Պետական կառույցներում արտաբյուջեի վերացումն ամենահեշտ ձևն է ոչինչ չանելու համար

ՀՀ Ազգային ժողովի փոխնախագահ Լենա Նազարյանից տեղեկանում ենք, որ Ազգային ժողովում տեղի է ունեցել քննարկում, որին մասնակցել է ՀՀ ֆինանսների նախարարը: Քննարկման արդյունքներով իշխանությունն առաջարկում է իրականացնել 4 գործողություն, որոնց կանդրադառնանք առանձին-առանձին: Այսպես, ըստ 1-ին նպատակի՝

Պետական կառույցներում արտաբյուջետային ֆոնդեր այլևս չեն լինելու: (Հնարավոր է, որ բացառություն լինի միայն ՊՆ-ն): Հիմնականում հենց այս ֆոնդերից են տարիներ շարունակ տրամադրվել պարգևավճարներ և սահմանված չի եղել պարգևավճարի վերին շեմ հանրային ծառայողի համար:

Պետական կառույցներում արտաբյուջեի վերացումն ամենահեշտ ձևն է ոչինչ չանելու համար: Այսինքն` պետությունը փոխարենը մտածի, թե ինչպես կանոնակարգի արտաբյուջեի ծախսերը, պարզապես որոշում է այն վերացնել:

Ի՞նչ է ստացվում, փաստորեն իշխանությունը բացահայտել է, որ իշխանության որոշ ներկայացուցիչներ չարաշահել են արտաբյուջեով ձևավորված միջոցները և փոխարենը միջոցներ ձեռնարկի այն շտկելու և հետագայում բացառելու ուղղությամբ, պարզապես ամենավատ ճանապարհով է գնում՝ վերացնել:

Տարիներ շարունակ խոսում ենք իրավապահ և դատական համակարգում առկա չարաշահումների, կոռուպցիոն դրսևորումների մասին ու տարիներ շարունակ փորձում ենք լուծել այս խնդիրը: Օրենքներ ենք փոխում, կանխարգելիչ միջոցառումներ նախաձեռնում, մինչդեռ, ինչպես պարզվում է նոր իշխանության տրամաբանությամբ, այդ ամենը ժամանակի զուր վատնում էր, քանի որ պարզապես կարելի էր փակել իրավապահ և դատական համակարգն ամբողջությամբ: Չկա համակարգը, չկա նաև չարաշահումներ: Վերջ:

Հիշեցի նախկին վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանի նախկին առաջարկներից մեկը, որը, բարեբախտաբար, այդպես էլ չիրականացավ․ նա կառավարության հերթական նիստերից մեկում հայտարարեց, թե պետական աշխատողների սոցիալական փաթեթների ոլորտում (բժշկական ապահովագրություն, հանգստի փոխհատուցում և այլն) առկա են խոշոր չարաշահումներ, ուստի այն անհրաժեշտ է վերացնել:

Իսկ ի՞նչ նպատակով են ստեղծվել արտաբյուջեները: Հենց չարաշահումների և կոռուպցիոն ռիսկերի դեմ պայքարի նպատակով: Այսպես, օրինակ` անձնագրում ելքի վավերականության թույլտվությունը տալիս է ոստիկանությունը: Նախկինում, երբ չկար արտաբյուջեն, մարդիկ փող էին դնում ոստիկանության աշխատակցի գրպանը և իրենց ելքի թույլտվությունները տրվում էր ամենակարճ ժամկետում անկախ օրվա ժամից: Որոշում ընդունվեց այս երևույթի դեմն առնելու համար և նախաձեռնվեց պետական լրացուցիչ ծառայություն մատուցելու ինստիտուտը, որն էլ պետք է մատուցվեր հավելյալ վճարի դիմաց: Այսինքն, եթե մարդը պատրաստ է ավել վճարել, որպեսզի արագացնի անհրաժեշտ ծառայության ստացումը, ապա կվճարի կրկնակի քիչ և այդ գումարը կգնա ոչ թե ինչ-որ մեկի գրպանը, այլ՝ կլցվի պետության գանձարան: Իսկ այդ վճարներից պետական ծառայողների հավելավճարներ տալն ավելի քան արդարացված է հաշվի առնելով այն պարզ իրողությունը, որ պետական ծառայողն այդ ծառայությունը մատուցելու համար գործադրում է ավելի ջանք, աշխատում է ավելի շատ, հետևաբար՝ պետք է վարձատրվի ավելին:

Արտաբյուջեի միջոցով իրականացվող այս ծառայությունը, որն ակնհայտ հարմարավետություն է քաղաքացու համար, միայն մեկն է բազմաթիվ այսպիսի ծառայություններից: Դրանցից են օրինակ անձնագիրը մեկ օրում ստանալը, տարբեր տեղեկանքներ կամ ապոստիլները սեղմ ժամկետում ստանալը և այլն: Հետևաբար, վերացնելով արտաբյուջեն մենք քաղաքացիներին պարզապես զրկում ենք այդ հարմարավետությունից և ուղղորդում իր նպատակին հասնել ոչ օրինական ճանապարհով:

Հաջորդ առաջարկով նախատեսվում է, որ 2019թ.-ի բյուջեով յուրաքանչյուր պետական հաստատության համար պարգևավճարի ֆոնդ կնախատեսվի աշխատավարձի ֆոնդի 30 տոկոսի չափով:

Այս առաջարկն առնվազն տարօրինակ է այն պարզ պատճառով, որ առաջարկվում է այն, ինչը վաղուց կա մեր օրենսդրությամբ: Այսպես, «Պետական պաշտոններ եվ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ «․․․ պարգևատրմանն ուղղվող միջոցները չեն կարող գերազանցել տվյալ մարմնի աշխատավարձի տարեկան ֆոնդի 30 տոկոսը»: Հարց է առաջանում, այդ դեպքում ի՞նչն եք փոխում, որ վերջում էլ նշում եք, թե իբր՝ «վերջին 10 տարում պարգևավճարների տրամադրման հարցում այսքան փոփոխություն չի եղել, որքան վերջին երեք շաբաթում եղավ»: Փաստորեն ոչինչ էլ չեք փոխել, ավելին՝ չեք էլ նախատեսում փոխել: Ի դեպ, ինչ վերաբերվում է պաշտոնատար անձանց կողմից ինքնապարգևատրումներին, ապա դա օրենքի կոպտագույն խախտում է: Օրենքը պահանջում է, որ ինքնապարգևատրած գումարները վերադարձվեն:

Երրորդ առաջարկը հետևյալն է՝ Քաղաքացիական ծառայության գրասենյակը մշակում է կառավարության որոշում, որը պետք է կարգավորի պարգևավճարների բաշխումը: Կարծում եմ՝ այս կարգի ամենակարևոր հարցը վերաբերում է վերին շեմ սահմանելուն յուրաքանչյուր պաշտոնի համար, որպեսզի ղեկավարն այդ շեմով սահմանափակված լինի՝ իրեն ու աշխատողներին պարգևավճարների տրամադրման ժամանակ:

Անհասկանալի է, թե ինչ իմաստ ունի կառավարության որոշմամբ մշակել մի բան, ինչը վաղուց սահմանված է օրենքով: «Պետական պաշտոններ և պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքի համաձայն պետական ծառայողը պարգևատրվում է, եթե նրա կատարողականի կիսամյակային գնահատականը կամ կիսամյակային հաշվետվության վերաբերյալ պետական ծառայողի ղեկավարի տված եզրակացությունը դրական է, և նա այդ կիսամյակում աշխատել է վեց ամիս: Նույն օրենքի 22-րդ հոդվածը ամենայն մանրամասնությամբ սահմանում է նաև պարգևատրման մյուս կարգավորումները, որը չգիտես ինչու, իշխանությունը որոշել է սահմանել կառավարության որոշմամբ: Ստացվում է, որ կրկին ոչինչ չի առաջարկվում:

Ի դեպ, սահմանելով պարգևավճարի առավելագույն չափ ուղղակիորեն ընդունում ենք, որ պետական պաշտոնյաները վերջին պարգևատրումներում թույլ են տվել չարաշահումներ, հակառակ դեպքում՝ անիմաստ է սահմանափակել ազնիվ ղեկավարի ունեցած խրախուսման միակ իրական իրավունքը: Անհրաժեշտ է ոչ թե օրենքով սահմանափակել պաշտոնյաների լիազորությունները, այլ գտնել ու պաշտոնների նշանակել ազնիվ մարդկանց, ովքեր թեև ունեն անսահման պարգևատրելու հնարավորություն, բայց չեն խախտի ողջամտությունը:

Հարկ է նկատել, որ պարգևավճարների համար օրենքով սահմանված կարգում հստակ է, թե որ դեպքերում է թույլատրվում պարգևատրել, այն է՝ միանվագ վճար, որը պետական պաշտոն և պետական ծառայության պաշտոն զբաղեցնող անձին տրվում է ծառայողական գործունեության (կատարողականի)  գնահատման և(կամ) հատուկ առաջադրանքների և(կամ) որակյալ աշխատանքների կատարման համար: Հետևաբար, օրինակ՝ Սյունիքի մարզպետն իր կարգադրությամբ առնվազն պարտավոր էր հիշատակել, որ իրեն և մարզպետարանի անձնակազմին պարգևատրում է հատուկ առաջադրանքների և(կամ) որակյալ աշխատանքների կատարման համար, ինչը պարզապես չի արվել, հավանաբար, ոչ նորմալ մասնագետներ ունենալու հետևանքով:

Իշխանությունը հայտնում է նաև, որ առաջին իսկ հնարավորության դեպքում արդեն կնախաձեռնեն փոփոխություն Հանրային ծառայության մասին օրենքում, որպեսզի հրապարակվող հայտարարագրի մեջ երևա նաև պարգևավճարի չափը:

Փաստացի կրկին որևէ նոր բան չի առաջարկվում, քանի որ բոլոր հայտարարագրերից շատ հեշտությամբ կարելի է պարզել պարգևավճարների և հավելավճարների չափը: Պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաների աշխատավարձների չափը հայտնի է բոլորին, որը սահմանված է վերոհիշատակված օրենքում: Բացում ենք հայտարարագիրը, տեսնում եկամուտները, հաշվում աշխատավարձն ու եկամուտից հանում արդեն հաշվարկված աշխատավարձը, մնացորդը, փաստորեն, հենց պարգևավճարներն ու հավելավճարներն են: Օրինակ՝ ՀՔԾ պետ Սասուն Խաչատրյանի հայտարարագրից պարզ է դառնում, որ վերջինս 2018 թվականին չի ստացել որևէ պարգևավճար կամ հավելավճար, քանի որ վերջինիս աշխատավարձը կազմում է (12 * 66.140) - 28% = 2․830.000 (արդյունքը կլորացված է): Այս առումով իհարկե ողջունելի է, եթե առանձնացվեն տողերը և ինքնուրույն հաշվարկներ անելու կարիքը վերանա: