Վարչական արդարադատության բովանդակության առնչությամբ բանավեճը շարունակվում է ավելի քան երկու դար. Հարցազրույց Ռաֆիկ Խանդանյանի հետ

Aysor.am-ը զրուցել է Հայաստանի վարչական դատարանի դատավոր, Ռուս-Հայկական համալսարանի սահմանադրական և մունիցիպալ իրավունքի ամբիոնի ավագ դասախոս, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու Ռաֆիկ Խանդանյանի հետ:

- Պարոն Խանդանյան, Ձեր հոդվածներրում անդրադառնում եք գործադիր իշխանության գործունեության (վարչարարության) և դրա արդյունք հանդիսացող վարչական ակտերի օրինականության նկատմամբ դատական վերահսկողության հիմնախնդիրներին: Հանրամատչելի ձևով եթե նկարագրեք, ո՞րն է հիմնախնդրի Էությունը:

- Հայտնի է, որ դատական վերահսկողության ոլորտները բազմազան են. դատական վերահսկողություն է իրականացվում մինչդատական (նախաքննություն) օրինականության նկատմամբ, մեկ այլ դեպքում՝ դատական սահմանադրական վերահսկողություն է իրականացվում օրենքների սահմանադրականության նկատմամբ, իսկ մյուս դեպքում էլ՝ դատական վերահսկողություն է իրականացվում վարչական գործունեության (վարչարարության) և վարչական ակտերի օրինականության նկատմամբ: Պետք է նկատի առնել, որ բոլոր  դեպքերում էլ դատական վերահսկողության հիմնական առաքելությունը մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությունն է:

- Դատական վերահսկողությունը դատական իշխանության առանձին գործառո՞ւյթ է, թե՞ արդարադատության շրջանակներում իրականացվող դատական գործունեություն:

- Իրավական դիտանկույնից հետաքրքիր հարց է, քանի որ թե՛ մասնագիտական գրականությունում, թե՛ իրավակիրառ պրակտիկայում նշված հարցի վերաբերյալ միանշանակ մոտեցում գոյություն չունի: Իմ ուսումնասիրած հետազոտությունների արդյունքում, ես հանգել եմ նրան, որ բացի արդարադատությունից, որն ըստ էության, դատական իշխանության  հիմնական գործառույթն է, դատական վերահսկողությունն իր սոցիալ-իրավական նշանակությամբ ներկայումս, իմ կարծիքով, ձեռք է բերել համապարփակ իրավական նշանակություն և որի երկարատև և կայուն գործադրման շնորհիվ ձևավորվել են դատավարության առնվազն հետևյալ տեսակները. վարչական դատավարություն (արդարադատություն) և սահմանադրական վերահսկողություն (արդարադատություն): Ասեմ ավելին, առանց արդյունավետ դատական վերահսկողության (հատկապես  առանց վարչական և սահմանադրական արդարադատության) իրավական պետության կայացումն անհնար կլինի:

- Գործադիր իշխանության գործունեության (վարչարարության) վերջնական արդյունքի՝ վարչական ակտի մասին խոսենք, ո՞րն է դրա էությունը: Իրականում լրագրողական նյութերում էլ այն վերջնական մեկնաբանություն կարծես չի ունենում:

- Վարչական ակտը գործադիր իշխանության մարմինների գործունեության (վարչարարության) հիմնական և եզրափակիչ արդյունքն է,  որով իր տրամաբանական ավարտին է հասնում վարչական վարույթը: Մասնագիտական գրականության մեջ և իրավակիրառ պրակտիկայում օգտագործվում են տարբեր եզրույթներ՝ «կառավարման իրավական ակտ», «վարչաիրավական ակտ», «գործադիր իշխանության ակտ», «վարչական ակտ» և այլն: Իմ կարծիքով, առավել ընդունելի է «վարչական ակտ» եզրույթը, որը համահունչ է ազգային օրենսդրությանը, վարչական իրավունքի տեսությանը և մեր իրավակիրառ պրակտիկային:

Այս առումով, անհրաժեշտ է նշել, որ վարչական ակտի սահմանումը տրված է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 55-րդ հոդվածի 1-ին մասում, ըստ որի «վարչական  ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կան այլ անհատական ակտ է, որը վարչական մարմինը  ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով»:

- Կարո՞ղ ենք ասել, որ հենց այդ սահմանումով ավարտվում է վարչական ակտի էությունը և բովանդակությունը:

- Իհարկե ոչ, ես միայն ներկայացրեցի վարչական ակտի մեկ-երկու ասպեկտները: Վարչական ակտը տարբերվում է նորմատիվ իրավական ակտից, ինչպես նաև այնպիսի գործողություններից և անգործությունից, որոնք անձանց համար առաջացնում  են փաստական ( ոչ իրավական ) հետևանքներ: Բացի դրանից, ի տարբերություն  նորմատիվ  իրավական ակտերի, վարչական ակտը կարգավորում է  միայն կոնկրետ հարաբերություններ և այդ պատճառով էլ ուղղված է  որոշակի անձի կամ որոշակի անհատական չափանիշներով առանձնացված որևէ խմբի:

- Այդ դեպքում վարչական ակտն ունի իր տարատեսակները և որոնք են դրանց առանձնահատկությունները:

- Նշած օրենքը հանգամանորեն կարգավորում է վարչական ակտերի տեսակների հարցը, որը խիստ գործնական նշանակություն ունի: Այսպես, կախված այն հանգամանքից, թե ինչպիսի հետևանքներ ունի վարչական ակտը տվյալ անձի կամ անձանց խմբի համար, վարչական ակտերը բաժանվում են երեք խմբի. բարենպաստ, միջամտող և զուգադրվող: Դրանց յուրաքանչյուրի բովանդակությունը բացահայտաված է օրենքում: Բացի դրանից, սահմանված են վարչական ակտի ձևերը, որոնք լինում են գրավոր, բանավոր և լուսային, ձայնային, ազդանշանային և այլն:

- Ինչու՞մն է արդարադատության էությունը, նրա սոցիալ-իրավական նշանակությունը:

- Կարևոր հարց է, եթե հաշվի առնենք, որ վարչական արդարադատության բովանդակության առնչությամբ բանավեճը շարունակվում է ավելի քան երկու դար: Ամենալայն առումով վարչական արդարադատությունն ընկալվում է որպես պետական կառավարության մարմինների կողմից իրենց լիազորությունների իրականացման գործընթացում քաղաքացու և այդ մարմինների մինջև ծագած վեճերի քննության ընթացակարգ: Ի դեպ, մեր երկրում առաջիներից  մեկը՝ իրավական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Գևորգ Դանիելյանն է տեսականորեն հիմնավորել  վարչական արդարադատության ինստիտուտի անհարժեշտությունը ազգային իրավական համակարգում, և մեծ ներդրում ունի այդ ինստիտուտի կայացման և զարգացման գործընթացում:

Համաշխարհային իրավագիտության մեջ և իրավակիրառ պրակտիկայում նշված ինստիտուտի վերաբերյալ իրենց ծանրակշիռ խոսքն են ասել ֆրանսիացի և գերմանացի իրավագետները (XVIII-XIX դարերում) և համապատասխանաբար Ֆրանսիայում և Գերմանիայում դրվեցին վարչական արդարադատության հիմքերը: Նորաստեղծ բուրժուական պետական կառույցներում վարչական արդարադատությունը կոչված էր պաշտպանելու անձի իրավունքները և օրինական շահերը պետական իշխանության մարմինների ոտնձգություններից: Այս առումով, պատահական չէր, որ վարչական արդարադատության ինստիտուտի հիմքերը կառուցվում են իրավական պետության ձևավորմանը զուգընթաց:

- Ուրեմն կարելի է պնդել, որ վարչական արդարադատությունը դատական իշխանության անբաժան բաղադրիչն է և իրավական պետության կայացման անհրաժեշտ պայմաններից է:

- Դուք ճիշտ եք: Վարչական արդարադատությունը ներկայում անվերապահորեն առնչվում է դատական իշխանության հետ, ինչը համարվում է ժողովրդավարության և իրավական պետության կայացման անհրաժեշտ պայմաններից մեկը, ինչպես նաև մարդու իրավունքների պաշտպանության հուսալի երաշխիքներից  մեկը: Առանց վարանելու կարելի է պնդել, որ բացառապես դատական համակարգի միջոցով արդարադատության, այդ թվոմ վարչական արդարադատության իրականացումը մարդկային քաղաքակրթության իրավական մշակույթի անգնահատելի նվաճումներից է, ինչին հնարավոր է եղել հասնել երկարուձիգ դարերի և անդադար պայքարի միջոցով: