Բերքաբեր. պատերազմին «չենթարկվող» սահմանային ձկնորսությունը (Լուսանկարներ, տեսանյութ)

Ջրային ավազաններով, առավել ևս ջրային սահմաններով աչքի չընկնող Հայաստանի Հանրապետության համար Տավուշի մարզի սահմանամերձ Բերքաբեր գյուղն առանձնահատուկ է. հայ-ադրբեջանական սահմանն այստեղ ջրով է գծված:

«Ջրբաժանային» Ջողազ ջրամբարի կառուցումը, խորհրդային տարիներին` 1970-ականներին է սկսվել:

Որոշվել է հայկական Բերքաբեր (այդ տարիներին Ջողազ) և ադրբեջանական Մազամ գյուղերի միջև եղած տարածությունն օգտագործել շրջանի ոռոգման հարցերը լուծելու նպատակով ու կառուցել արհեստական ջրամբար:

Ջողազը հայ ու ադրբեջանցի աշխատողները միասին են կառուցել ու հակամարտությունից հետո միասին էլ զրկվել ջրամբարից օգտվելու հնարավորությունից: 

Արդյունքում` բազմաթիվ ռեսուրսների ծախսով ու ջանքերով կառուցված ջրամբարն այդպես էլ մնացել է պատերազմի մեջտեղում, չօգտագործվող, «ոչ ձեզ, ոչ մեզ» սկզբունքով: Ջողազի մի ափին մնացել է հայկական գյուղը, դիմացի ափին` Ադրբեջանը: 

Ջողազի ջրամբարը` դիմացն Ադրբեջանի տարածքում գտնվող Գավազան լեռը

Ջողազը Բերքաբերի բնակչի պատշգամբից, դիմացն` Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքն է

Պղտոր ջրի ձուկը

Կառուցումից որոշ ժամանակ անց որոշվել է ջրամբարում նաև ձկներ բուծել: Բացի այն, որ այստեղ լցվող գետերի հետ Ջողազում հայտնվում էր կողակ և բեղլու, 80-ականներին լիճ է լցվել նաև կարպ, սազան, ասում են` նաև կարմրախայտ:

Հակամարտության սրումից հետո, սակայն, ձկնորսությունը Ջողազում խիստ վտանգավոր զբաղմունք է դարձել: Որոշ տարիների վտանգավոր էր մոտենալ նույնիսկ ափին: Սակայն, քանի որ ձկնորսությունը գյուղացիներից շատերի համար եկամտի միակ միջոցն էր, լճին չմոտենալու արգելքը հանվեց հենց գյուղացիների կողմից` «ինչ լինի` լինի» սկզբունքով:

Հակամարտության` ոչ ասացվածքային «պղտորած ջրում», գյուղացին պետք է պահեր իր ընտանիքն ու այդ ջրից որսար իր բաժին ձուկը:

Այսօր երկու կողմից էլ ջրամբար մտնող ձկնորսները գիտեն` իրենք հակառակորդի դիրքերի ուղիղ նշանառության տակ են: Միմյանց ձկնորսների վրա չկրակելը երաշխավորվում է երկու կողմերի լուռ, երբեք չպայմանավորված համաձայնությամբ, որն, իհարկե, նաև խախտվում է:

Ձկնորսները

Բերքաբերցի ձկնորս Աղասի Թամրազյանը վիրավորվել է այդ չգրված համաձայնության խախտումներից մեկի ժամանակ:
2014թ.-ին երկու ոտքերն էլ վնասվել են հակառակորդի կրակոցից: Ասում են` ձկնորսությամբ 20 տարուց ավելի է զբաղվել: Այսօր, սակայն, Բերքաբերում չէ: Ռուսաստան է մեկնել` սեզոնային աշխատանքի:

Փոխարենը Բերքաբերում Սերյոժային ենք հանդիպում:

«Ստաժավոր ձկնորս է»,- ասում են գյուղացիները:

«Ինձանից ի՞նչ ձկնորս, նենց, զբաղմունք է էլի, ինձանից փորձառուները կան»,- հակադարձում է:

Հարցնում ենք` «Ո՞նց եք անում, ո՞նց մտնում Ջողազը, չե՞ք վախենում»:

«Դե մի օր, որ մեռնենք` էլ չենք անի», - ծիծաղում է:

Խնդիրների վերաբերյալ խոսելիս ասում է` կրակոցը մի կողմ, այս հարցում ամենակարևորն իրացման հարցը լուծելն է:
Լինում է վտանգի տակ ձուկը բռնում են, բերում` առնող չկա:

«Լցնում ենք ավտոն ընկնում դռնեդուռ` գյուղում, կողքի գյուղերում, Իջևանում: Մեկ-մեկ դռանը կանգնում գոռում ես` ձուկ եմ ծախում, ասում են` լավ ես անում, բայց մեզ պետք չի ու բռնածը փչանում, գնում ա: Ձուկը երկար չես պահի, պիտի շուտ վաճառես», - ասում է Սերյոժան:

Նրա խոսքով` ջրամբար մտնում են ինքնաշեն նավակներով, հետները ցանց ու կառթ վերցնում:

«Նավակը կառոբկեք են, կպցնում ենք իրար` գնում: Հենա լճի ափին կա, կարաք գնաք նայեք», - ասում է ու հրաժեշտ տալիս:

Տղամարդն ու ծովը

Ջրամբարին ամենամոտ տնից երեք տղամարդ է իջնում: Քաղաքացիական հագուստովը ձկնորս Ռուբիկն է, զինվորականը` նրա որդին. Ռուբիկը ջրամբար է իջնում` ձուկ բռնելու, որդին` դիրք` ծառայության:

Հեռվից երկու պետությունների սահմանին ձուկ որսացող տղամարդն առաջինը «հեմինգուեյական» մոտիվներ է հիշեցնում:  

Բայց ձկնորսը ծերունի չէ` միջին տարիքի տղամարդ է, ում արտաքինին մի քանի տարի է ավելացրել ընտանիքի, սահմանի, կռվի մեջ ապրելու հոգսը:

Ու տպավորություն է, որ տղամարդը մեր ու հակառակորդի դիրքերի մեջտեղում ոչ միայն ու ոչ այնքան ձուկ է որսում, որքան սեփական աշխատանքով ապրելու իր իրավունքը. որսում է իր բաժին խաղաղությունը:

Իրար կցմցած արկղերով «խցկվում» է պատերազմի ամենակենտրոնն ու վտանգելով կյանքը` պայքարում ապրելու իր իրավունքի համար:

Ձկների իրացման տարբերակները

Տավուշի մարզի սահմանամերձ Բերքաբերում գյուղացիներին աջակցելու մի շարք ծրագրեր է իրականացնում «Սահման» հասարակական կազմակերպությունը:

Ընտանիքներին ջերմոցների, մեղվի փեթակների տրամադրումից, գյուղի երեխաների համար խմբակների ստեղծումից ու ֆինանասավորողներին դեպի գյուղ գրավելուց բացի կազմակերպությունը փորձում է լուծել նաև ձկների իրացման հարցը:

«Գյուղում ունենք մի փորձառու ձկնորս, ով, օրինակ, դիմել է մեզ ու նշել, որ եթե ունենա փոքրիկ ջրավազան, կկարողանա որսացած ձկները որոշ ժամանակով, մինչև իրացնելն այդտեղ պահել, որպեսզի չփչանան», - ասում է «Սահման» ՀԿ ծրագրերի պատասխանատու և համահիմնադիր Անահիտ Նազարյանը:

Այդ ջրավազանի կառուցման համար արդեն գտնվել է նաև հովանավոր, միակ խոչընդոտը ջրի խնդիրն է. Բերքաբերում մինչ օրս նույնիսկ բնակելի տներն ապահովված չեն ջրամատակարարմամբ:

Ձկների «կիրառման» մյուս տարբերակը դրանք չորացնելն է: Այս հարցով «Սահման» ՀԿ-ին դիմել է մեկ այլ բերքաբերցի երիտասարդ:

«Նա չորացնելու միտքն առաջարկել էր ու մենք նրան ֆինանսավորեցինք, տրամադրեցինք չորացման համար անհրաժեշտ սարքավորումներ, որոնք ապահովում են փոքր արտադրական ծավալ: Այստեղ խնդիրն այն է, որ ամեն ձուկ չէ հնարավոր չորացնել: Այսօր այդ երիտասարդը գարեջրի համար է փոքրիկ ձկներ չորացնում, ջերկիներ է ստանում, վակուումային փաթեթավորում է կատարում», - ասում է Անահիտ Նազարյանը:

«Սահման» ՀԿ-ի համահիմնադրի խոսքով, թեև արտադրական ծավալները դեռևս մեծ չեն, բայց բերքաբերցի երիտասարդի արտադրանքն արդեն վաճառվում է Իջևանի մի քանի խանութներում, ինչպես նաև հարակից, ճանապարհամերձ գարեջրատներում: