Մեր բարբառներն են բնավորություն թելադրում. Լիլիթ Խաչատուրյան՝ Հայաստանի ճանապարհորդը

Եթե ճանաչողական հարցում անցկացնենք Հայաստանի բնակչության շրջանում, վստահ եմ՝ մեծ մասը հրաշալի կարող է ներկայացնել, թե Հայաստանի սահմաններից դուրս ո՞ր երկրում կարելի է հանգիստն անցկացնել, այդ երկրների ո՞ր քաղաքներում ի՞նչ տեսարժան վայրեր կան, ինչպիսի՞ խոհանոց ունեն ու ի՞նչ պատմական կոթողներ: Իսկ ինչպիսի՞ն է մեր երկիրը՝ քչերիս է հայտնի: Հենց այս բացը լրացնելու համար մասնագիտությամբ լրագրող բլոգեր Լիլիթ Խաչատուրյանն, ով տևական ժամանակ աշխատել է նաև Զբոսաշրջության պետական կոմիտեում, սեփական նախաձեռնությամբ ճանաչողական այցեր է սկսել Հայաստան ու Արցախ:

Aysor.am-ը  տեղացի ճանապարհորդի հետ զրուցել է ներքին տուրիզմի հնարավոր զարգացման ու հայկական բնաշխարհի ամբողջական բացահայտման մասին:

Մենք չենք ճանաչում Հայաստանը

Բլոգ շատ վաղուց ունեի՝ մինչև Զբոսաշրջության պետական կոմիտեում ընդունվելը հայտնի մարդկանց հետ հարցազրույցների շարք էի վարում: Սակայն հետագայում դադարեցրեցի, քանի որ ժամանակի խնդիր առաջացավ: Գործունեությանս ընթացքում հասկացա, որ մենք ներքին զբոսաշրջությունը զարգացնելու խնդիր ունենք, նույնիսկ ինքներս չենք ճանաչում մեր երկիրը: Օրինակ, Գյումրիում, երբ հայտնի «Օժիտի տան» տեղն էին հարցնում, շատերը չգիտեին՝ որտեղ է: Մի քիչ աբսուրդ է՝ չիմանալ մի վայրի պատմություն, որտեղ ապրում ես: Եթե մենք չենք ճանաչում Հայաստանը, մեզ համար նաև դժվար կլինի Հայաստանը ներկայացնել օտարներին: Ու որոշեցի ճամփորդել Հայաստանով, լինել առավել քիչ լուսաբանված, կամ՝ ընդհանրապես չլուսաբանված բնակավայրերում ու դրանց մասին պատմել հանրությանը: Նաև, տարբեր վայրերի հետ կապված հետաքրքիր լեգենդներ, առասպելներ կան, որոնք բացահայտելուց հետո հասկանում ես, թե ինչո՞վ է պայմանավորված մեր ազգի այս կամ այն հատկանիշը:

Ամենաչբացահայտված մարզը

Դժվար է առանձնացնել, չբացահայտված վայրերը շատ են: Բայց նկատել եմ՝ Արցախի մասին նյութերն առավել շատ են ընթերցվում: Հանրությանը հետաքրքրում են նաև սահմանամերձ գյուղերը: Ասեմ ավելին, երբ սկսեցի սահմանամերձ գյուղերի մասին գրել, իսկական «բում» եղավ. մարդիկ զարմացել էին, որ այնտեղ նախաձեռնություններ են լինում, որոնց մասին սահմանից հեռու չեն էլ պատկերացնում: Չբացահայտված տեղերից է Քարվաճառը. Արցախ մեկնելիս սովորաբար Քարվաճառի մոտով անցնում ենք, բայց երբեք Քարվաճառ չենք մտնում: Ես ինձ համար Քարվաճառն էլ բացահայտեցի…Իրականում, շատ տարածքներ կան, որոնց միայն անունները գիտենք: Իմ այս ճանաչողական այցելություններով ոչ միայն հանրությանն եմ ծանոթացնում, այլև՝ ինքս եմ իմֆորմացվում, սովորում: Իհարկե, ես սա առաջին հերթին անում եմ ինձ համար, իմ տեղեկացված լինելու համար, բայց մեկտեղ հասկանում եմ՝ եթե այս փոքրիկ գործով կարող եմ օգտակար, լավ բան անել Հայաստանի համար, ապա ինչո՞ւ չանեմ: Ինձ համար շատ կարևոր է, որ կարողանանք դրսում Հայաստանը ճիշտ ներկայացնել: Ամենաուրախալին այն է, որ մարդկանցից անընդհատ նամակներ եմ ստանում, ովքեր հետաքրքրվում են՝ այս կամ այն վայր ինչպե՞ս գնալ, գնալու դեպքում՝ որտե՞ղ մնալ և այլն:

Բացահայտման նպատակով՝ առաջին այցելությունը

Առաջին այցելությունս Բերքաբեր էր: Շատ հետաքրքիր գյուղ է, կարելի է ասել՝ մեծ ընտանիք: Քչերը գիտեն, որ այնտեղ կա արքայանարնջի (կարալյոկ) չրի օրգանիկ արտադրություն, ձեռագործ տիկնիկների արտադրություն, փայտամշակման արտադրություն և այլն: Այնտեղ օրգանիկ մեղր է արտադրվում ու Դոբայ, ԱՄՆ արտահանվում։ Մարդիկ սահմանամերձում ապրում են ու արարում՝ անտեսելով վտանգը։ Արցախի տարբեր գյուղերում, շրջաններում եմ եղել: Ի դեպ, իմ արմատներն էլ Արցախից են. հայրական տատիկս Մարտակերտի Մատաղիս գյուղից է։ Գիտեք, հատկապես սահամանմերձ շրջանների բնակիչներից շատ բան եմ սովորել: Հիմա կյանքին ուրիշ հայացքով եմ նայում: Երբ որևէ խնդրի եմ հանդիպում իմ կյանքում, չեմ տրտնջում, հիշում եմ իրենց ու ամաչում իմ տրտնջալուց:

Որքան մատչելի՝ այնքան լավ

Հաճախ եմ լսել, որ Հայաստանում հանգստանալը թանկ հաճույք է: Ու երբ ինքս սկսեցի մեր երկրի ներսում ճամփորդել, որոշեցի նաև իմ բլոգում մի խորագիր ունենալ, որտեղ կներկայացնեմ, թե որտե՞ղ ու որքա՞ն գումարով կարելի է հանգստանալ: Հավատացեք, բոլորովին էլ աստղաբաշխական թվեր պետք չեն: Կարող ես հյուրատուն գտնել օրը 5 հազար դրամով, կամ ապրել շատ թանկարժեք հյուրանոցում: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե դու ինչ սպասելիքներ ունես քո ճանապարհորդությունից: Օրինակ, ես ձգտում եմ հյուրատուն գնալ ոչ թե նրա համար, որ մատչելի է, այլ՝ տեղաբնիկների հետ շփումն առավել անմիջական է:

Լեգենդներ. Ինչո՞ւ Դիլիջան, կամ՝ ինչո՞ւ Սևան

Մի շարք բնակավայրերի պատմություններին ծանոթացա, որոնք շատ հետաքրքիր էին: Օրինակ, դուք գիտե՞ք, թե որտեղից է առաջացել Դիլիջան անունը. ըստ լեգենդի՝ հայրն իր Դիլի անունով որդու հետ քաղաք է գնում։ Անտառների միջով անցնելիս՝ որդին կորչում է։ Հայրը սկսում է որոնել նրան «Դիլի ջա՛ն, Դիլի ջա՛ն» կանչելով: Ցավոք, որդու դին գտնվում է բացատում՝ գայլերի կողմից հոշոտված: «Դիլի ջա՛ն, Դիլի ջա՛ն» սկսում է սգալ հայրը՝ ընկնելով որդու դիակի վրա: Ու այդ օրվանից տեղանքն անվանվում է Դիլիջան…

Ինչ վերաբերում է Սևանին, առասպելներից մեկի համաձայն՝ 1800-ական թվականներին Ալաշկերտից ու Մուշից թուրքերի կողմից քշված հայերը հասել են Սևանա լճի ափերը: Սևանա լճի մոտակայքում հանգստանալու կանգ առած քարավանն աղջիկներին ուղարկում է խմելու ջուր բերելու, վերջիններս վերադառնում են դույլերի մեջ լողացող  իշխաններով։ Նրանք հասկանում են, որ այդ հարստությունից հեռանալ պետք չէ և այստեղ էլ հիմնում են բնակավայրեր։ Քանի որ շատ են նմանեցնում Վանին` անունը կնքում են Վան։ Ձմռանը լիճն ամբողջովին սառչում է, տեղի ցուրտ ու դաժան ձմեռը նրանց հիշեցնում է իրենց երկրի մեղմ ու տաք կլիման և դառնորեն կանչում են՝ «Սև Վան եկավ մեր գլխին»…

Նման լեգենդները շատ-շատ են, բայց գիտե՞ք ինչ եմ նկատել՝ գյուղում մարդիկ ավելի շատ են տեղեկացված իրենց բնակատեղիի պատմությանը, քան քաղաքներում:

Ամեն մարզն իր կոլորիտն ունի. մեկը հումորով է, մյուսը՝ միամիտ, մեկն էլ՝ չոր ու կոպիտ

Վերջերս մի նախագծի շրջանակներում որպես լրագրող էի հանդես գալիս, հետաքրքիր հոլովակներ էինք նկարում: Որպես կամավոր՝ մեզ էին միացել նաև Հայաստան ժամանած զբոսաշրջիկներ, ովքեր հետաքրքիր հետևություն էին արել. ըստ իրենց՝ մեր բարբառներն են բնավորություն թելադրում… Սովորաբար, ասում են, որ գյումրեցիներն են շատ հյուրընկալ, հյուրասեր, ես նույնը նկատեցի նաև խաչիկցիների մոտ. եթե մտնես խաչիկցու տուն, ապա անհնար է առանց սեղանից օգտվելու դուրս գալ: Սևանի կողմերում, Մարտունիում բարբառն ավելի կոպիտ է, ու տպավորություն է ձևավորում, թե մարդիկ էլ այդպիսին են: Բայց չէ, նրանք էլ բոլորի պես հյուրասեր են:

Ճամփորդող շունիկը

Իմ ճանապարհորդությունների ընթացքում նաև հետաքրքիր պատմությունների եմ հանդիպում, որոնք որոշել եմ փոքրիկ վիդեոտարբերակներով մատուցել: Օրինակ, տեսանյութ ունեմ ճանապարհորդող շունիկի՝ Վելիկի մասին: Այո, նման շունիկ ունենք Հայաստանում (ժպտում է - հեղ.): Տերը լեռնային հեծանվորդ է ու փոքր ժամանակվանից շանն իր հետ ամենուր տանում է: Կենդանասերներին հանգստացնեմ ու ասեմ, որ դա դաժան ու հոգնեցուցիչ չէ, երբ հոգնում են՝ կանգնում են ու հանգստանում: Այդ սիրուն կենդանին Հայաստանում ու Արցախում սիրով զբոսնում է (ժպտում է- հեղ.):

Նպատակ ունեի Ամանորը որևէ գյուղում անցկացնել, բայց…

Ամսվա կտրվածքով երևի թե միայն մեկ շաբաթ եմ Երևանում լինում, ամիս է եղել՝ երկու-երեք օր: Այս տարի պլանավորել էի Նոր տարին Հայաստանի որևէ մարզում, մի փոքրիկ տնակում անցկացնել: Բայց հիմա չգիտեմ, պլաններս, կարծես թե, փոխվում են: Եղբայրս դրսում է ապրում, այս տարի պատրաստվում է ընտանիքի հետ Հայաստան գալ ու «հարամ» անել Ամանորս (ծիծաղում է-հեղ.): Քանի որ այս տոնն ինձ համար ընտանեկան է, չեմ կարող ընտանիքիցս առանձնանալ: Սիրում եմ, երբ բոլորս իրար գլխի ենք հավաքվում, ամանորյա եռուզեռը, նվերների փաթեթավորումը։

Ստվերում մնացած հայկական խոհանոցը

Այս տարի ինձ համար բացահայտել եմ թանապուրը, խաշիլը, պանրախաշը։ Շատ հետաքրքիր ուտեստներ կան: Ցանկացած վայր մեկնելիս՝ աշխատում եմ տեղի խոհանոցից միայն օգտվել: Մենք հարուստ խոհանոցային անցյալ ենք ունեցել, ու լավ է, որ գոնե մի մասը պահպանվում է:

Արդեն նաև հրավիրում են

Առաջին երկու ճանապարհորդությունն իմ սեփական միջոցներով է եղել, հետագայում արդեն սկսեցի հրավերներ ստանալ տարբեր գյուղերից ու քաղաքներից: Ի դեպ, ճանաչողական այցով հրավիրվել էի նաև Վորոնեժ, Իրան։ Այսպես ասած՝ գործունեությունս ընդլայնում եմ (ծիծաղում է-հեղ.): Չկա տեղ, որտեղ ինձ լավ չեն ընդունել: Այցելությունների ընթացքում նաև նոր ընկերներ եմ ձեռք բերում: Հիմա, կարելի է ասել, Հայաստանի բոլոր մարզերում ու Արցախում բազմաթիվ ընկերներ ունեմ, որոնց հետ կապը միշտ պահում եմ:

Համագործակցություն հեռուստաընկերության հետ

Այս պահին նման ցանկություն չունեմ, այս ֆորմատն ինձ բավարարում է: Հավատացեք, գրավոր խոսքը՝ առանց վիդեոտարբերակի, իրեն չի սպառել: Սակայն եթե հետագայում առաջարկ լինի, գուցեև համաձայնվեմ։ Նաև, չնայած դեռ շուտ է այդ մասին խոսելը, բայց նպատակ ունեմ սահմանամերձ գյուղեր կատարած այցելություններիս մասին գիրք պատրաստել: Դա միայն այն ժամանակ կլինի, երբ այցելեմ բոլոր սահամանամերձ գյուղերն ու բացահայտեմ:

Հայաստանը մեր տունն է՝ ճանաչենք այն

Իհարկե, աշխարհում ավելի լավ ու հետաքրքիր տեղեր էլ կան, բայց Հայաստանը մերն է, մեր տուն ու տեղը, մեր արմատներն այստեղ են: Պետք է լավ ճանաչենք մեր երկիրը, որ ճիշտ ներկայացնենք այն օտարերկրացուն։ Չգիտեմ, ես սիրում եմ իմ տունը (ժպտում է-հեղ.)։