Այստեղ տեղափոխվելուց հետո առաջին կես տարին գրեթե ամեն օր կռիվների մեջ էինք անցկացնում. Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան (տեսանյութ)

Aysor.am-ը շարունակում է ընթերցողներին ներկայացնել լուրջ դեմքերով ու լուրջ առաքելությամբ մարդկանց կյանքի ամենալուրջ էտապները՝ մանկություն, երիտասարդություն, սեր ու ընտանիք:

Մեր հերթական հյուրը կյանքի թելադրանքով ծնվել է Ուզբեկստանում, մանկությունն անցկացրել Արցախում, երիտասարդությունը՝ Երևանում: էությամբ կենսախինդ քաղաքագետը նույնիսկ ամենադժվար պահերին օգտվում է հումորի չափաբաժնից, թեև, պատանի տարիներին չի մոռացել նաև բռունցքների մասին:

Որո՞նք են երկրից երկիր տեղափոխվելու պատճառները, դրանց դժվարությունները, ամենատպավորված հիշողություններն ու ամենամեծ սերը: Aysor.am-ի «առանց փողկապի» զրուցակիցը քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանն է:

- Պարոն Մելիք-Շահնազարյան, ծնունդով արցախցի՞ եք:

- Ոչ, ծնվել եմ Տաշքենդում, հայրս այնտեղի Պետական համալսարանի լեզվաբանության ֆակուլտետում փոխդեկան էր: Բայց երբ շարժումը սկսվեց, թողեց ու Գանձակ գնաց՝ մինչև ձերբակալվելը փորձելով կազմակերպել տեղի հայության ինքնապաշտպանությունը: Ազատ արձակվելուց հետո Արցախ մեկնեց, որից հետո առաջին քայլը եղավ բոլորիս այնտեղ տեղափոխելը: 1988 թվականի վերջից, երբ 5 տարեկան էի, հաստատվեցինք Արցախում:

- Պատերազմի տարիներ, Արցախ… Ինչպե՞ս է անցել Ձեր մանկությունը:

- Լավ հարց է (ժպտում է՝հեղ.)… Այդ օրերը մենք միշտ երանությամբ ենք հիշում: Իհարկե, ամեն ինչ չէ, որ այստեղ կար: Պատերազմ էր ու Ստեփանակերտը ծանր վիճակում էր գտնվում: Հատկապես, մինչև 1992 թվականի առաջին կեսը՝ Խոջալուի և Շուշիի ազատագրումը, շրջափակված մի քաղաք էր, որն ամեն օր ոչնչացվում էր: Բայց միշտ էլ վատը մոռացվում ու լավն է հիշվում, ու ես միշտ վստահ ու հստակ ասում եմ՝ երջանիկ մանկություն եմ ունեցել: Մենք էլ էինք մինչև ուշ գիշեր վազվզում բակերում…

- Կրակոցների տա՞կ:

- Նաև կրակոցների տակ: Ի դեպ, հենց կրակոցների ժամանակ վազելը շատ կարևոր էր, որպեսզի շուտ հասնես այնտեղ, որտեղ անվտանգ է (ժպտում է՝ հեղ.): Երևի թե պատերազմի շրջանում ապրող երեխաների խաղերը տարբերվում էին նրանով, որ, նախ՝ խաղալու բան չունեինք, մեքենաներ, խաղալիքներ չկային ու ստիպված ինքերս էինք պատրաստում, գործում տարբեր մալուխներից: Խաղում էինք ոչ թե թղթերով, այլ պարկուճներով, որոնցից յուրաքանչյուրը յուրովի էինք գնահատում՝ կախված նրանից՝ դատա՞րկ է, թե՞ լիքը: Ամեն խաղ էլ խաղացել ենք՝ «պախկվոցի», «հալամուլա», բայց առավել գերակշռող էին ուժային խաղերը, մանկական «կռիվ-կռիվը»:

- Հայաստան ո՞ր թվականին եք տեղափոխվել ու ի՞նչը հերթական տեղափոխության պատճառ դարձավ:

- Հայաստան եկանք 1997 թվականի վերջին: Տեղափոխվելու պատճառները երկուսն էին՝ հորս՝ երեխաներին լավ կրթություն ապահովելու ցանկությունը, նաև, ինչո՞ւ ոչ, անկեղծորեն կասեմ՝ սոցիալական այն վիճակը, որում հայտնվել էինք Ստեփանակերտում: Անկախ հորս անցած ճանապարհից ու ստացած պաշտոններից՝ 90-ականների երկրորդ կեսերին Ստեփանակերտում մեր ընտանիքը շատ դժվար կացության մեջ էր: Ստիպված եղանք նաև բնակարանը վաճառել: Երևանում բնակարան ունեինք, որը Տաշքենդի տան վաճառքի գումարով էինք ձեռք բերել… Այնպես որ, այդ դժվարություններն ու մեզ համար ավելի պատրաստված շրջապատ ապահովելու ցանկությունն այն ժամանակ ծնողներիս ստիպեց տեղափոխվել ու շարունակել գործն այստեղ: 

- Իսկապե՞ս կյանքն այստեղ ավելի լավ էր:

- Եթե նորից դիտարկենք, հենց իմ պրոֆեսիոնալ կայացման տեսակետից վստահ եմ՝ հայրս չէր սխալվել: Տարել էր այնտեղ, որտեղ ունեցա հնարավորություն՝ ստանալու գիտելիքներ, համապատասխան միջավայր ձևավորելու ու դառնալու այն, ինչ երազում էի: Եվ, նորից կկրկնեմ, կարևոր էր երկրորդ պատճառը ևս. այնտեղ ստեղծված ու առկա դժվարությունները հնարավոր եղավ ջանասիրաբար աշխատելու արդյունքում ժամանակի ընթացքում այստեղ հաղթահարել: Մենք արմատներով Արցախից չենք, ինչպես ասացի, այնտեղ առաջին անգամ հայրս էլ է 1988-ին եղել: Երբ գնացինք, ինչ-որ չափով մեզ օտար էին ընդունում: Ի դեպ, նույն խնդիրն ունեցանք նաև Երևան գալուց հետո: Հիշում եմ՝ այստեղ տեղափոխվելուց հետո առաջին կես տարին գրեթե ամեն օր կռիվների մեջ էինք անցկացնում: Ապրում էինք ՀԱԹ-ում և հաճախ դռան վրա հայտնաբերում էինք ղարաբաղցիների հասցեին գրված հայհոյանքներ:

Ղարաբաղում մեր վեճերը միշտ մի նախադասությամբ էին սահմանափակվում, ասում էինք՝ «Ադին նա ադին տյուս ե՞ս կյամ»: Եթե տղամարդ ես, կարծում ես՝ դու ճիշտ ես, պետք է կարողանաս այդ ճշմարտությունը պահել նաև բռունցքներիդ միջոցով: Երևանում այդպես չէր ստացվում. երբ առաջարկում էի գնանք շենքի ետև ու հարաբերությունները պարզել՝ սկսում էին երկար ու բարակ, 10 ժամանոց զրույցներ: Համբերությունս 15 րոպե անց սպառվում էր ու կռիվ էր սկսվում: Եթե շատ էին՝ մենք էինք ծեծ ուտում, քիչ էին՝ ինչ-որ մի կերպ բաժանվում ու գնում էինք (ծիծաղում է՝ հեղ.): Բայց այդ դժվարությունները ամբողջությամբ հաղթահարվեցին և՛ Ստեփանակերտում, և՛ Երևանում, ու հիմա Հայաստանի ու Արցախի ցանկացած անկյունում ինձ շատ լավ եմ զգում:

- Այժմ Արցախում բարեկամներ ունե՞ք:

-Չէ, բարեկամներ երբեք էլ չենք ունեցել այնտեղ, բայց շատ ընկերներ ունենք: Գիտեք, Մելիք-Շահնազարյանների տոհմը դժվար պատմություն է անցել:

- Ձեր տոհմը Շուշիից է սերում, ճի՞շտ եմ:

-Չէ, մենք Շուշիի Մելիք-Շահնազարյանների հետ որևէ առնչություն չունենք: Մեր Մելիք-Շահնազարյանները Գանձակի Ոսկանապատ գյուղից են, փոքր մելիքություն էր՝ 4-5 գյուղ: Մելիքական ծագում ունենալը Խորհրդային կարգերի հաստատման ժամանակ լուրջ հետապնդումների պատճառ դարձավ, և տղամարդկային կողմից բարեկամություն չէր մնացել: Հայրս միակ վերջին Մելիք-Շահնազարյանն էր: Փառք Աստծո, հիմա կանք ես և եղբայրս, ես երկու տղա ունեմ, եղբայրս՝ մեկ: Առաջ Աստված՝ շուտով նոր արու Մելիք-Շահնազարյաններ կծնվեն:

- Եթե չեմ սխալվում, մասնագիտությամբ աստվածաբան եք: Ինչո՞ւ որոշեցիք քաղաքական դաշտ մտնել, քաղաքագիտությամբ զբաղվել:

-Այո, կրթությամբ աստվածաբան եմ, բայց որպես աստվածաբան երբեք չմասնագիտացա ու այդ տեսանկյունից հանդես չեկա: Փորձեցի լինել այն դաշտում, որն ինձ ավելի հոգեհարազատ էր… Դպրոցական տարիքից հետևելով հայրիկիս օրինակին՝ երազել եմ քաղաքականությամբ զբաղվել, լինել քաղաքագետ: Աստվածաբանության ֆակուլտետ ընդունվելուս պատճառը մեկն էր՝ բալերս չբավականացրեցին Քաղաքագիտության բաժին ընդունվելու համար… Հասկացա, որ այստեղից ստացված հումանիտար կրթությունը կարող է հետագայում քաղաքագիտությամբ զբաղվելու լավ բազա դառնալ: Օգտագործեցի առիթն ու խորությամբ ուսումնասիրեցի եկեղեցու, կրոնների պատմությունը, կրոնի փիլիսոփայությունը և հասարակական այլ գիտելիքներ:

- Պարոն Մելիք-Շահնազարյան, կպատմե՞ք Ձեր ընտանիքի մասին:

- Երկու եղբայր ու մեկ քույր ենք: Քույրս 10 տարի փոքր է, ծնվել է 1993 թվականին, ամենադաժան օրերին՝ Ստեփանակերտում: Շուտով կավարտի Բժշկական համալսարանը: Եղբայրս կրթությամբ ռազմական բժիշկ է: Մի քանի տարի ծառայել է ԶՈՒ-ում, սպա է եղել: Չսիրեց բժշկությունն ու հիմա չի զբաղվում իր մասնագիտությամբ, գործարարությամբ է զբաղվում, հիմնականում՝ տուրիստական ոլորտում:

- Քանի՞ բալիկ ունեք:

- Դեռևս երկու տղա և երկու աղջիկ՝ Լևոնը, Վահեն, Արփին և Սոնան: Մի քանի օրից սպասում ենք Շուշանի ծնունդին: Ավագս 8 տարեկան է, երկու տարին մեկ մի բալիկ ծնվում է, ու դա շատ է ուրախացնում, նաև՝ հետաքրքիր պատմությունների մեջ գցում մեզ: Քանակապես հաղթեցին աղջիկները, որակապես՝ դեռ ոչ (ժպտում է): Մի լավ ընկեր ունեմ՝ Հայկ Կիրակոսյանը, ով միշտ ասում է՝ պետք է 5 տղա ունենամ, արանքում ինչ ծնվի՝ ծնվի: Իր մոտ դեռ «արանքիները»՝ աղջիկներն են ծնվում (ծիծաղում է.՝ հեղ): Հուսով եմ՝ կունենա 5 տղա:

- Ամիսներ առաջ Ձեր Facebook-յան ընկերներին դիմել էիք ապագա փոքրիկի անվան հարցում օգնել: Շուշանիկը նրա՞նց ընտրությունն է:

- Facebook-յան ընկերներս օգնեցին, գերօգնեցին, վերջին հաշվով՝ ամեն ինչ ավելի խճճեցին (ժպտում է): Եղավ իմ մայրիկի խնդրանք՝ ցանկացել եմ և հիմա էլ ուզում եմ Շուշան անունով թոռնիկ ունենալ: Դե որ այդպես է, թող այս մեկն էլ այսպես լինի…

- Ձեր կինն ի՞նչ մասնագիտություն ունի, ինչո՞վ է զբաղվում:

- Կնոջս կրթությունը տեխնիկական է, Պելիտեխնիկական համալսարանի կիբեռնետիկայի բաժինն է ավարտել: Այժմ, բնականաբար, հիմնականում զբաղվում է երեխաներով, ընտանիքի հոգսերով: Երևի թե նաև քաղաքագետի խորհրդական է ձևակերպված (ծիծաղում է՝ հեղ.):

- Քանի որ բավական երիտասարդ եք և արդեն 5 զավակների հայր, կարելի է ենթադրել՝ առաջին սեր էր:

- Օրեր առաջ ընկերոջս հետ մի սրճարանում էինք, որտեղ շատ երիտասարդ տղաներ ու աղջիկներ էին հավաքված, խոսում էին, երգում, ուրախանում: Ընկերոջս ասացի՝ մեր երիտասարդությունը մի քիչ այսպես չանցավ, ում սիրեցինք, նրա հետ էլ միանգամից ամուսնացանք (ծիծաղում է՝ հեղ.)… Համալսարանի վերջին տարիներն էին, ինտերնետ ակումբների ժամանակաշրջանն էր: Այցելեցի ընկերոջս ակումբ, որտեղ հավաքված էին նաև իր համակուրսեցիները: Տեսա, հավանեցի այդ աղջկան: Գնացի, եկա, հաճոյախոսություններ արեցի…

- Գործի բերումով հաճախակի բացակայությունը տանից դժգոհություններ չի՞ առաջացնում ընտանիքում:

- Ինձ մոտ ավելի շատ է դժգոհություններ առաջացնում: Կնոջս համար իսկապես դժվար է՝ 4 երեխա, հիմա էլ հղի վիճակում, բնականաբար, միշտ օգնականի կարիք ունի: Ու այդ օգնականը չի կարող լինել ինչ-որ մեկը, ով զուտ ֆիզիկապես կօգնի: Երեխաները ցանկանում են հոր հետ շփվել, ժամանակ առ ժամանակ ավելորդ ոգևորվածություն կամ հակառակը՝ տրամադրության անկում է լինում ու պետք է հետներն աշխատել: Բայց, դե ցավոք սրտի նույն այդ մեծ ընտանիքը պահելու միակ ճանապարհն ամբողջ օրն աշխատելն է, այլ ելք չկա: Զուգահեռաբար՝ մի քանի տեղ եմ աշխատում. Դասավանդում եմ համալսարանում, գրում տարբեր պարբերականների համար, հեռուստատեսություն եմ աշխատում, փորձում եմ ներգրավված լինել միջազգային ծրագրերի մեջ և այլն… Ազատ ժամանակ ընտրելու ճոխություն չեմ կարող ինձ թույլ տալ: Թեև հաճախ փորձում եմ հարմարեցնել ու տանից աշխատել: Երեխաների աղմուկն ինձ երբեք չի խանգարում: Միայն ցավի ձայն չլսեմ, ինչքան կուզեն՝ թող աղմկեն, գլխիս նստեն, ես իմ գործը կարողանում եմ անել: 

- Ձեր կյանքի ո՞ր էտապն է, որն առավել տպավորվել է Ձեր հիշողության մեջ:

- Երևի հենց մանկության օրերն են, որ առավել տպավորիչ են: Ես շատ բաներ եմ տեսել, որոնք երբեք չեն կարող ջնջվել հիշողությունիցս… Հիշում եմ, երբ մեր հարևանը զոհվեց, հուղարկավորության ժամանակ մայրը կուրծքը մերկացրել ու փորձում էր նրան կաթ տալ, պարում էր, արտասվում… Այն երեխաների պատկերներն են հիշողությանս մեջ, ովքեր կամ վիրավորվեցին, կամ զոհվեցին: Մեր տղաների՝ Դուշման Վարդանի, Պետոյի, Ասկոլկայի, Արթուր Մկրտչյանի ու մյուսների պատկերները, ովքեր Արցախում հաճախ մեր տանն էին ապրում: Մարդիկ, ովքեր կերտել են մեր պատմությունը… Ամենատպավորիչ հիշողություններից են մորս և հորս դեմքի արտահայտությունները, երբ թևս կոտրված ու արյունոտված ինձ գտան: Ինչ դեմքի արտահայտություն ուներ հայրս, երբ եղբայրս ընդունվեց Ռազմաբժշկական ֆակուլտետ և առաջին անգամ այդ համազգեստը հագավ: Այս բոլորը մնացել են հիշողությանս մեջ…