18/10/2017 20:34
Չտեսի տրամաբանություն կա այս երկրում, որը պետք է վերացնել. Սերժ Ավետիքյան
Սեպտեմբերի 14-ից մեծ էկրան բարձրացավ ֆրանսահայ ռեժիսոր Սերժ Ավետիքյանի «Նա, ում սպասում» էին լիամետրաժ կատակերգական ֆիլմը, որի հայաստանյան պրեմիերան տեղի ունեցավ սահմանամերձ Խաչիկ գյուղում:
Ֆիլմի սյուժեն ծավալվում է հայ-ադրբեջանական սահմանին։ Մենաներկայացում խաղալու նպատակով Ադրբեջան ժամանած դերասան Ժան-Պոլ Բոլզեկը հանգամանքների բերումով հայտնվում է սահմանամերձ մի տարածքում, անսարք տաքսիում։ Նա ստիպված է լինում ոտքով անցնել մի որոշ տարածություն և առանց իմանալու՝ հատում է Հայաստանի սահմանը՝ հայտնվելով հայկական մի գյուղում։ Այնտեղ նրան սկզբում ադրբեջանական գործակալի տեղ են դնում, ապա ընդունում և պատվում՝ կարծելով, թե վերջապես ժամանել է գյուղի առասպելներից ծնված ու վաղուց սպասված ֆրանսահայ բարերարը՝ Բոլզաքյանը. Եղեռնից մազապուրծ հայի զավակ, որն, իբրև թե, վերադարձել է հայրենիքը շենացնելու:
Aysor.am-ը ֆիլմի, մերօրյա կինեմատոգրաֆիայի, նկարահանման դժվարությունների ու հայկական կոմպլեքսների մասին զրուցել է Սերժ Ավետիքյանի հետ:
- Պարոն Ավետիքյան, ինչպե՞ս մտահղացավ նման ֆիլմ ստեղծելու գաղափարը, որքա՞ն ժամանակում:
- Ֆիլմը ծնվեց Ֆրանսիայում, կատակերգական դերասան, սցենարիստ Ժան Ֆրանսուա Դերեկի ու իմ մտքում: Երկու տարի առաջ ենք նկարահանել, ուղղակի այն մի փոքր ուշ հասավ Հայաստան: Թեման այն է, թե ինչպես մի մարդ կարող է երկխոսության մեջ մտնել մի ժողովրդի հետ, որի լեզուն չի հասկանում: Եվ ինչպե՞ս կարող է դուրս գալ այն իրավիճակից, որում թյուրիմացաբար է հայտնվել. մարդիկ իրեն փրկարարի տեղ են դնում, այնինչ, այս մարդը դերասան է, որն ուղղակի մոլորվել է… Հիմք ընդունելով այս գաղափարը՝ սկսեցինք հորինել, թե ինչ համամարդկային մշակութային հարցեր են ծագում տարբեր ազգերի ներկայացուցիչների մոտ: Գտնվելով Հայաստանում՝ ֆրանսիացին կարծում է, թե Բալկաններում է, քարտեզին նայելով էլ՝ իրեն թվում է, թե երկու Ադրբեջան կա… Նրան բացատրվում է Արցախի, Նախիջևանի հարցը, կարգավիճակը:
- Այսինքն, ֆիլմում նրբորեն նաև քաղաքական թեմա՞ է շոշափվում:
- Նուրբ էլ, ուղղակի էլ: Բայց ասեմ, գեղարվեստական ֆիլմը որքան էլ իրականության վրա հիմնված լինի, իր ոճով գեղարվեստական է մնում: Պետք է ֆիլմի մթնոլորտը, մագնիսական դաշտն այնքան ուժեղ լինի, որ հանդիսատեսին քաշի: Հետո նոր կարելի է ֆիլմի տրամաբանության մեջ գտնել այն, ինչը քո սուբյեկտիվ հայացքան է տեսնում. Ֆիլմը նայելիս շատերը ծիծաղում են, որովհետև գրոտեսկի (չխառնել գռեհկության հետ) ոճ ունի, կան տրագիկ և շատ հուզիչ դրվագներ ֆրանսիացու և փոքրիկ աղջկա, գյուղացիների, քահանայի երկխոսության մեջ, երբ նրանք իրար չեն հասկանում, բայց շփվում են, մտերմանում: Այնպես որ ֆիլմը տարբեր շերտեր ունի, որոնց արանքում թաքնված է համամարդկային հարաբերությունը:
- Անհրաժե՞շտ էր, որ ֆիլմը նկարահանվեր սահմանամերձ գյուղում, թե՞ ընտրությունը պատահական էր: Ֆիլմի հիմնական ասելիքը ո՞րն է:
- Ղարաբաղի հետ կապված հարցում կարևոր էր, որ ֆիլմը նկարահանվեր սահմանամերձ գյուղում ու ֆիլմում հնչեր այդ մասին: Կարևոր հարց է, թե Հայաստանն ու Արցախն ինչպես են շարունակելու ապրել իրենց սահմաններում, ի՞նչ է նշանակում սահման պահել, ո՞ր սահմանի մասին է խոսքը: Սա, իհարկե, ֆիլմի ներքին «տամարն» է: Մյուսն արդեն մարդկային հարաբերությունների ճյուղն է՝ ի՞նչ է նշանակում սիրո պատմություն, մենակություն, աջակցություն: Ֆրանսիացին ֆիլմի վերջում խոստովանում է, որ ինքը շատ բան հասկացավ իր իսկ փորձով, ինքն իրեն բացահայտեց այդ գյուղի մարդկանց միջոցով:
- Շատ ռեժիսորներ նախընտրում են իրենց՝ նման թեմաներով ֆիլմերը նկարահանել Արցախում: Ինչպե՞ս է, որ ընտրեցիք Հայաստանի տարածքում գտնվող Խաչիկ գյուղը:
- Արցախում չէի կարող նկարահանել, քանի որ ապահովագրական հարցեր կային, չէի կարող ֆրանսիացիներին այնտեղ տանել: Խաչիկը պատահաբար իմ տղան էր «հայտնաբերել», նկարել: Այդ ռեպորտաժը տեսնելով՝ հասկացա, որ սահմանամերձ է, այն է, ինչ մեզ պետք է: Բայց ֆիլմում չի նշվում գյուղի անունը, ուղղակի ընդգծվում է, որ սահմանամերձ է:
(1).jpg)
- Թեկուզ ազգությամբ հայ, բայց դուք Ֆրանսիայի քաղաքացի եք: Այս ֆիլմը ներսի՞, թե՞ դրսի աչքերով է նկարված:
- Ես ունեմ և՛ դրսի, և՛ ներսի աչքերը, բայց այս ֆիլմն ավելի շատ ֆրանսիացու աչքերով է նկարված: Այո, այստեղ կա վկայողի՝ իմ, երկկողմանի հայացքը: Եթե այդպես չլիներ, ապա այն նույն ուժն ու ջերմությունը չէր ունենա, ինչն այժմ ունի:
- Ժան Ֆրանսուա Դերեկի համար բարդ չէ՞ր որպես համասցենարիստ այս թեմային անդրադառնալը:
- Ոչ, ես իրեն նախապես Հայաստան բերեցի, գնացինք Խաչիկ գյուղ ու կոնկրետ փաստերով ամեն ինչ գրեցինք: Գիտե՞ք, հայաստանցիները պետք է վերջ ի վերջո ընդունեն, որ իրենք այս մոլորակի վրա են ապրում, շատ նման են և՛ եվրոպացիներին, և՛ ասիացիներին, և արևելքցիներին: Այստեղի մարդիկ միմյանցից շատ տարբեր են, քանի որ տարբեր երկրներից են եկել: Դա էր մեր ճակատագիրը:
- Ֆիլմն Ադրբեջանում ցուցադրելու ցանկություն չե՞ք ունեցել:
- Ասեմ, որ ադրբեջանցիք Կաննում գնացել, առաջինն են արձանագրվել, որ նայեն այս ֆիլմը: Բայց իրենց արձագանքներին ծանոթ չեմ… Թուրքիայի և Ադրբեջանի ժողովուրդները շատ մեղք են, հուսով եմ՝ Հայաստանը երբեք իրենց չի նմանվի: Նրանք շատ են ճնշում իրենց հասարակությանը՝ արգելելով, կամ հակառակը՝ ստիպելով կրոնական, ազգային և այլ հարցերում: Երկրներ, որոնք Եվրոպայի դռան շեմին են, ինչպես և Հայաստանը: Շատ տհաճ և տրագիկ վիճակ է այդ երկու երկրների վիճակը:
- Մեր երկրի վիճակն առավե՞լ բարվոք է:
- (Մտածում է, հեղ.) կարծում եմ՝ Հայաստանը հնարավորություններ ունի դեմոկրատական շարժումների մեջ մտնելով՝ զարգանալու: Պետք է դեպի Եվրոպա գնանք՝ Ռուսաստանը չլքելով: Հակառակ դեպքում՝ ո՞վ է մեր երկրի սահմանները պահելու: Բայց դա հին ու դեռևս չլուծվող պատմություն է:
- Չեմ կարող չնկատել, որ Ձեր՝ «Նա, ում սպասում էին» ֆիլմը որոշակի նմանություններ ունի «Կորած մոլորվածը Հայաստանում» ֆիլմի հետ: Այդ ֆիլմին ծանո՞թ եք:
- Ես նկարահանումներից հետո եմ այդ ֆիլմը նայել, քանի որ նման բան ասացին: Թեմայի սկիզբը, պատահաբար, կարծես միանման է ստացվել՝ մեկը գալիս, կորում է այլ վայրում: Բայց այս երկուսը շատ տարբեր ֆիլմեր են, որևէ ընդհանրություն չունեն ո՛չ տրամաբանությամբ, ո՛չ ոճով, ո՛չ էլ, նույնիսկ, թեմայով: Ընդհանրապես, նույն թեմայով ֆիլմեր ամբողջ աշխարհում կան, արդեն 20 դար սիրո պատմություններ ենք գրում ու նկարում, բեմադրում: Հիմա ի՞նչ, «Անուշը» «Ռոմեո և Ջուլիետ» է՞…
- Ֆիլմը ե՞րբ հեռուստաէկրաններին կլինի:
- 5 ամիս անց «Արմենիա» հեռուստաընկերությունը կցուցադրի այն: Բայց խորհուրդ կտամ չսպասել, ֆիլմը պետք է կինոթատրոնում նայել:
- Պարոն Ավետիքյան, հայերը կարողանո՞ւմ են ծիծաղել իրենք իրենց վրա:
- Պետք է կարողանան, մենք 21-րդ դարում ենք արդեն: Այս ֆիլմի ժամանակ ինձ հարցրեցին, թե ինչո՞ւ եմ ֆիլմում ցույց տալիս պարտեզում դրված զուգարանը: Բայց ախր դա բնական է, չէ՞ որ գյուղում ենք, գյուղի կյանքն ենք ներկայացնում: Այն ժողովուրդն, ով չի կարողանում ծիծաղել ինքն իր վրա, չի կարող նաև առաջ գնալ: Վահանենց տունը, որտեղ նկարահանումներն արել ենք, միակն էր, որ տանը հարակից զուգարանը պահպանված էր: Մեզ մոտ կա այն կոմպլեքսը, թե ինչպե՞ս են մեզ դրսից նայում, չտեսի տրամաբանություն կա այս երկրում, որը պետք է վերացնել:
- Դա ինչի՞ց է գալիս:
