15/02/2016 16:23
Մեդիադաշտի հիմնական խնդիրներից մեկը դարձել են «խոհանոցում խմբագրվող գրիլի բիզնես» հիշեցնող կայքերը. Մեդիափորձագետ
Ինչպե՞ս պաշտպանել լսարանին թյուր տեղեկություններից, ակնհայտ ստերից և խուճապային տրամադրություններից: Ինչպե՞ս պետք է աշխատի լրատվամիջոցը ընդհանրապես, և լարված, սուր իրավիճակներում մասնավորապես: Այս և հարակից այլ հարցերի պատասխանները ստանալու համար Aysor.am-ը սկսում է զրույցների շարք՝ ոլորտի ներկայացուցիչների և մեդիափորձագետների հետ: Այսօր մեր զրուցակիցը մեդիափորձագետ, տեղեկատվական անվտանգության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանն է:
- Ինչպե՞ս եք գնահատում հայկական մամուլի «գրագիտությունը» ադրբեջանական աղբյուրներից օգտվելու և հատկապես դրանց հղումներ անելու առումով:
- Կարծում եմ՝ իրավիճակը գնալով բարելավվում է։ Անկասկած, սխալներ լինում են, բայց, առնվազն, արդեն լրագրողական համայնքը այդ սխալները նկատում է։ Ես լավ հիշում եմ, որ դեռ մի քանի տարի առաջ բացարձակ քաոս էր տիրում այս հարցում։ Հիմա խնդիրը մի քիչ ուրիշ ոլորտում է. դաշտում հայտնվել են բազմաթիվ իբր լրատվական կայքեր։ Դրանք զուտ արտաքինով են նման ԶԼՄ-ի, իսկ իրականում իրենից ներկայացնում են «խոհանոցում խմբագրվող գրիլի բիզնես»։ Նման կայքերի թիվը արդեն հասել է տասնյակների, և դրանք ընդհանրապես չեն հետևում որևէ մասնագիտական կամ էթիկական նորմի։
- Ի՞նչ պետք է անի հայկական մեդիան՝ ադրբեջանական լրատվամիջոցների համար լրատվության աղբյուր դառնալու համար: Որո՞նք են այս առումով հիմնական ռիսկերը, քանի որ գաղտնիք չէ, որ շատ հաճախ հայկական լրատվամիջոցները հրապարակում են տեղեկություններ, որոնք պաշտոնական բնույթ չեն կրում, կամ չեն հաստատվել համապատասխան կառույցների կողմից:
- Կարծում եմ՝ մեր մամուլը չպետք է ձգտի դառնալ աղբյուր՝ ադրբեջանական ԶԼՄ-ների համար՝ մի պատճառով. Ադրբեջանում գրաքննություն է գործում, բոլոր լրատվամիջոցները գրեթե վերահսկվում են նախագահականի կողմից։ Այնպես որ, մեկ հրամանով ամեն բան կփակվի մեկ րոպեում։ Ուրիշ բան, որ գրաքննությունը հարևան երկրում մեկ այլ հնարավորություն է բացում՝ հայաստանյան մամուլը կարող է դառնալ աղբյուր ադրբեջանական հասարակության համար, որը գնալով ավելի քիչ է վստահում սեփական լրատվամիջոցներին։ Ինչ վերաբերում է տեղեկատվության հետ աշխատանքին, ապա այստեղ մեզ մոտ կա մի մեծ խնդիր. չկան հստակ կանոններ, թե ինչը կարելի է հրապարակել, իսկ ինչը՝ ոչ։ Ամեն անգամ լրագրողները «քցել-բռնելով» են պարզում՝ արժի՞ այս կամ այն բանը հրապարակել, թե՝ ոչ։ Եվ սա միայն լրագրողական համայնքի խնդիրը չէ. բանակը նույնպես պետք է հստակեցնի իր մոտեցումները։
- Ինչպե՞ս կգնահատեք հայկական լրատվական կայքերի պաշտպանվածությունը ադրբեջանցի հակերների հարձակումներից: Որո՞նք են ամենամեծ վրիպակները, որ թույլ են տալիս հայ լրագրողները համացանցում այս առումով:
- Կայքերի պաշտպանվածությունը շատ հարաբերական հարց է։ Կան կայքեր, որոնք ադրբեջանցիները արդեն տասը տարի է՝ փորձում են կոտրել, բայց չի հաջողվում։ Կան կայքեր, որոնք տարվա մեջ մի քանի անգամ են կոտրվում։ Այստեղ հարցը մոտեցման մեջ է՝ որքանո՞վ է խմբագիրը հասկանում, որ կայքը պետք է պաշտպանվի և դրա վրա պետք է ծախսվեն մարդկային և ֆինանսական ռեսուրսներ։ Իհարկե, հարցը ունի հակառակ կողմ՝ շատ լրատվականների համար սա էժան գործ չէ և բոլորը չեն կարող իրենց թույլ տալ լուրջ գումարներ ծախսել պաշտպանության վրա։
- Շատ դեպքերում հայկական մեդիայի ներկայացուցիչները հղում են անում կամ օգտվում են կայքերից, որոնց ադրբեջանական ծագումը ակնհայտ չէ: Այդ դեպքում ինչպե՞ս կարելի է տարբերել հայկական և ադրբեջանական մեդիա ռեսուրսները, և կա՞ արդյոք նման «փոխակերպուկ» կայքերի ցանկ, որը կարելի է տրամադրել լրատվամիջոցներին՝ նրանց աշխատանքը կազմակերպելու համար:
- Տեղեկատության աղբյուրների ստուգումը լրագրողի ամենակարևոր գործառույթներից մեկն է։ Ինտերնետը իր հետ որակական նոր խնդիրներ է բերել այս առումով։ Ցավոք, լրագրողներին բուհերում նորմալ չեն սովորեցնում աշխատել ցանցային աղբյուրների հետ։ Այնպես որ, մենք ունենք լուրջ խնդիր այստեղ։ Ու սա ոչ միայն ադրբեջանական սադրանանքերի հետ կապ ունի։ Շատ հաճախ մեր մամուլում կարելի է տեսնել արտատպումներ, որոնք մեզ պատմում են, որ վաղը երկնքում երկու լուսին և մեկ պոմիդոր է լինելու, կամ որ աղացած պապուկները բուժում են ճաղատությունը։ Իսկ եթե կոնկրետ ադրբեջանական կեղծ աղբյուրներին անդրադառնանք, ապա ես փորձում եմ նման աղբուրների ցանկը անընդհատ թարմացնել և տեղադրել բլոգումս:
- Եթե համեմատելու լինենք՝ հակամարտության վերաբերյալ հրապարակումներում համաշխարհային մեդիան ո՞ւմ վրա է առավելապես հղում կատարում՝ հայկական, թե՞ ադրբեջանական մեդիայի:
- Հարցը հակառակ կողմից դնեմ. արդյոք մեզ հաջողվո՞ւմ է մեր կարծիքը առաջ մղել համաշխարհային մամուլում։ Նշեմ մի քանի խնդիր, որը մեզ խանգարում է այս հարցում։ Պաշտոնական տեղեկատվությունը հաճախ տրամադրվում է հայերեն միայն, այսինքն՝ դեպի դուրս նորությունը գնում է միայն այն պահից, երբ լրատվամիջոցները դա թարգմանում և հրապարակում են։ Շաբաթ-կիրակիները այս առումով ամենավատ օրերն են՝ թարգմանիչները հաճախ աշխատանքի չեն լինում, լուրերն ուշանում են։ Իսկ ադրբեջանցի լրագրողներն ավելի շահեկան դիրքերում են, քանի որ այնտեղ լրագրողների բավականին լուրջ զանգված ռուսալեզու է և միանգամից ռուսերեն են տալիս նյութերը։ Գումարած՝ Ադրբեջանում ավելի լայն է ներկայացված արևմտյան մեդիադաշտը։ Բացի դրանից, ավելի ակտիվորեն կարելի էր օգտագործել սոցցնացերը անգելերեն և ռուսերեն նյութերը տարածելու համար։
- Հայկական մեդիայի համար բավականին արդյունավետ կարող է լինել նաև ադրբեջանական այլընտրանքային ինֆորմացիոն աղբյուրներից օգտվելը՝ օրինակ՝ ֆորումներ, սոցկայքեր և այլն: Ինչպիսի՞ն է այս առումով պատկերը, և որո՞նք են հիմանակն ռիսկերը նման աղբյուրներից օգտվելու դեպքում:
- Ես ռիսկեր այլընտրանքային աղբյուրներից օգտվելու մեջ առանձնապես չեմ տեսնում, եթե լրագրողը անընդհատ է աշխատում այդ աղբյուրների հետ, գիտի հիմնական խմբերը, դերակատարներին։ Ռիսկը ավելի շատ չօգտագործելու մեջ է։ Ցավոք, ես գիտեմ ընդամենը մի քանի հայ լրագրող, ովքեր օգտվում են նման աղբյուրներից, այլ նստած չեն զուտ պաշտոնական տեղեկատվության վրա։ Ավելի վատ բան ասեմ. գրեթե չկան ադրբեջաներեն հասկացող մասնագետներ, ինչը նշնակում է, որ մեր լրագրողների աչքից վրիպում է նաև հենց ադրբեջանալեզու մամուլից ելնող լրահոսը, որը հաճախ տարբերվում է անգլերեն և ռուսերեն տարբերակներից:
Հարցազրույցն իրականացվել է «Նորավանք» ԳԿՀ-ն և «Ինտեգրացիա և զարգացում» հետազոտության և վերլուծության հասարակական կազմակերպության աջակցությամբ իրականացված «Տեղեկատվական անվտանգություն և մեդիա հետազոտություններ» նախագծի շրջանակներում:
