14/04/2017 20:05
Տղաների հետ հենց առաջին օրվանից պայման ենք կապում՝ տղավարի միմյանց հետ աշխատելո՞ւ ենք, թե՞ չէ. Բժիշկ Մկրտիչ Գինոսյանը՝ ապրիլյան պատերազմից հետո դժվարությունների մասին
Ասում են՝ ցանկացած խնդրի դեպքում առավել դժվար է կազդուրվել հոգեբանորեն, քան՝ ֆիզիկապես: Իզուր չի այն խոսքը, որ լավ բժիշկը նախ լավ հոգեբան է: Նախորդ տարվա ապրիլյան պատերազմի մասնակից, ստորին վերջույթների լուրջ վիրավորումներ ստացած, պրոթեզավորման անհրաժեշտություն ունեցող մեր հերոսները ապաքինման մասին խոսելիս պարտադիր նշում են «Ինտերօրթո» պրոթեզավորման գերմանական կենտրոնի օրթոպեդ-ինժեներ Մկրտիչ Գինոսյանի անունը, ով տղաների կողքին է եղել առաջին իսկ օրերից:
«Ապրիլյան պատերազմի օրերին, իմանալով, որ 3-4 վիրավոր տղա ունենք, շտապեցինք իրենց մոտ: Կողք-կողքի պալատներում պառկած էին: Սպասում էինք՝ ապաքինվեն, հարմար պրոթեզներ պատրաստենք: Ապրիլի 8-ին էլ Զինվորական բժիշկների ասոցիացիայի նախագահ Ռուզաննա Խաչատրյանը զանգահարեց և խնդրեց միասին տեսակցության գնալ տղաներին», - Aysor.am-ի հետ զրույցում պատմեց օրթոպեդ-ինժեները:
Դեռ Մկրտիչ Գինոսյանից առաջ ապրիլյան պատերազմի մեր հերոսներին իր ներկայությամբ խրախուսել, ամրապնդել ու գոտեպնդել էր կապիտան Սարգիս Ստեփանյանը, ով 2014 թվականին ընկերոջը փրկելու նպատակով մտավ ականապատ տարածք ու ականի պայթյունից զրկվեց երկու ոտքից ու մեկ ձեռքից: Նրանց հետ հանդիպել ու զրուցել էին նաև 90-ականներին վիրավորված Արտեմ Պողոսյանը, Արշակը, երկու ոտքից զրկված փոխգնդապետը…
5-րդ պալատում ոտքերը կորցրած Դավիթն ու մեկ ոտքից զրկված Արման Ավետիսյանն էին… Տղաները առույգ տրամադրություն ունեին. Դավիթն անընդհատ ժպտում էր, Արմանն էլ՝ շատախոսում: 7-րդ պալատում պառկած քչախոս ու լուրջ Շանթ Ղազարյանի հետ էլ պայմանավորվեցին՝ ամեն ինչ անելու են, որ ոչ միայն քայլեն, այլև՝ վազեն:
«Նման դեպքերում տղաների հետ հենց առաջին օրվանից պայման ենք կապում՝ տղավարի միմյանց հետ աշխատելո՞ւ ենք, թե՞ չէ, հասնելո՞ւ ենք մեր նպատակին, թե՞ չէ… Բոլորն էլ շատ շուտ ոտքի կանգնեցին: Անընդհատ փորձում էին անել ավելին, քան՝ իմ դրած խնդիրն էր: Երբ մարդու խնդիրը հասկանում ես, կարողանում ես գիտակցել ու զգալ, թե դիմացինդ ինչ հոգեվիճակում է գտնվում, բնականաբար, նրան մոտիվացնելու մեթոդներ ու ճանապարհներ ես փնտրում», - նկատեց մեր զրուցակիցը:
Հարցին՝ մերօրյա հերոսները հոգեբանորե՞ն, թե՞ ֆիզիկապես էին առավել շուտ կազդուրվում, պատասխանեց.
«Կարծում եմ՝ երկուսը միասին: Նրանք հաղթահարում են ամեն ինչ: Ես միշտ ասում եմ՝ ինձ ուժեղ մարդիկ են հանդիպում: Իսկապես, շատ կարևոր է հոգեբանական վիճակը. եթե մարդը կոտրված է, իրեն հիվանդ, հաշմանդամ է զգում, տրամադրված չէ առողջացման, ապա ոչինչ նրան չի օգնի, չի ոգևորի: Առաջնահերթ, պետք է ջարդել այդ հոգեբանական ծանր վիճակը, նոր հետո ֆիզիկական աշխատանքներ տանել նրա հետ: Չընկճված հոգով մարդիկ միշտ փորձում են ապացուցել, որ կարող են անել ավելին»:
Մկրտիչ Գինոսյանն իր գործունեությունը սկսել է դեռ 1991 թվականից՝ արցախյան շարժումից: Այդ տարիներին լինելով Պրոթեզավորման կենտրոնի տնօրենը՝ կապի մեջ է եղել, համագործակցել զինվորական հոսպիտալի հետ: Պրոթեզավորման խնդիր ունեցող առաջին վիրավորներն 92 թվականին են եղել:
Եթե 90-ականներին վիրավորված մեր հերոսների առաջին հարցն էր բժշկին՝ կքայլե՞մ, թե՞ ոչ, ապա մերօրյա տղաների հարցն այլ բովանդակություն ունի՝ ե՞րբ եմ քայլելու…
Ի վերջո, ո՞րն է տարբերությունը 90-ականների ֆիդայինների և մեր օրերի զինծառայողների միջև, արդյոք այսօրվա սերունդն առավել դժվարությամբ է դիմակայում, համակերպվում իրեն բաժին հասած ճակատագրին ու փորձությանը:
«Հայրենասիրական ոգու առումով ոչ մի տարբերություն չկա, երկու սերունդներն էլ միանման են մտածում ու գործում: Պարզապես, 90-ականների տղաների համար մի քիչ ավելի դժվար էր, քանի որ, օրինակ, վիրավորվելու, որևէ վերջույթ կորցնելու դեպքում իրենց օրինակով նրանց կողքին կանգնողներ չկային, ինչպես այս անգամ Սարգիսը, Սեյրան Օհանյանը և այլք: Նրանք չէին տեսնում օրինակներ, երբ նույն վիրավորում ստացողը քայլում է, անգամ վազում, ավտոմեքենա և հեծանիվ վարում: Չնայած, այնքան ամուր տղաներ էին, որ նրանցից շատերը նույնիսկ պրոթեզներով վերադարձան պատերազմի դաշտ», - վերհիշեց բժիշկը:
Առաջին հայացքից սովորական թվացող հարցս՝ գրեթե 30-ամյա գործունեության ընթացքում ո՞ր դեպքն է նրա վրա առավել ազդել, բժիշկ-ինժեներին ստիպեց հուզվել. 2014 թվականին 2 ոտքից ու մեկ ձեռքից զրկված Սարգիսին տեսնելուն պես փշաքաղվեց, բայց նայելով փայլող աչքերին՝ մտածեց՝ այսքան ուժ ու կամք, որ այս տղայի մեջ է, նա կքայլի:
«Փորձը ցույց էր տվել, որ նման դեպքերում 99,9 տոկոս սայլակին ես գամվում: Աջ ձեռքի ու ձախ ազդրի բացակայությունը մի քանի անգամ բարդացնում է վարժությունները: Եթե աջի փոխարեն ձախ ձեռքը լիներ, առավել հեշտ կլիներ մարզվել: Բայց Սարգիսն ինձ հաճելիորեն զարմացրեց իր աշխատասիրությամբ, հավասարակշռվածությամբ, մարդկային ու հոգեբանական բոլոր դրսևորումներով: Երեք վերջույթից զրկվելով՝ նա կյանքից չհիասթափվեց, առավել գոտեպնդվեց ու ուրիշներին էլ «դուխ» տվեց», - խոստովանեց նա:
Երբեմն մտածում ես՝ կան իրավիճակներ, պահեր, երբ հումորն անտեղի է, օգնելու, զվարճացնելու փոխարեն կարող է ցավեցնել: Բայց նաև մեծ է հավանականությունը, որ նույնիսկ ամենաբարդ հարցին մի փոքր հումորով վերաբերելու դեպքում խնդիրդ այլ երանգներ ու հույզեր կստանա: Բժիշկ Մկրտիչ Գինոսյանի պրակտիկայում էլ նման դրվագների պակաս չկա: Հոգսին հումորն է խառնվում՝ նվազեցնելով ցավի ուժգնությունը…
«Չէ, ինչքան էլ բնույթով ազատ մարդ եմ, մեկ է՝ կդժվարանամ պատմել», - որևէ բան վերհիշելու մեր խնդրանքը մերժեց նա: Դե, բժիշկ է, իրենց հումորները չափազանց բաց ու անկեղծ են: Մի փոքր մտածելուց հետո էլ ժպիտով ավելացրեց՝ «ոնց կուզեք, դուք սիպեցիք».
«Տղաներին սկզբում ժամանակավոր, ուսումնամարզական պրոթեզ ենք դնում, որպեսզի քայլել սովորեն, հետո նոր հիմնականն ենք տրամադրում: Բանակում՝ մինի վրա պայթած ու ոտքը կորցրած մի տղա ունեինք, անընդհատ ստիպում էր, որ հիմնական պրոթեզը դնենք: Մի օր էլ եկավ, թե բժիշկ ջան, ինչ կլինի, ամուսնանում եմ, դրեք գնամ էլի: Կոլեգաներիցս մեկը շրջվեց, թե՝ տղա ջան, ամուսնանալու համար երկրորդ ոտքը կարևոր չի, երրորդ ոտքն ա կարևոր»…
Մկրտիչ Գինոսյանն ու նրան վստահող տղաները մշտապես կապի մեջ են. ինչպես ինքն է ասում, պրոթեզ պատրաստողն ու այն կրողը միմյանց հետ նուրբ թելերով են կապված, ու այդ թելը երբեք չի կարող կտրվել:
«Օրինակ, Արման Ավետիսյանը արտասահման մեկնելիս ինձ տեղեկացրեց՝ ո՞ւր է գնում, ինչքա՞ն ժամանակով ու ի՞նչ նպատակով: Դա զուտ մարդկային քայլ էր, կարող էր և չասել: Իսկ ընդհանրապես, Հայաստանի օրենքով պրոթեզի պահպանման ժամկետը 3 տարի է, 3 տարին մեկ տղաներն անվճար նոր պրոթեզներ են ստանում: Ֆիզիոլոգիան և մեխանիզմը համագործակցում են միմյանց հետ: Չէ՞ որ հնարավոր է՝ պրոթեզ կրողը գիրանա, նիհարի և այլն… Շատ նրբություններ կան», - նկատեց վերջինս:
.jpg)
Նա մեկ մտավախություն ունի՝ հանկարծ ու գալիք սերունդը օրինաչափությանը չհետևի, 90-ականների տղաներից շատերի պես այսօրվա հերոսներին չմոռանա:
«Ընդամենը մեկ տարի է անցել, այսօր ապրիլյան պատերազմի հիշողություններն ու վերքերը դեռ թարմ են: Բոլորին հերոսացնում են, ու դա լավ է, նորմալ է ու ճիշտ: Վստահ եմ՝ 20-25 տարի անց այս տղաներից շատերը կգնան պաշտոնի, Աստված կտա, մի քիչ էլ փող կունենան: Ուզում եմ՝ այդ ժամանակ մարդիկ չմոռանան, որ այս տղաները հերոսներ են եղել: Թե չէ այսօր 90-ականներից եկած նման օրինակներ ունենք: Մարդիկ սևեռվում են պաշտոնի վրա՝ մոռանալով նրանց հերոսությունները», - Aysor.am-ի հետ զրուցը եզրափակեց օրթոպեդ-ինժեները:
«Եվ՛ 90-ականների տղերքը, և՛ մեր ապրիլյան պատերազմի էրեխեքը հերոսներ են: Չտա Աստված, որ նորից պատճառ լինի իրենց օրինակով խրախուսեն կամ գոտեպնդեն եկող սերնդին», - հույս հայտնեց զրուցակիցս ու բոլոր տղաներին մաղթեց.
«Ինչպես այսօր եք ոտքի վրա, բարձր տրամադրությամբ, ուզում եմ, որ հետագայում էլ այդպիսին մնաք: Կյանքում երբեք չկոտրվեք, ունենաք նպատակներ ու ամեն ինչ անեք այդ նպատակներին հասնելու համար»:
