Եթե կա նման հեղինակություն, ես չեմ ցանկանում այն կորցնել. Մհեր Մկրտչյանը՝ նոր ֆիլմի, մերժած առաջարկի ու քաղաքականության մասին

Թեև ջերմաստիճանը գրանցող սանդղակը տատանվում էր 41-42 աստիճանի միջակայքում, սակայն «Մհեր Մկրտչյան» արտիստական թատրոնի սպասասրահում զով էր. հենց այդտեղ էինք ժամադրվել թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, սցենարիստ, ռեժիսոր Մհեր Մկրտչյանի հետ:

Aysor.am-ի առաջին իսկ հարցին՝ աշնանը կատակերգական նոր ֆի՞լմ ենք տեսնելու, կրտսեր Մկրտչյանը ժպիտով պատասխանեց՝ ֆիլմը մի քանի ժանրերի խառնուրդ է՝ կոմեդիա, դրամա, մի քիչ հեքիաթ, մի քիչ էլ աբսուրդ:

Մի տեսակ տպավորություն էր, թե սցենարիստը բոլոր ժամանակների քաղաքականությունն է բնութագրում, այնինչ, խոսքը «Լյուդվիգ անունով ոզնու» մասին էր: Բայց հենց այս նախադասությունը հուշեց՝ զրույցի թեման ոչ միայն ռեժիսորի պատրաստած նոր ֆիլմն է լինելու, այլև վերջին ամիսների ներքաղաքական անցուդարձը, որի ընթացքում հանրությունը մտավորականներին բարիկադի երկու կողմի սահմանազատեց: 

- Պարոն Մկրտչյան, մեկ ֆիլմում մի քանի ժանրի սինթեզումը չէ՞ր բարդացնում աշխատանքը: Չկա՞ր մտավախություն, որ կարող եք չհաջողել Ձեզ համար նոր ժանրում:

- Ժանրերի այս միքսն ինձ համար նոր ոճ է, ինչն էլ աշխատանքս ավելի հետաքրքիր դարձրեց: Գուցե մի կողմից վախ կա, քանի որ առաջին անգամ եմ այդ ժանրում աշխատելու, բայց մյուս կողմից էլ հետաքրքրությունս կրկնապատկվում է: Գիտեք, եթե ես զգում եմ՝ չեմ կարող «ձգել»՝ հրաժարվում եմ: Այսպես ասած՝ ինքնապահպանության ինստինկտն ինձ մոտ դեռ աշխատում է, չեմ ուզում կարիերայիս վերջ տալ: Այնպիսի դեպքեր, որ հրաժարվում եմ, հաճախ են եղել (ժպտում է՝ հեղ.):

- Կա՞ մի թեմա, որ վերջին շրջանում է առաջարկվել, բայց հրաժարվել եք:

- Այո՛, վերջերս առաջարկ ստացա նկարել ֆիլմ Ֆրունզի (Մհեր Մկրտչյանի՝ հեղ.) մասին, ինչը բոլոր տեսանկյուններից բավականին շահեկան էր: Այն կարևող էր և՛ մեծ ու մնայուն ֆիլմ լինել, և՛ ֆինանսապես շահավետ էր: Բայց միևնույն ժամանակ այսօրվա իրավիճակում նման նախագիծը ռեժիսորի համար ինքնասպանություն է, կարող է տապալել. սցենարն արդեն պատրաստի էին ինձ առաջարկել, ու առաջին հարցը, որ տվել եմ, հետևյալն էր՝ իսկ ո՞վ պետք է խաղա Ֆրունզ, կա՞ նման դերասան: Ցավոք սրտի՝ ես նման դերասանի չեմ տեսնում: Եվ հետո, սցենարը գրելուց ի՞նչ ինֆորմացիա եք ունեցել Ֆրունզի մասին, վիկիպեդիայի, համացանցի տրամադրած ինֆորմացիան բավական քիչ է նրա նկարագիրը ստանալու համար: Չէ՞ որ այն մարդիկ, ովքեր նրա մասին գրեթե ամեն ինչ գիտեն, այսօր շատ քիչ են մնացել, ցավոք: Այո՛, ես շատ բան գիտեմ, շատ բան եմ տեսել ու լսել, ապրել եմ այդ ընտանիքում, ահռելի արխիվ ունեմ, ու միգուցե մի օր գա այն օրը, երբ կնկարեմ… Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ էլ  առաջարկվեց թեմային առնչվող ֆիլմ նկարել, բայց հասկացա՝ տակից դուրս չեմ գա: Ես չեմ սիրում ինչ-որ բան նկարել միայն նկարելու համար: Ասենք թե, հանդիսատեսին նորից մի քիչ լացացրեցինք, հուզեցինք, բայց այսպիսի ֆիլմը պետք է այնպիսի խորը բովանդակություն ու արտիստիզմ ունենա, որ աշխարհին ընկալելի լինի:  

- Կարծես թե երկրաշարժի թեման ևս անշոշափելի եք թողնում, այնինչ՝ Ձեր արմատները դեպի Գյումրի են ձգվում:

- Միգուցե արմատներով հորս կողմից գյումրեցի եմ, բայց չեմ ծնվել Գյումրիում ու չեմ կարող ինձ համարել գյումրեցի: Այդ միջավայրում չեմ մեծացել, ինձ համար նույնիսկ մի քիչ խորթ է: Այլ հարց է, որ ես երկրաշարժը տեսել եմ. 16 տարեկան էի, ու հենց այդ օրը հայրս ինձ տարավ Լենինական՝ աղետից տուժած ընկերներին և բարեկամներին գտնելու: Երկրաշարժի մթնոլորտի մեջ օրեր եմ անցկացրել, քայլել եմ դիակների միջով, ամբողջ «կաշմառը» աչքիս առաջ է:

- Եվ ի՞նչ, չե՞ք ուզում Ձեր տեսածը շատերի պես էկրանավորել:

- Դա ինձ համար անհատական թեմա է, ու երբ երկրաշարժի մասին վատ ֆիլմ են անում՝ անձնական վիրավորանք ստացած մարդու պես սուր եմ արձագանքում: Դրա վառ օրինակը «Երկրաշարժ» ֆիլմն էր, որն ուղղակի հանցագործություն եմ համարում: Օրերից մեկ օր ինչ-որ մեկը պետք է հարցնի այն ժամանակվա՝ (նկատի ունի ֆիլմի նկարահանման շրջանը՝ հեղ.) Հայաստանի կողմից ֆիլմը հավանության արժանացրած պետական կառույցներին, թե ինչի՞ մասին էին մտածում… Երբ դու անդրադառնում ես այդպիսի նուրբ թեմայի, ապա պետք է այն կա՛մ շատ լավ անես, կա՛մ գոնե ձեռք չառնես: Ինձ համար այդ ֆիլմը «ձեռառնոցի» էր: Ես նրանում մասնակցած հայ դերասաններից շատերին եմ հարցրել՝ հանուն ինչի՞: Պատասխաններն են՝ փող, չեմ իմացել, հոյակապ ֆիլմ է… Որն է ավելի ազնիվ՝ չգիտեմ (մտածում է՝ հեղ.)… Ինչ վերաբերում է իմ նկարելուն, ապա անկեղծ կասեմ՝ ինձ առավել հետաքրքիր է շարժվել առաջ: Հետաքրքրված եմ այսօրվա ու վաղվա թեմաներով: Միգուցե գա ինչ-որ մի տարիք, երբ իմ ստեղծագործական կենսագրության մեջ կսկսեմ հետ նայել, անցածը ցանկանալ վերարտադրել: 46 տարեկան հասակում ուզում եմ ներկայով ու ապագայով ապրել, շարժվել առաջ (ժպտում է՝ հեղ.):

- Մեր օրերում ռեժիսորները շատ են անդրադառնում հանրության զգայականությունը շոշափող մի թեմայի՝ արցախյան պատերազմին: Դուք էլ երկու տարի առաջ այդ թեմայով ֆիլմ նկարեցիք: Վերջերս էլ Գյումրու թատրոնը թեմատիկ ներկայացմամբ հանդես եկավ: Նայե՞լ եք «Հարսանիք թիկունքում»-ը, որպես ռեժիսոր՝ ի՞նչ գնահատական կտաք:

- Ցավոք,դեռ չեմ նայել, ու կոռեկտ չի լինի խոսել մի ներկայացման մասին, որը չեմ տեսել: Բայց կա մի բան, որ ուշադրությունս գրավել է. բոլորը խոսում են ներկայացման առաջացրած հուզմունքի մասին, բայց դերասանական խաղի մասին ոչ մի խոսք: Այդ հանգամանքն ինձ շատ է վախեցնում, որովհետև լինի կինո, թե թատրոն, դրականն ընդգծելիս՝ ասում են՝ այս կամ այն արտիստը բեմում ֆանտաստիկ էր, հոյակապ ներկայացրեց: Ու հենց դրա բացակայությունն ինձ մի քիչ մտածելու առիթ է տալիս:

- Զգացել եմ, որ թեև առանձնահատուկ կարևորություն եք տալիս արտիստական խաղին, բայց ինքներդ գրեթե միշտ սկսնակ, չճանաչված դերասանների եք ընտրում:

- (Ժպտում է՝ հեղ.) ոչ միշտ, բայց հաճախ: Օրինակ՝ «Կյանք ու կռիվ»-ի ժամանակ ինձ համար սկզբունքային էր այն հարցը, որ պետք է նոր ու թարմ դեմքեր լինեն ֆիլմում: Մեր երկիրը փոքր է, ու գիտակցում էի, որ հանդիսատեսն արդեն հոգնել է նույն դեմքերից: Ինձ էլ, որպես ռեժիսոր, հետաքրքիր էր աշխատել նոր սերնդի հետ: Սովորաբար, իմ կյանքում չի եղել դեպք, որ գլխավոր դերի համար իմ ընտրած դերասանը փայլուն քաստթինգ անցած լինի: Միշտ էլ ավելի լավերն են եղել քասթինգի ժամանակ, բայց ես ինտուիտիվ եմ ընտրել:

- Ու ի՞նչ պետք է հուշի դերասանի մասին Ձեր ինտուիցիան:

- Մասնագիտական որակներից զատ միշտ կարևորել եմ նաև այն՝ ես կարո՞ղ եմ այդ դերասանի հետ աշխատել, ազատ շփվել,  թե՞ ոչ: Նույն հրապարակում գտնվող ռեժիսորն ու դերասանը պետք է կարողանան էներգետիկայի փոխանակություն անել: Խոստովանեմ՝ ես մի քիչ բարդ, «բզիկներով» ռեժիսոր եմ (ժպտում է՝ հեղ.):

- Վերջերս տեղեկացանք, որ նոր ֆիլմ եք պատրաստվում նկարահանել, որն այս անգամ կարտացոլի շուրջ երեք ամիս առաջ Հայաստանում տեղի ունեցած թավշյա հեղափոխությունը: Ի՞նչ փուլում են աշխատանքները:

- Այդ խոսակցությունները մի քիչ պլակատային են, այս թեման ավելի շատ մարդկային է: Ես չեմ պատրաստվում նկարել ֆիլմ հենց հեղափոխության մասին, ինձ համար կարևորը շարունակում է մնալ մարդը, նրա կենսագրությունն ու ճակատագիրը, էմոցիաները: Պարզապես իրադարձություններն են տեղի ունենալու հենց այս ժամանակաշրջանում, այս էներգետիկայի ու էմոցիաների մեջ՝ իրենց հետքը թողնելով այդ ճակատագրերի վրա: Ամեն ինչ սև ու սպիտակի մեջ տարանջատող տեսակն էլ կլինի այս ֆիլմում: Մարդկային պատմություն, սեր, ընկերություն. այն ամենն, ինչ այդ օրերին տեսել եմ, զգացել ու ապրել: Ի վերջո, ամենակարևոր բանը այդ օրերին որ կատարվեց, բացի քաղաքական փոփոխությունից, նաև մարդկային էմոցիաներն էին, վերածնված հավատը: Յուրաքանչյուրի էմոցիոնալ արտահայտվածությունը տարբեր էր մի պատճառով՝ տարբեր էր նրա ապրած կյանքը, շրջապատը:

- Նոր ֆիլմի համար է՞լ եք նոր դեմքեր ընտրել:

- Դեռևս դերասանների ընտրությանը չեմ հասել: Մինչ այդ ես տևական հետազոտական պրոցես եմ անցկացնում. տարբեր թատրոններում ներկայացումներ եմ նայում, ֆիլմեր դիտում, ծանոթանում դերասանական ուժին, հետո նոր անցնում ընտրությանը… Կարծում եմ՝ դա կլինի ձմեռային-գարնանային պատմություն, այդ ժամանակ էլ կսկսենք նկարահանումները: Դեռևս մի քանի ամիս ունեմ նոր թափ հավաքելու (ժպտում է՝ հեղ.): Կինոն իր կանոններն ունի. եթե ուզում ես որակ ստանալ, ապա այն քեզանից ժամանակ է տանում: Լուրջ չէ, նույնիսկ անհնար է այսօր թեմա մտածել ու մեկ ամսից նկարահանումները սկսել: Ոչ մի փուլ չի կարելի շրջանցել, հակառակ դեպքում «թխածդ հացը» համեղ չի ստացվի:

- Պարոն Մկրտչյան, հարցազրույցից դուրս նշեցիք, որ իրարից տարբերվող մարդիկ կարող են նաև փոխել միմյանց կյանքը: Ձեր կյանքում եղե՞լ է ինչ-որ մեկը, ով տարբերվել է իր մտածելակերպով Ձեզանից ու նրան հաջողվել է փոխել նաև Ձեր մոտեցումը կյանքին:

- Միգուցե այդ պահին չզգանք, բայց յուրաքանչյուրիս կյանքի ընթացքում էլ հայտնվում են մարդիկ, ովքեր այս կամ այն հարցում վերափոխում են մեզ: Եթե ինչ-որ մեկը «կպնում» է հոգուդ, հետք է թողնում քո մեջ, ինքնըստինքյան նշանակում է, որ ինքը քեզ փոխել է: Իսկ ով հետաքրքիր չի քեզ, կողքովդ անցնում է, իսկ դու չես էլ նկատում՝ այս մարդն ինչպես եկավ քո կյանք ու ինչպես հեռացավ, ուրեմն կյանքումդ անդեր է եղել, ոչինչ չի փոխել:

- Շուրջ երեք ամիս է՝ Հայաստանը, կարծեք, նոր իրականությունում է ապրում, սակայն շատերն այս հեղափոխությունը միայն սև ու սպիտակի մեջ են տեսնում: Միջին, առավել ադեկվատ տարբերակը բացակայում է: Դո՞ւք ինչ երանգների մեջ եք տեսնում արդեն իրականություն դարձած հեղափոխությունը:

- Այս կյանքում ամեն ինչ սև ու սպիտակի բաժանում է պարզունակ մարդը: Սահմանափակ մարդն է, որ քիչ երանգներ ունի: Այս հեղափոխությունն էլ ամեն մարդ իր ներսում ունեցած երանգներով է տեսնում՝ կա և՛ սևը, և՛ սպիտակը, և՛ բազմագույնը: Ամեն ինչ միայն լավ ու վատ չի լինում:

- «Իմ քայլը» շարժման օրերին հանրությունը արվեստագետներին երկու մասի բաժանեց. նրանք, ովքեր Հրապարակում էին կամ բեմում՝ հերոսներ էին, բացակաները՝ դավաճաններ: Դուք Ձեզ բարիկադի որևէ կողմում դասո՞ւմ եք:

- Ամեն մարդ պետք է ունենա իր դիրքորոշումը: Որքան էլ քաղաքականությունից հեռու լինես, միևնույն է, չես կարող այդ հարցում սեփական տեսակետ, դիրքորոշում չունենալ: Այլ բան է, որ ինչ-ինչ պատճառներով, այդ թվում՝ վախի կամ զգուշավորության, ոմանք թաքցնում են իրենց կարծիքը: Անձամբ ես, առանձնապես հանրային մարդ չլինելով հանդերձ, առաջին իսկ օրերին իմ դիրքորոշումը հայտնել եմ ֆեյսբուքյան հարթակի միջոցով… Ինչ վերաբերում է հրապարակում հայտնվելուն, մեծ արժեք ունեցող շատ արվեստագետներ այդ օրերին ժողովրդի մեջ են եղել, քայլել նրա հետ, բայց այդ մասին շատերը չեն էլ իմացել, քանի որ հարցազրույցներ չեն տվել ու բեմ չեն բարձրացել: Շատերն էլ բեմից չէին իջնում… Հիմա ի՞նչ չափորոշիչներով տարանջատենք՝ ո՞րն է վատը, ո՞րը՝ լավը… Այսօր կատարվեց մի բան, ինչին առանձնապես ոչ-ոք չէր հավատում: Հանրությունն այնքան համակերպված ու ժանգոտված վիճակի մեջ էր ապրում, որ սա անիրական էր թվում: Ու նորմալ երևույթ է, որ էմոցիոնալ պոռթկման արդյունքում մարդիկ ուզում են բոլորին նույն հարթակում տեսնել, ոգևորվել: Հիմա նորից գործի ժամանակն է, ի վերջո յուրաքանչյուրի արժեքն իր ոլորտում կատարած աշխատանքով է որոշվում: Ինքս դիմացինի հանդեպ վերաբերմունք եմ ձևավորում ըստ իր սկզբունքների, արարքների: Կարող եմ ինչ-որ մեկին որպես մեծ արվեստագետ ընդունեմ, իր արած աշխատանքը վեհացնեմ, բայց իր մարդկային տեսակը չհարգեմ: Փոքր երկիր է, ամեն ինչ տեսնում ենք. ու ըստ Ձեզ, որքա՞ն արժեքավոր մարդ կարող է լինել այն արվեստագետը, ում տեսել ես նախորդ իշխանության «հետևը մտնելիս», իսկ հեղափոխության օրերին դարձել էր այդ նույն նախորդ իշխանության համար ֆանտաստիկ ընդդիմադիր: Սա այն մարդն է, ով իր տեսակի շնորհիվ հանրության աչքում արժեքազրկված էր հին իշխանության ժամանակ, այդպիսին կլինի և՛ հիմա: Արժեքները տարբեր են, ոչ միշտ է պետք մասնագիտականն ու մարդկայինը խառնել իրար…

- Իշխանափոխությունից հետո շա՞տ բան է փոխվել, շա՞տ է տարբերվում կյանքը:

- Մթնոլորտն է փոխվել, մարդկանց աչքերում հիասթափություն, դեպրեսիա էլ չեմ տեսնում: Այսօր դեռ չեմ կարող բերել մի օրինակ, որ ինչ-որ բան ձախողվել է:

- Նկատե՞լ եք, քաղաքական, պետական գործիչները հետաքրքրվա՞ծ են մշակութային կյանքով։

- Եթե խոսքն այսօրվա իշխանության ներկայացուցիչներին է վերաբերում, ապա նրանք այնքան խնդիրներ ունեն լուծելու, որ լիովին իրավունք ունեն մշակութային կյանքին ամենաքիչ ժամանակը հատկացնելու: Այս ոլորտում լինելով հանդերձ՝ չեմ նեղվի ասել, որ մշակութային հարցերը լուծելու ժամանակը կարելի է հետաձգել, դա առաջնային խնդիր չէ: Ինձ համար անգամ աբսուրդ էր այն, որ Նիկոլ Փաշինյանը, նույնիսկ մինչև վարչապետ դառնալը, հանդիպում ու հարցեր էր քննարկում ոլորտի ներկայացուցիչների հետ: Էլ չասեմ հնչեցված հարցերը: Բայց դե միշտ այդպես է եղել ու կլինի: Ինքս էլ Ստեփանակերտում մշակութային գործիչների կազմում ներկա եմ եղել Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպմանը: Ու գիտե՞ք ինչ էին հարցնում նրան՝ ի՞նչ վատ ու լավ օրեր է ունեցել իր կյանքում: Մեկտեղ՝ փորձում էին լուծել ինչ-որ քոթեջի, տարածքի, շենքի հարց… Սա մի մոտեցում է, որը տարիներ շարունակ եղել է ու հիմա էլ կա: Ախր նույն մարդիկ են դեռ բնագավառում, ի՞նչ պետք է փոխված լինի:

- Նոր իշխանությունը քաղաքական ասպարեզ բերեց նոր, երիտասարդ անուններ: Ինքներդ էլ սիրում եք աշխատել երիտասարդների հետ, արդյոք փորձի պակասն իրեն զգացնել չի տալիս գործնականում:

- Գիտեք, երբ ես նկարահանման խումբ եմ հավաքում, նրանում լինում է և՛ փորձառու 60 տարեկան օպերատոր, և՛ 24-ամյա երկրորդ ռեժիսոր… Ընտրում եմ ըստ իրենց ունակությունների, պրոֆեսիոնալիզմի: Իսկ թե ինչ սկզբունքով է ընտրում իր գործընկերներին վարչապետը՝ չգիտեմ, քանի որ նրանց չեմ ճանաչում: Իրենցից որևէ մեկին կյանքում հանդիպած չկամ, նույնիսկ Մշակույթի նախարարին: Հուսով եմ՝ վարչապետն էլ նույն չափորոշիչով է ընտրում իր խմբին: Դա ժամանակը ցույց կտա:

- Նշացիք, որ չեք ճանաչում նույնիսկ մշակույթի նախարարին: Որքանո՞վ եք ճիշտ գտնում այն մոտեցումը, որ ոլորտը վստահվում է այդ ոլորտի ներկայացուցիչներին անծանոթ մեկին:

- Խոստովանեմ՝ իրականում ես շատ ուրախ եմ, որ նա մշակույթի մարդ չէ: Մշակույթի գործիչ լինելը միշտ բերում է անհավասարակշռության, ինչ-որ ոլորտ շահում է, մեկ ուրիշը՝ տուժում: Նա պետք է լինի պրոֆեսիոնալ չինովնիկ: Նախարարին ժամանակ է պետք, որ ծանոթանա այն ոլորտի խնդիրներին և առավելություններին, որն այսուհետ ղեկավարելու է: Դա արդյունավետ կլինի:

- Պարոն Մկրտչյան, օրերս հայտնի դարձավ, որ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության առաջադրած քաղաքապետի թեկնածուն սցենարիստ, դերասան Հայկ Մարությանն է: Պարոն Մարությանը Ձեր բնագավառից է, ինչպե՞ս եք գնահատում նրա ուժերը քաղաքականության մեջ, իր քաղաքապետ դառնալուն ինչպե՞ս եք վերաբերում:

- Ժպիտով… Երևանի յուրաքանչյուր բնակիչ իրավունք ունի ուզենալ դառնալ մայրաքաղաքի քաղաքապետ. դա կարող է լինել և՛ Հայկը Մարության, և՛ Տարոնը Մարգարյան: Եթե ազատ ընտրություններ են, թող առաջադրվածներից լինի նա, ում ժողովուրդը կընտրի (ժպտում է՝ հեղ.)… Բայց ինձ թվում է՝ ամեն մարդ պետք է իր գործով զբաղվի: Այլ բան, որ դերասանը մտնի քաղաքականություն և երկար տարիներ թրծվի դրանում, հետո նոր պետական պաշտոն զբաղեցնի: Մի քիչ սխալ է միանգամից ինչ-որ կառույցի ղեկին հայտնվելը:

- Այլ ոլորտներից քաղաքականություն մուտք են գործում հիմնականում այն մարդիկ, ովքեր մինչ այդ իրենց ներկայացրած բնագավառներում հեղինակություն են: Դուք այսօր ճանաչված ռեժիսորներից եք, երբևէ չե՞ք մտածել հնարավորությունն օգտագործելու ու քաղաքական դաշտ մտնելու մասին:

- Եթե կա նման հեղինակություն՝ ես չեմ ցանկանում այն կորցնել: Քաղաքականությունն ինձ հետաքրքիր չէ, երբեք չեմ ձգտել պետական պաշտոնի: Այն կյանքը, որը ես ունեմ, ինձ բավական երջանիկ վիճակում է պահում: Ես սիրում եմ սցենարներ գրել, ֆիլմեր նկարել, ներկայացումներ բեմադրել… Իմ հաջողությունը ես այստեղ եմ փնտրում, ու իմ ոլորտին ավելի շատ օգուտ կբերեմ, եթե կարողանամ բեմադրել լավ ներկայացումներ ու նկարահանել լավ ֆիլմեր (ժպտում է՝ հեղ.):