Շուշիի երկրաբանության թանգարան. «Քարե աստղերը», «հիմարների ոսկին» ու 1 մլրդ 200 մլն տարեկան ապարը. Լուսանկարներ

Aysor.am-ը շարունակում է ներկայացնել Արցախի ուշագրավ և այցելության արժանի վայրերը: Եթե Դուք պատրաստվում եք ձեր արձակուրդն անցկացնել Արցախում, ապա կարող եք Ստեփանակերտի հայտնի «Պյատոչոկից» ու Տատիկ-Պապիկից հետո, ձեր այցելության ծրագրում ավելացնել նաև դրանք:

Արցախի Հանրապետության Շուշի քաղաքը հաճախ անվանում են թանգարան բաց երկնքի տակ: Իսկապես, պատմական-թանգարանային նշանակություն ունեցող շինությունների, փողոցների ու պատերազմից հետո վերակառուցված ու բնակեցված տների կողքին «բացօթյա քաղաք-թանգարանում» վերջին տարիներին բացվել է մի քանի թանգարան, որոնք ոչ միայն հարուստ են ցուցադրվող նմուշներով, այլև` առանձնանում են ցուցասրահների, պատկերասրահների որակով:

Այնպես որ, եթե Շուշի եք այցելել, քաղաքին ծանոթանալուց հետո մի անտեսեք նաև թանգարանները` Պատմության, Արվեստի, Գորգերի ու Երկրաբանության:

Դրանցից վերջինին անդրադառնանք առավել մանրամասն:

2014թ.-ին բացված Շուշիի Երկրաբանության թանգարանը կրում է ԽՍՀՄ երկրաբանության վերջին նախարար, իսկ ներկայումս Արցախի նախագահի խորհրդական Գրիգորի Գաբրիելյանցի անունը:

Ցուցադրության հիմքը կազմում է Գ. Գաբրելյանցի անձնական հավաքածուն, որը նա նվիրաբերել է թանգարանին. թվով շուրջ 400 նմուշ՝ աշխարհի մոտ 50 երկրից:

Երկրաբանության թանգարանում ներկայացված են ինչպես Արցախի տարածքում հայտնաբերված օգտակար հանածոներն, այնպես էլ` երկրաբանական առումով հետաքրքրություն ներկայացնող համաշխարհային նմուշներ:

Աստղաշենի «քարե աստղերն» ու իրականությունը երկփեղկող «իսլանդական շպատը»

Թանգարանի տարածքը պայմանականորեն բաժանվում է երկու մասի` մեկում ներկայացված են Ղարաբաղի տարածքում եղած-գտնված երկրաբանական նմուշները, մյուսում` համաշխարհային:

Ղարաբաղյան հատվածի ամենից հետաքրքիր նմուշներից է «իսլանդական շպատ» կոչվող միներալը, որն ունի պատկերները երկփեղկելու հատկություն: Եթե դրա միջով նայեք մի պատկերի, կտեսնեք երկուսը: Միներալը հիմնականում օգտագործվում է օպտիակական նյութերի պատրաստման մեջ, Ղարաբաղում, սակայն, դրա ակտիվ արդյունահանում չի իրականացվում:

Ներկայացված ապարներից Արցախի համար կարևոր է, օրինակ, կրաքարը: Գիդ-ֆոնդապահ Եվգենիա Համբարձումյանի խոսքով` հենց կրաքարից է կառուցված Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտի շենքերի մեծ մասը:

Առավել հետաքրքիր են նաև Ասկերանի Աստղաշեն համայնքում հանդիպող «քարե աստղերը»: Արցախի երկրաբանական պատկերը վկայում է, որ միլիոնավոր տարիներ առաջ տարածքը եղել է ամբողջությամբ ջրածածկ և մաս է կազմել համաշխարհային օվկիանոսի:

Սա է պատճառը, որ Արցախում հաճախ հանդիպում են ծովային բրածո մնացորդներ: Հենց այս դասին են պատկանում նաև Աստղաշենի «աստղերը»: Իրականում սրանք «ծովաշուշան» կոչվող ջրային կենդանիներն են, որոնք միլիոնավոր տարիների ընթացքում վերածվել են, այսպես կոչված, «քարե աստղերի»:

«Չարբեցնող» ամետիստը, «հիմարների ոսկի» պիրիտը, երկնաքարի մնացորդներն ու 1 մլրդ 200 մլն տարեկան ապարը

Համաշխարհային նմուշների հատվածը զարմացնում է իր բազմազանությամբ ու հարստությամբ: Եվգենիա Համբարձումյանի խոսքով` թանգարանի հնագույն նմուշը 1 մլրդ 200 մլն տարեկան ապարն է:

Կան նաև նմուշներ, որոնք բացառիկ են ամբողջ աշխարհում.

«Մեզ մոտ ցուցադրվող ամենից յուրահատուկ ու աշխարհում երկրորդ նախադեպը չունեցող նմուշը ձկան պատկերով քարն է: Ձուկը սատկել է ու դրոշմվել է այս քարի վրա ու հազարավոր տարիներ անց, մեկ այլ ձուկ սատկել ու դրոշմվել է նույն քարի հակառակ կողմին», - ասում է Եվգենիա Համբարձումյանն` ընդգծելով, որ զարմացնում է երևույթի բնականությունն ու այն, որ երկու իրադարձությունների մեջտեղում հազարավոր տարիներ են անցել:

«Հիմա շատ թանգարանների կողմից, այսպես ասած, «որս է գնում», որ մեզանից գնեն այս նմուշը», - ասում է գիդ-ֆոնդապահը:

Հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև Սիբիրից բերված երկնաքարի մնացորդները, որոնք չափազանց ծանր են, քանի որ կազմված են երկաթից ու նիկելից:

«Աղջիկներին կհետաքրքրի նաև «սուրմայի քարը», որն ինքն իրենով շատ թունավոր է, ու որից ստանում են հայտնի շպարի միջոցը` սուրման», - ներկայացնում է Եվգենիա Համբարձումյանը:

Ուշադրություն է գրավում նաև «սկոլեցիտ»-ը, որը թարգմանաբար նշանակում է «որդ»:

«Այն այսպես է կոչվում, քանի որ տաքանալիս սկսում է շարժվել որդի նման: Մենք թանգարանում մի ավանդույթ ունենք` այցելուներին հարցնում ենք, թե ինչի՞ են նմանեցնում մեզ մոտ ցուցադրվող «սկոլեցիտի» նմուշն ու հայերի կողմից ամենահաճախ տրվող պատասխանն է` «զենքով մարդու»», - ասում է ֆոնդապահը:

Թանգարանում ներկայացված է նաև «ամետիստ» քարը: Ավանդություններում այն անվանում են «չարբելու քար» ու դրանց համաձայն, ամետիստից պատրաստված գավաթներով ոգելից խմիչք օգտագործող մարդը երբեք չի կարող արբել:

Միաժամանակ նշում են, որ «ամետիստի» հատկությունը վերաբերում է ոչ միայն խմիչքներին: Քարն առհասարակ պաշտպանում է իր տիրոջ սթափ մտածողությունն ու չի թողնում «արբել» երկրային վայելքներից:

Հետաքրքիր նմուշ է նաև պիրիտը` «հիմարների ոսկին»:

«Այն այսպես է կոչվում, քանի որ շատ նման է ոսկու ու հաճախ այն խաբեությամբ վաճառում են դրա փոխարեն: Արցախում ևս կան պիրիտի հանքեր: Սակայն դրանք դժվար չէ իրարից տարբերել, քանի որ ի տարբերություն ոսկու, որը փափուկ մետաղ է, պիրիտը բավականին պինդ է», - բացատրում է Եվգենիա Համբարձումյանը:

Թանգարանի «մութ սենյակը»

Հիմնական ցուցասրահից հետո այցելուներին խորհուրդ են տալիս մտնել, այսպես կոչված, «մութ սենյակ»: Բանն այն է, որ այստեղ ներկայացված են միներալներ, որոնք արտաքինից իրար շատ նման են` բոլորը մոխրագույն գույնի, սակայն մթության պայմաններում` ուլտրամանուշակագույն ճառագայքների տակ, դրանք, իրենց բաղադրությունից ելնելով, ստանում են տարբեր գունավորումներ:

«Երևույթը կոչվում է «լյումինեսցենցիա»: Հենց այս միջոցով էլ որոշում են միներալների բաղադրությունը», - ասում է թանգարանի բաժնի վարիչ Սարո Սարյանը:

Նա կատակում է` թանգարանի այս սենյակն ունի ևս մեկ նշանակություն:

«Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների միջոցով հնարավոր է որոշել նաև թղթադրամի իրական կամ կեղծ լինելը, քանի որ երևում են դրա հատուկ տարբերանշանները: Երբեմն մեզ մոտ այցելող արտասահմանցիներին առաջարկում ենք նաև այդ ծառայությունը», - կատակում է Սարո Սարյանն ու հիշում.

«Մի անգամ այդպես ստուգելիս մեզ մոտ եկած զբոսաշրջիկներից մեկը կեղծ թղթադրամներ հայտնաբերեց իր մոտ»:

Նշենք, որ վերջին տարում Շուշիի երկրաբանության թանգարան այցելել է մոտ 3000 մարդ: Այցելության տոմսի արժեքը 300 դրամ է:

Հայաստանյան ԶԼՄ-ների այցն Արցախ կազմակերպվել է ՀՀ զբոսաշրջության պետական կոմիտեի «Բացահայտիր քեզ համար քո երկիրը» արշավի շրջանակում` ԱՀ էկոնոմիկայի նախարարության հետ համատեղ: