկայացման և նոր թատրոնի մասին

Թատերական կյանքը վերջին տարիներին Հայաստանում առավել հագեցած է դարձել, քանի որ դասական ու ակադեմիական թատրոնների խաղացանկային ներկայացումների կողքին տեղ են գտել նաև անտրեպրիզային ներկայացումները, որոնք արտացոլում են մեր ժամանակների բարքերը: Այս ասպարեզում այսօր կան անուններ, որոնք մրցակիցներ չունեն: Այդ շարքը վաղուց համալրել է նաև դերասան, բեմադրիչ Նարեկ Դուրյանը, ում նոր՝ «Իմ կնոջ անունն է Մորիս» կատակերգությունը Հովհաննես Թումանյանի անվան պետական Տիկնիկային թատրոնի բեմում կլինի հունիսի 7-ին, 9-ին և 11-ին: Ներկայացման մանրամասների, թատրոնի նոր շենքի, ինչու ոչ՝ նաև ապրիլյան իրադարձությունների մասին դերասանը բացառիկ հարցազրույց է տվել Aysor.am-ին:

- Պարոն Դուրյան, ինչպե՞ս ծնվեց նոր ներկայացման գաղափարը:

- Վերջերս ծանոթացա ֆրանսահայ շատ հետաքրքիր մի անձնավորության հետ, ում անունն է Րաֆֆի Շարտ: Նա շատ պիեսների, այդ թվում «Իմ անունն է Մորիս» պիեսի հեղինակն է: Իր այս պիեսի մասին շատ էի լսել, գիտեի, որ ստացված ներկայացում է, Փարիզում «բում» է արել, մեկ տարվա մեջ մեկ միլիոն հանդիսատես է ունեցել: Այսօր աշխարհում ամենաշատ խաղացած պիեսներից է, 50-ից ավելի երկրներում է բեմադրվել: Ռուսներն ամեն մեկին չեն թարգմանում, բայց միայն ռուսերեն երեք թարգմանություն ունի: Այն շատ վաղուց Հայաստանում բեմադրվել է Հակոբ Ղազանչյանի կողմից, պատկերացրեք, նույնիսկ Մոնղոլիայում են բեմադրել: Երբ հեղինակն իմ ներկայացումները տեսավ, ցանկություն հայտնեց, որ այս պիեսը ևս բեմադրեմ: 

- Թեև հեղինակը հայ է, սակայն նա ապրում է Փարիզում: Որքանո՞վ կընկալվի ֆրանսիական մոտիվներով գրված իրավիճակային կոմեդիան հայ հանդիսատեսի կողմից:

- Ֆրանսիացիներն իրավիճակային կատակերգությունների վարպետներ են, այս ներկայացումն էլ ֆրանսիական ավանդույթներով ներկայացում է: Կարդալուց հետո շատ հավանեցի, բայց այն իսկապես շատ ֆրանսիական պիես է: Գիտեք, երբ մի պիես ես բեմադրում, տեղայնացնում, որի հեղինակը մահացած է՝ այլ բան է, բայց երբ հեղինակը մեր կողքին ապրում է՝ դժվարանում ես փոփոխության առաջարկ անել: Բայց ապշելու խելացի անձնավորություն է Րաֆֆին: Ես նույնիսկ չհասցրեցի նման առաջարկ անել, ինքն ասաց՝ եթե Հայաստանում ես անում, կցանկանամ, որ ադապտացնես պիեսը հայկական իրականությանը: Հուսով եմ, շուտով կհայտնվեն գրողներ, ովքեր կսկսեն հայկական իրավիճակային կոմեդիաներ գրել, որովհետև դա, հատկապես այսօր, ժողովրդին շատ է պետք, բուժիչ դեր ունի:

- «Իմ կնոջ անունն է Մորիս» վերնագիրը կպահպանվի՞, թե՞ այն ևս հայկական մոտիվներ կստանա:

- Շատ մտածեցինք վերնագրի շուրջ, բայց ի վերջո որոշեցինք չփոխել այն: Հատկապես, որ Երևանում Մորիս անունով մարդիկ շատ կան:

- Փորձե՞նք մի փոքր բացել ներկայացման փակագծերը:

- Գիտեք, չէի ցանկանա փակագծեր բացել, բայց հուսով եմ, որ հանդիսատեսը լիովին կլիցքաթափվի: Սա 21-րդ դարի մարդկային «պրոդուկտի» մասին է, կին-տղամարդ հարաբերությունների մասին: Այն լիովին դարձրել եմ իմ ոճի ներկայացում, միգուցե հանդիսատեսը մի փոքր նմանություն գտնի «Մորաքույրը Փարիզից» ներկայացման հետ: Կարևոր մեկ բան էլ ասեմ, ամեն ինչից զատ, ես հանձն առա այս պիեսը բեմադրել նաև մեկ պատճառով. ներկայացումը սկսվում է իմ ու Րաֆիի հեռախոսազրույցով, ինչպես միշտ՝ իմ բեմադրությունների դեպքում՝ բեմը բեմի վրա է: 

- Ովքեր են ներգրավված ներկայացման մեջ, քանի՞ ժամ կտևի այն:

- Դերասանների հրաշալի խումբ եմ հավաքել. Ռաֆայել Երանոսյան, Վահագն Գալստյան, Տաթև Միրումյան, Զավեն Աբրահամյան, Զարուհի Հովհաննիսյան, Գոհար Կարապետյան, պրոդյուսերն է Քրիստինե Հովհաննիսյանը: Նրանք շատ տարբեր են ներկայանում, հավատացեք, մինչ այս նման կերպարներում այս դրասաններին չեք տեսել: Ինչ վերաբերում է ներկայացման տևողությանը, ապա մնացած բոլոր իմ ներկայացումների պես՝ մոտ երկու ժամ կտևի:

- Ինչո՞վ է պայմանավորված հենց այս դերասանների ընտրությունը:

- Նախ, դերասան ընտրելիս ես առաջնահերթ հիմնվում եմ մի շատ կարևոր բանի՝ ՄԱՐԴ տեսակի վրա, ով չի դժգոհի, որ մի րոպե ավել է մնացել, անվստահելի չի լինի: Սա, իհարկե, իմ դերասաններին չի վերաբերում, բայց ավելի լավ է դերասանը նվազ տաղանդ ունենա ու լավ մարդ լինի, քան հանճար լինի, ով քեզ մարդկային ոչինչ չի տալիս: Նա դուրս կգա, միայն իր համար կխաղա ու կգնա: Չե՞ք տեսել ներկայացումներ, որ զգում ես՝ ինքն իր համար է խաղում (ծիծաղում է): Իսկ թատրոնն օրկեստր է, որտեղ բոլորը պետք է միմյանց սիրեն ու հասկանան: Եթե մենակատարը որոշեց՝ ինքն է, որ կա, ապա ամեն ինչ կձախողվի: Որևէ մի գործ առաջ չի գնա, եթե խմբում թեկուզ մի հոգի մարդ չի: Ակադեմիական թատրոններում, երբ վարագույրը բացվում է՝ կարող ես նկատել՝ ով ում հետ չի խոսում: Նույնիսկ սիրախաղի մեջ երևում է, որ իրար ուտում են: 

- Պարոն Դուրյան, պրեմիերային պիեսի հեղինակը ներկա կգտնվի՞:

- Ճիշտն ասած, մենք ներկայացումն ավելի վաղ էինք որոշել իրականացնել, բայց անընդհատ հետաձգեցինք: Պատճառն այն է, որ մի քանի տարով վարձակալել եմ Գրողների միության շենքի դահլիճը, որտեղ ներկա պահին կահավորման աշխատանքներ են ընթանում, թատրոնի բեմ ենք սարքում, դիմահարդարման սենյակներ: Դա հրաշալի բան է, քանի որ վերջապես կունենամ իմ թատրոնը: Ի դեպ, ասեմ՝ շատ ուրախ եմ, որ Գրողների միության դահիճը վարձակալեցի, քանի որ, նախ՝ մայրս այդ շենքում էր աշխատում և ես այդ շենքում եմ մեծացել: Եվ հետո, սարսափելի թուլություն ունեմ պոետների և պոեզիայի հանդեպ, անպայման այնտեղ նաև պոեզիայի երեկոներ կանեմ: Այս դեպքում ֆինանսը կարևոր չէ, երբ քո թատրոնն ունես, կարող ես քեզ թույլ տալ մեկ-երկու օր էլ չվաստակել ու կարևոր մի բան անել…

Վերադառնալով Ձեր հարցին՝ ասեմ, որ հույս ունեի՝ ներկայացման պրեմիերան այնտեղ անել, բայց չհասցրեցի: Որոշեցի՝ ներկայացումն այստեղ սկսենք, հետո կտանեմ Գրողների միության շենքի բեմ: Մի քանի օր առաջ Րաֆֆի Շարտի հետ խոսեցի, Արգենտինայում էր: Ասաց, Հայաստան կգամ ու ներկայացումը կնայեմ, երբ գնաս քո թատրոն:

- Լավ աշխատանք, լավ բեմադրիչ, լավ դերասաններ… Կարծում եմ՝ այս ներկայացմամբ Ձեր հերթական հաջողությունը կգրանցեք:

- Չգիտեմ, տա Աստված: Գիտեք, մեր գործը շատ վտանգավոր գործ է: Շատ դժվար է հաջողելը, վերև հասնելը, բայց տասնյակ անգամ ավելի դժվար է այդ վերևում մնալը: Նայեք մեր հեռուստատեսություններում ինչքա՞ն մարդ է հայտնվում, բայց մեկ տարի անց նրանց չես էլ հիշում: Կարող ես «կոտրել» ու մտնել, քանի որ ինչ-որ ասելիք ունես, որը ոչ-ոք դեռ չի ասել, բայց դու այդպիսի քանի՞ ասելիք ունես, քանի՞ տարի կարող է ինտելեկտդ ներել՝ ասելիքովդ զարմացնել: Այսպիսի մի կոպիտ օրինակ բերեմ. թամադայի մեծությունն ինչո՞ւմ է: Կան չէ՞ թամադաներ, որ անընդհատ նույն բանն են ասում, ձանձրացնում, այնպիսիք էլ կան, որ ցանկանում ես ամեն մի բառը գրես: Ազնավուրի մեծությունն ինչու՞մ է. այդ մարդն անընդհատ ասելիք ունի:

- Ի դեպ, մոռացանք երաժշտական ձևավորում մասին, ինչը Ձեր ներկայացումներում պարտադիր է:

- Իհարկե, իմ ներկայացումներն առանց երաժշտության անհնարին է: Այս անգամ և՛ ուրիշներից եմ վերցրել, և՛ ինքս եմ ստեղծագործել:

- Պարոն Դուրյան, այսօր աշխարհում թատրոնները ևս հագեցած են գերժամանակակից տեխնոլոգիաներով: Ինքներդ այդ տեխնոլոգիաների՞ սիրահարն եք, թե՞ բեմի վրա պայմանականությունն առավել եք նախընտրում:

-  Ես ներկայացումներում պայմանականություն եմ սիրում և ոչ թե ծանր դեկորներ: Փարիզում ես տեսել եմ, թե բեմի վրա ինչպես է ձյուն գալիս, դա խենթանալու բան էր, բայց դա իմ թատոնը չի: Գերադասում եմ, որ դերասանը խաղա, թե անձրև է գալիս, ու ես իրեն հավատամ: Դերասանի վարպետությունը հենց նրա մեջ է, որ նա փայտը վերցնի ու «կրակի», հանդիսատեսն էլ հավատա, որ այդ փայտը կրակեց: Հիշո՞ւմ եք Ստանիսլավսկու խոսքը՝ ամենամեծ դերասանները երեխաներն են: Դա շատ ճիշտ է: Երբ նայում եմ փոքրիկ աղջկան, ով տիկնիկով խաղում է, «մամայություն» անում, շորերը փոխում, լողացնում՝ մտածում եմ՝ ո՞ր դերասանուհին այսպես իրական կխաղա բեմի վրա, այս աստիճան կհավատա, որ այդ տիկնիկն իր երեխան է: Կամ այն տղա երեխան, ով փայտի կտորը վերցնում, վազվզում ու «կրակում» է, ձայներ հանում: Նայում ես նրա ձեռքին ու հավատում, որ այդ փայտն իրական զենք է: Այ սա է վարպետությունը:

- Ապրիլի սկզբից Հայաստանի մթնոլորտում, մարդկանց հոգիներում շատ բան է փոխվել: Հետաքրքիր է, ապրիլյան պատերազմը հանդիսատեսին է՞լ է փոխել, թե՞ մարդիկ շարունակում են հետաքրքրություն ցուցաբերել թատրոնի նկատմամբ:

- Ճիշտ է, պատերազմի պատճառով ամեն ինչ կանգ առավ՝ մարդկանց բիզնեսը կանգնեց, ռեստորանները դատարկվեցին, ներկայացումները դադարեցին, ու դա բնական է, մարդիկ ոչ առևտուր անելու, ոչ էլ թատրոններ հաճախելու տրամադրություն չունեն: Բայց ապրիլյան պատերազմի ժամանակ մի ապշելու բան իմացա. Պարոնյան թատրոնը կառուցվել է 1941 թվականին, Սովետը որոշել էր՝ թիկունքում թատրոն, կոմեդիա պետք է լինի: Դա շատ ճիշտ որոշում է: Արտիստի՝ դերասան, երգիչ, նկարիչ, աշխատանքը պատերազմի ժամանակ շատ կարևոր է: Եթե մարդիկ իրենց ոգին բարձր չպահեն, թշնամին կհաջողի: Մեզ պետք է պինդ լինել:

- Նկատե՞լ եք, այդ օրերին հանդիսատեսի պակաս զգացվո՞ւմ էր:

- Այո, ներկայացումներն իրար ետևից հանեցինք: Ե՛վ ես, և՛ գործընկերներս մտածում էինք անվճար ցուցադրել, բայց հասկանում էինք, որ տրամադրության անկում կա, մարդիկ չեն ցանկանա գալ: Բայց դե կյանքը շարունակվում է, պետք է ապրես: Ամեն մարդ իր ճանապարհն է ընտրում, իր առաքելությունը: Իմ առաքելությունը մարդկանց ժպիտ պարգևելն է: Գիտեք, պատերազմի ժամանակ արվեստի խնդիրները շատ են փոխվում: Օրինակ, եթե հեռուստատեսությունը խաղաղ ժամանակ ահռելի գումարներ է վերցնում ազգագրական երգ, տեսահոլովակ ցուցադրելու համար, ապա ապրիլ ամսին «ընկել» էր այս երեխաների ետևից՝ խնդրելով, որ այդպիսի երգեր բերեն: Ի՞նչ է, պետք է պատերազմ լինի, մա՞րդ մահանա, որ դուք հասկանաք՝ ժողովրդի ազգագրական հոգին պետք է պահեք:

- Պարոն Դուրյան, եթե չեմ սխալվում՝ այցելել եք մեր վիրավոր հերոսներին, թեև այդ մասին չեք բարձրաձայնել:

- Աոյ, հոսպիտալ գնացինք մեր դերասաններով՝ տղաներին տեսակցության: Չեք պատկերացնի նրանց ուրախությունը, ջերմ վերաբերմունքը դեպի դերասանները: Այդ դրական էներգիան, ուրախությունն էլ է դեղ, հավատացեք…