- Այս երկրի, մեր սփռված ազգի պատմությունից, հին կովկասյան ավանդույթներից. պետք է ցույց տաս, որ դու լավ մեքենա ունես, լավ տուն ունես, բայց դա՞ է քո արժեքը: Մարդկային արժեքը հո փողը չի՞, մարդու իմաստությունն է, բարոյականությունը, հասկացողությունը: Հենց սա պետք է գոնե մեծացող սերնդին սովորեցնել: Թե չէ՝ մեկը հարուստ է, մյուսը՝ աղքատ, մեկը կոռուպցիայով է զբաղվում… Ամբողջ աշխարհում էլ այդպես է, մենք ոչինչ չենք հնարել:
- Քիչ առաջ կոմպլեքսներից էինք խոսում, գյուղում նման կոմպլեքսներ չկայի՞ն, մարդիկ չէի՞ն բարդույթավորվում ֆրանսիացի հյուրերի ներկայությունից:
- Բանն էլ հենց այն է, որ Երևանում՝ քաղաքացիների մոտ կա այդ կոմպլեքսը, գյուղերում` չկա: Իրենց ունեցած պանիրն ու հացը, մածունը դնում են սեղանին: Իրենց սենյակը մեզ էին տվել, իրենք գետնին էին քնում: Ֆիլմում նույնիսկ այդ հատվածը օգտագործել ենք: Գյուղացին շատ լավ գիտի, թե որն է մարդու արժեքը: Դա ձևավորությունը, ունևոր լինելը չի, այլ իր բարոյական իմաստն է. ի՞նչ ունի տալու իր ընտանիքին, իր երեխաներին, իր ժողովրդին: Գյուղերում կոլեկտիվ հասկացողություն կա, նրանք կապված են մեկը մյուսին ու չեն կարող առանձին ապրել, իսկ քաղաքում առանձնանում են:
- Դրսում ապրող մեր արվեստագետները՝ Շառլ Ազնավուր, Սերժ Թանկյան, Արսինե Խանջյան, Ատոմ Էգոյան, Դուք՝ ճանաչելի դարձնում եք Հայաստանը նաև սահմանենրից դուրս: Արդյոք ներսու՞մ էլ ժամանակակից նման լուրջ ուժ ունենք (չհաշված մի քանի հռչակավոր անուններ), ովքեր կարող են տարբեր ոլորտներում բարձրաձայնել Հայաստանի մասին՝ Հայաստանի սահմաններից դուրս:
- Չգիտեմ, այն, ինչ ես եմ տեսնում, մի քիչ հին ոճի մեջ է՝ գովազդ, կլիպ, ձևականություն: Ամեն ինչ ուզում են մաքուր, պլպլան ցույց տան, թերությունները ցույց չտան: Իսկ այդ դեպքում արհեստականություն կա, կյանքը պակասում է: Չպետք է փորձենք «մուզեյացված» երկիր ներկայացնել, այլ պետք է բնականը ցույց տալ՝ ժողովուրդ, որը դժվարություններ ունի, պայքարում է, աշխատում ու ապրում, ինչպես ամբողջ աշխարհում: Ձեզ ի՞նչ է թվում, Փարիզում ցույցեր, տուրուդմփոցներ չկա՞ն: Իհարկե կան, այն էլ առավել հաճախ, քան Հայաստանում: Եկող սերունդները փչանալու են, քանի որ կցանկանան նմանվել դրսի մարդկանց՝ այդպես հագնվել, խոսել, ապրել:
- Ինչո՞ւ եկող սերունդները, հիմա էլ այդպես է…
- Ես փորձեցի ավելի նրբանկատ լինել (ծիծաղում է, հեղ.): Շատ կարևոր է, որ քոնն ունենաս, չնմանակես: Ֆիլմում Արսինե Խանջյանի հերոսուհին ասում է՝ «բոլորս կարծում ենք, թե ուրիշ տեղ խոտն ավելի կանաչ է»: Ոչ, այդպես չի, երբ դու ուրիշ տեղ ես գնում, քո պրոբլեմներն էլ քեզ հետ ես տանում: Այս մոլորակի գլոբալ կյանքն այսօր մի քիչ փչացած է, «IPhone»-ը վերցնում են ձեռքներն ու կարծում, թե աշխարհն իրենց ձեռքի մեջ են պահում: Բայց ի՞նչ աշխարհ է սա (ցույց է տալիս հեռախոսը, հեղ.), վիրտուալ աշխարհ է: Եթե չես կարող այն անջատել, մի կողմ դնել ու նստել մարդու հետ հանգիստ սուրճ խմել ու խոսել, ուրեմն ոչ մի կապ, առնչություն չունես իրական կյանքի հետ: Ու հենց սա է խնդիրը: Իսկ առաջ այդ վիրտուալությունը մեր երևակայությունն էր, որն այսօր մեզանից գողացան:
- Շատերը, ֆիլմեր նկարելով, միայն դրանց փառատոնային ճակատագրով են հետաքրքրված: Դո՞ւք էլ այդ մոտեցման հետևորդն եք:
- Ոչ, կինոարվեստը զիզի-բիզի չի, որքան էլ ֆիլմը բարդ լինի ու հարուստ շերտեր ունենա, միևնույն է՝ հասկացվող լեզու է: Իհարկե, կան ռեժիսորներ, ովքեր ֆանտասմագորիայի մեջ են: Ո՞րն է իմաստը, ո՞ւմ ես ուզում այն հասցնել՝ ընկերնեի՞դ, ժյուրիին: Բայց ախր կինոարվեստը մասսայական արվեստ է:
- Պարոն Ավետիքյան, նոր ֆիլմի վրա արդեն իսկ աշխատո՞ւմ եք:
- Այո, երկու նախագծեր ունեմ, որոնցից մեկը վաղուցվա է, բայց մինչ այսօր չեմ կարողացել կյանքի կոչել: Կապված է Արևմտյան Հայաստանի հետ: Մյուս ֆիլմը գրելու ընթացքի մեջ է, ինձ հետ համասցենարիստ էլ կա: Լիամետրաժ ֆիլմի սցենար է՝ Ֆրանսիայի, Ռումինիայի և Իսրայելի մասին է: Կյանքը փուլեր ունի, ու պետք է միշտ հասկանաս՝ հաջորդ փուլում ինչ ես անելու: Արվեստագետը «կորում» է, երբ ինչ-որ բան անում է՝ անելու համար: Հասկանալի է, որ շատերն այդպես են վարվում, քանի որ պետք է ապրեն, փող վաստակեն ու ընտանիք պահեն:
- Վերջին շրջանում մեզ մոտ էլ շատ ֆիլմեր նկարահանվում են միայն կոմերցիոն նպատակով: Դա նորմա՞լ երևույթ եք համարում:
- Նման բան միշտ էլ եղել է: Սակայն չի նշանակում, որ որակյալ, գաղափարապես հետաքրքիր ֆիլմը չի կարող լավ վաճառվել: Ռեժիսորներն ու պրոդյուսերները ցանկանում են ֆիլմից մեծ եկամուտ ստանալ: Օրինակ` այս ֆիլմը շատ փոքր բյուջեով ֆիլմ է, եթե որոշեինք Ֆրանսիայում նկարել, հնարավորություն չէինք ունենա: Այդքան մարդու չէինք կարող վարձատրել: Հայաստանում աշխատավարձն ավելի ցածր է, բայց մենք նորմալ վարձատրել ենք բոլորին, այդ թվում և ֆիլմում նկարահանված խաչիկցիներին, այն մարդկանց, որոնց տանն ապրել, իրենց հացը կերել ենք: Ֆիլմի փոքր բյուջեն պետք է երբեք չերևա էկրանին, այն որակի վրա ազդելու իրավունք չունի:
