«Հայոց ցեղասպանություն. Կոտրելով լռությունը». «Մեղքի հարյուր տարին»՝ գիրք վերադարձի մասին

Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին Aysor.am-ը ներկայացնում է հատուկ նախագիծ, որի շրջանակներում կանդրադառնանք այս օրերին իրականացվող մշակութային, գիտական, հասարակական նախագծերին:

Օրերս տեղի ունեցավ «Մեղքի հարյուր տարին» վիպակի շնորհանդեսը, որն անդրադառմնում է Հայոց ցեղասպանությանը: Այս անգամ զրուցել ենք վիպակի հեղինակ, գրող Մհեր Բեյլերյանի հետ:

-Մհեր, այս թեմայով, կարծես թե, կան բավականին շատ ստեղծագործություններ: Ո՞րն է «Մեղքի հարյուր տարին» վիպակի առանձնահատկությունը:

-Իրականում ես Ցեղասպանության թեմային վաղուց էի ցանկանում անդրադառնալ, սակայն չէի գտնում հենց այդ լուծումը՝ ճանապարհը, որով էլ պետք է տեղ հասցնեմ ասելիքս: Ծանր թեմա է, մտածել էր պետք: Ի վերջո որոշեցի հարցին անդրադառնալ մոգական ռեալիզմի ոճով: Կարծում եմ՝ ստացվեց:

Վեպում կան ոգիների կերպարներ ու գրքի ամբողջ ընթացքում չի հասկացվում՝ ովքեր են դրանք: Միայն վերջին էջերին պարզ է դառնում, որ այդ ոգիները կոտորված հայերն են: Ընդ որում ի սկզբանե տպավորություն է ստեղծվում, թե ոգիները չար ուժեր են, որոնք անընդհատ խանգարում են գրքի հերոս մարդկանց կյանքը: Վերջում նրանք միայն մեկ մարդու են ողջ թողնում ամբողջ գյուղում ու ասում են՝ «Կգնաս կասես ձեր մարդկանց, որ մենք գալու ենք ոչ թե Արևելքից, Հարավից կամ Հյուսիսից, մենք մեր հողի մեջից ենք դուրս գալու ու վերադառնալու ենք մեր տները»:

Գիտեք, ես զգացել եմ, որ թուրքերն ունեն այդ վախը՝ հայերի վերադարձի հետ կապված:  Հիմա գիրքը նաև թուրքերեն է թարգմանվում՝ ցանկանում եմ, որ իրենք ու քրդերն անպայման ծանոթանան դրան:

-Իսկ որքա՞ն ժամանակ եք աշխատել գրքի վրա:

-Ոչ շատ երկար, երևի մոտ մեկ ամիս: Երբ ոգևորվում եմ ինչ-որ թեմայով՝ շատ արագ եմ գրում: Հիմա օրինակ Գևորգ Հալաջյանի «Դեպի կախաղան» վեպն եմ թարգմանում ու շատ ոգևորված եմ: Գևորգը 1925-28թթ. Սեբաստիայի բանտում է եղել և այնտեղ շատ ակտիվ քարոզչություն է ծավալել քրդերի ու մյուս ազգային փոքրամասնությունների շրջանում՝ նրանց լարել է թուրքերի դեմ: Բացի այդ բանտում կազմակերպել է դրամահավաք, որպեսզի օգնի այնտեղ մնացած փոքրաթիվ հայերին հասնել ԱՄՆ:

-Հաճախ բարդ է դիվանագիտական, քաղաքական ճանապարհով ինչ-որ հարց կարգավորելը: Երբեմն պետք է լինում փնտրել այլընտրանքային ուղիներ ու դրանցից մեկն էլ հենց գրականությունն է: Համամի՞տ եք, որ օրինակ գրականությունը ևս պայքարի տարբերակ է:

-Այո, իհարկե: Մեր հիմնական զենքը թուրքերի դեմ այնտեղ գտնվող մեր հայերն են, որոնց թիվը տարբեր տվյալներով շուրջ 3 մլն-ի են հասնում: Այսօր նրանք թաքցնում են իրենց ազգային և կրոնական պատկանելիությունը: Նրանց պետք է վերադարձնել՝ մշակույթով, գրականությամ, մկրտությամբ: Իսկապես, մշակությաին գործոնն, ըստ իս, առաջնային տեղ ունի Արևմտյան Հայաստանը հետ բերելու համար:

Այսօր Թուրքիան բավականին խաբուսիկ քաղաքականություն է վարում, բայց մենք պետք է զգոն լինենք ու չտրվենք այդ պետության դեմոկրատական խաղերին: Պետք է հասկանանք՝  կամ իրենք մեզ վերջնականապես կոչնչացնեն կամ մենք Թուրքիա պետությունը գոնե կթուլացնենք, կքանդենք:

--Վերադառնալով ձեր գրականությունը՝ ի՞նչ գրքերի վրա եք աշխատել մինչև «Մեղքի հարյուր տարին»:

- Սրանից առաջ ունեմ տպագրված երեք գիրքը: Պատմվածքներիս առաջին ժողովածուն կոչվում է «Վերջին օրը», երկրորդ գիրքս՝ «Սկյութների ստվերներն» է: Այն պատմում է Ռուսաստանում ապրած օրերիս մասին: Ես այնտեղ էի կարճ ժամանակով՝  աշխատելու համար ու փորձեցի կիսվել տպավորություններով, որոնք իրականում շատ բացասական էին: Հույս ունեմ՝ գիրքը կարդացածների գոնե մի մասը կամ չի գնա արտագնա աշխատանքի  կամ հետ կգա Հայաստան:

Հաջորդ գիրքս պոեզիա է: Դրանում էլ փորձել եմ մի փոքր քարոզչություն անել, այս անգամ՝ կրոնական: Ընդհանրապես ես գտնում եմ, որ պայքարի մեր սրի շեղբի առջևում հենց եկեղեցին է: Այսպիսով թե′ իմ պոեզիան, թե′ արձակը փորձում եմ ծառայեցնել հայրենիքիս ու եկեղեցուս:

-Ցեղասպանության 100-րդ տարելից: Ի՞նչ կփոխի այն մեզ մոտ, աշխարհու՞մ, Թուրքիայու՞մ: Ձեր կարծիքը որպես քաղաքացի:

-Ընդհանրապես մենք, ինչպես և բոլոր մտածող ազգերը, ունենք երկու տիպի արտաքին քաղաքականություն՝ հայտնի-բացահայտ և գաղտնի: Կարծում եմ՝ այն ինչ արվում է բացահայտ՝ ճիշտ է արվում: Մենք պետք է շարունակենք բացահայտ ասել, որ որպես հարևաններ պիտի կարգավորենք հարաբերություններն այն բանից հետո, երբ թուրքերն առերեսվեն իրենց պատմությանը: Միաժամանակ պետք է վարենք նաև գաղտնի քաղաքականություն՝ Արևմտյան Հայաստանի ազատագրման ծրագրով: Կարծում եմ՝ լիարժեք կկարողանանք թուլացնել Թուրքիան ու Ադրբեջանը, եթե այդ գործին լծվի ակտիվ հայերի գոնե մի մասը, մի քանի տոկոսը:
Լավ է, որ այս օրերին այդ 100 տարին շատ է շեշտվում ու աշխարհն էլ անդրադառնում է հարցին:

-Անդրադարձերի մասին խոսեցիք՝ տեսանք Վատիկանում մատուցված Սուրբ պատարագը, Եվրախորհրդարանի ընդունած բանաձևը: Կարծու՞մ եք սա իրականության ճիշտ ընկալման արդյունք է, թե՞ այս քայլերով աշխարհը պարզապես փորձում է, այսպես ասած «սիրաշահել» ու հանդարտեցնել հայերին:

-Վատիկանի պատարագը, համոզված եմ, ձևական չէ, բայց ահա Եվրախորհրդարանի բանաձևն, ըստ իս, հենց հանդարտեցնելու նպատակ ունի: Եվրոպան և ԱՄՆ-ն այսօր ցանկանում են Պիղատոսի նման լվանալ իրենց ձեռքերը հայերի արյունից: Իրենք լուռ են հիմա, լուռ էին նաև այն ժամանակ: Իսկ Վատիկանը... Իսկապես փառք ու պատիվ Հռոմի պապին՝ նա իսկապես կարծես երկնքի դեսպանը լինի երկրի վրա:

Պետք է ասեմ, որ Վատիկանը սրանով վերդարձավ քաղաքականություն և ես ուրախ եմ, որ Եվրոպայի ամենաուժեղ քրիստոնյա եկեղեցին նորից քաղաքականության մեջ է:

-Ու, եթե ամփոփենք, Ձեր հետագա ծրագրերի մասին՝ գրականության ոլորտում և առհասարակ:

-Ես ամեն օր ինչ-որ բան անում եմ թրքության դեմ: Ինձ համար հայրենիքը սիրելն ու դրան ծառայելը մի քիչ վերացական բաներ են: Դա պետք է ցույց տալ իրական քայլերով:  Հնարավոր բոլոր ուղղություններով հակաթուրքական քարոզչություն եմ անում ու կոչ եմ անում բոլոր հայերին, որ Անդրանիկի պատվիրանի համաձայն՝ ամեն օր գլուխը բարձին դնելուց առաջ մտածեն՝ «Իսկ այսօր ի՞նչ են արել հանուն Հայաստանի ու Թուրքիայի դեմ»: 

Ինչ վերաբերում է գրական ոլորտին՝ հիմա նշածս թարգմանությունից բացի աշխատում եմ նաև մի վեպի վրա: Դրա սյուժեն կապված է հերոսի կերպարի հետ: Իսկապես, այսօր գրականությունում, կինոյում, առհասարակ մշակությում մենք ունենք հերոսի կերպարի պակաս: Իմ վեպի հերոսն անցել է Արցախյան պատերազմը: Որպես նախատիպ կարող եմ ասել, որ աչքիս առաջ ունեցել եմ ԱՍԱԼԱ-ի մարտիկ Վազգեն Սիսլյանին, ով իմ ավագ ընկերն է: Բացի այդ հատկանիշներ եմ ներառել նաև կենդանի լեգենդներ Արցախյան ազատամարտի մասնակցի Հարմիկ Հովսեփյանից ու  «Խաչակիրներ» ջոկատի փոխհրամատար Շահե Աճեմյանից: Նրանք կան, մեր կողքին են ու մեր հերոսներն են: