Պայքար էր ծավալվում ոչ միայն մարզադաշտերում, այլև՝ բարձրաստիճան կաբինետներում. սցենարիստը՝ «Արարատ 73»-ի ֆիլմի և ինտրիգային բացահայտումների մասին

Այն, ինչ 1973 թվականին կարողացավ անել «Արարատ» թիմը, մինչ այսօր մեր ֆուտբոլային պատմության մեջ անգերազանցելի է: Շուրջ կես դար առաջ կերտած մարզական կենսագրության մասին կինոգործիչները, կարծես, նոր են խիզախում բարձրաձայնել. ամիսներ առաջ «APCinema» կինոընկերությունը հայտարարեց՝ սկսել է «Ոսկե դուբլ» աշխատանքային անվանումով մեծ կինոնախագծի իրականացումը։ Այն լիամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմ է` նվիրված լեգենդար «Արարատ» ֆուտբոլային թիմին, որը դրամատիկ պայքարում նվաճեց ԽՍՀՄ չեմպիոնի ոսկե մեդալն ու ԽՍՀՄ գավաթը։

Իրական իրադարձությունների վրա հիմնված մարզական դրամայի գաղափարի հեղինակը և պրոդյուսերը Վալերի Սահարյանն է, կոպրոդյուսերներն են Հրաչյա Մեսրոպյանն ու Շուշանիկ Արևշատյանը: Սցենարը վստահվել է Էդուարդ Այանյանին, համասցենարիստ է Րաֆֆի Զաքարյանը:

Aysor.am-ը ֆիլմի ընթացքի, ֆուտբոլում առկա կուլիսային պատմությունների, «Արարատցիներին» մարմնավորող դերասանների մասին բացառիկ զրուց է ունեցել Էդուարդ Այանյանի հետ:

- «Արարատ 73»-ի մասին ֆիլմի սցենար գրելու առաջարկն ումի՞ց եք ստացել:

- Առաջարկը ստացել եմ ֆիլմի պրոդյուսեր Վալերի Սահարյանից: Նա մեր ընդհանուր ընկերներից տեղեկացել էր, որ հետաքրքրված եմ ֆուտբոլով: Հանդիպման ընթացքում եկանք համաձայնության ու որոշեցինք աշխատել նման բովանդակություն ունեցող ֆիլմի շուրջ: Պետք է խոստովանեմ, որ այս նախագիծը շատ կարևոր է նաև ինձ համար: Ես ֆուտբոլ շատ եմ սիրում, առավել ևս՝ «Արարատ» թիմի պատմությունը: Հայրս իրենց մեծ երկրպագուն էր, 70-ականների «Արարատ»-ի հետ կապված մեծ արխիվ կա մեր տանը: Այդ տարիներին ես փոքր էի, բայց ինձ միշտ տանում էին մարզադաշտ, կարելի է ասել՝ այդ մթնոլորտում եմ մեծացել: Մի խոսքով, այս առաջարկն իմ սրտով էր…

- Որպես այս ֆիլմի սցենարիստ է նշվում նաև Րաֆֆի Զաքարյանը: Փաստորեն, երկուսո՞վ եք աշխատում սցենարի վրա, դա գործը չի՞ բարդացնում:

- Գիտեք, սցենարային աշխատանքը մի քանի փուլից է բաղկացած. մշակվում է սյուժեն, այնուհետև դա ավելի մանրամասն է գրվում, վերջում էլ վերածվում է բուն սցենարի։ Մշակման փուլում շատ կարևոր է թիմային աշխատանքը, որի ընթացքում մտքերի փոխանակության արդյունքում նոր ու բազմաբովանդակ գաղափարներ են ծնվում: Այդ պրոցեսին ակտիվ մասնակցել է նաև Րաֆֆի Զաքարյանը, սցենարը գրելու բուն փուլում ևս շատ դրվագներ քննարկել ենք նրա հետ միասին: Այնպես որ, այո՛, Րաֆֆին սցենարի համահեղինակ է: Ասեմ, որ սցենարի քննարկումներին միշտ մասնակցել է նաև Վալերի Սահարյանը։

- Անդրադառնալու եք «Արարատ 73»-ի ընդհանո՞ւր պատմությանը, թե՞ միայն հաղթական խաղին:

- 1973թ.-ի գավաթի եզրափակչի հաղթական խաղը վերջին քայլն է, հանգուցալուծումը: Մինչ այդ, թիմն ամբողջ տարի չարչարվել է, պայքարել, խոչընդոտներ հաղթահարել: Թե ի՞նչ էր այդ ժամանակ տեղի ունենում թիմի շուրջ՝ երկրպագուները չգիտեին: Այդ ամենն էլ փորձելու ենք ցույց տալ:

- Ստեղծագործական թիմը վերջերս Ռուսաստանում էր, և՛ այնտեղ, և՛ Հայաստանում հանդիպումներ էր ունենում «Արարատ»-ի լեգենդար ֆուտբոլիստների ու մարզիչների հետ: Դո՞ւք էլ էիք ներկա այդ հանդիպումներին, ինչպե՞ս արձագանքեց ֆուտբոլային հասարակությունն իրենց անցած ուղու մասին ֆիլմ նկարելու մտահղացմանը:

- Անշուշտ, շատ ֆուտբոլիստների ենք հանդիպել, զրուցել: Մեզ համար շատ կարևոր էր նրանցից լսել այն պատմությունները, հիշողությունները, որոնցից կախված է լինելու ֆիլմի հիմնական սյուժեն: Ի վերջո, դա իրենց պատմությունն է…Սակայն, որոշ հանդիպումներ ես բաց եմ թողել. օրինակ, երբ հանդիպում էին Նիկիտա Սիմոնյանի հետ, ցավոք, այդ պահին ես Մոսկվայում չէի: Ինչ վերաբերում է արձագանքին՝ շատ լավ արձագանքեցին, ողջունեցին գաղափարը: Բոլորն ասացին, որ շատ վաղուց էր պետք այս պատմությունն էկրանին հանձնել: Չէ՞ որ սա Հայաստանի մարզական պատմության կարևորագույն ու ամենապայծառ էջերից է, որի մասին այդ ամենն ապրած սերնդի մոտ շատ ջերմ հիշողություններ կան: Նույնիսկ Նիկիտա Սիմոնյանն, ով շատ համեստ մարդ է ու միշտ ասում է՝ «իմ մասին ինչ ուզում եք նկարեք, բայց միայն՝ իմ չլինելուց հետո», ողջունեց մեր գաղափարն ու աջակցեց՝ անկեղծ ու հետաքրքիր պատմություններ հիշելով:

- Միայն մե՞ր ֆուտբոլիստներին եք հանդիպել, թե՞ ամբողջական մթնոլորտը պատկերացնելու համար հանդիպել եք նաև հակառակորդ թիմերի ֆուտբոլիստներին:

- Իրենց չենք հանդիպել, բայց բավականին մեծ ծավալի ինֆորմացիա ենք ուսումնասիրել: Որպես սցենարիստ, ես կարդացել եմ նրանց վերաբերող հրապարակումները, հուշերը, քանի որ ամեն մանրուք կարևոր է այս գործում:

- «Արարատցիները» միայն հուշերո՞վ են կիսվել, թե՞ նաև սցենարական աշխատանքին են մասնակցել, ուղղություն ցույց տվել:

- Ո՛չ, սցենարական աշխատանքին չեն մասնակցել: Կյանքի սկզբունքներից է՝ ամեն մեկն իր աշխատանքով զբաղվի: Մեր ֆուտբոլիստները ժամանակին իրենց գործը հրաշալի են արել, հիմա եկել է ժամանակը, որ մենք մեր գործը պատշաճ մակարդակի մատուցենք: Մենք ինֆորմացիա ենք ստանում, վերլուծում ու թղթին և էկրանին հանձնում:

- Պարոն Այանյան, հանրությանը հաճախ հետաքրքրում է ոչ միայն այն, ինչը խաղադաշտում է տեղի ունենում, այլև կուլիսներից դուրս կատարվողը` միջանձնային հարաբերություններ, սեր և այլն: Արդյոք կկարողանաք էկրաններից այդ հավասարակշռությունը պահել:

- Իհարկե, հնարավոր չէ ստեղծել ֆիլմ միայն մարզական իրադարձությունների շուրջ: Ֆուտբոլային թիմի պատմությունը առանցքն է: Սա լինելու է մարզական դրամա, որի հերոսը «Արարատ 73»-ն է՝ մարզիչ Նիկիտա Սիմոնյանը, ֆուտբոլիստներն ու այն մարդիկ, ովքեր օգնում էին, որպեսզի այդ հաղթանակը կայանա: ՉԷ՞ որ հաղթանակին միտված իրադարձությունները ոչ միայն ֆուտբոլային դաշտում էին ծավալվում, խանգարող բազմաթիվ հանգամանքեր, խնդիրներ կային, որոնք պետք էր հաղթահարել: Կային նաև ուրախ ու պոզիտիվ բաներ… Իհարկե, ֆիլմում իրենց անձնական կյանքին չենք անդրադառնում, բայց փոքրիկ նյուանսներ կան, որոնք շատ կարևոր են: Իրենց պատմած որոշ դրվագներ ֆիլմում տեղ կգտնեն՝ կոռեկտության սահմաններում: Մենք չենք ուզում, որ կենցաղային պատմությունները երկրորդ պլան մղեն ֆուտբոլային իրադարձությունները:

- Ձեզ համար շա՞տ բան բացահայտեցիք այդ տարիների ֆուտբոլային քաղաքականությունից, շա՞տ էին գաղտնիքներն ու ինտրիգները:

- Բնականաբար, այն ժամանակ երկրպագուները տեսնում էին այն, ինչ տեղի էր ունենում մարզադաշտում, բայց թե ի՞նչ խոսակցություններ էին ծավալվում հանդերձարանում՝ չգիտեին: Ի վերջո, այդ թիմ նոր մարդ էր եկել (Նիկիտա Սիմոնյանը 1973 թվականին է նշանակվել «Արարատի» մարզիչ - հեղ.), չգիտեինք՝ ինչպես է մարզիչն իր ֆուտբոլիստների հետ հարաբերություններ կառուցում, միգուցե որոշ ֆուտբոլիստների հետ կոնֆլիկտնե՞ր էին առաջանում…Այդ տարիներին կային բաներ, որ ընդունված չէր ասել. բոլորը գիտեին, որ հատկապես ուկրաինական որոշակի կառույցների կողմից ճնշում կա, փորձում էին այնպես կազմակերպել, որ իրենց թիմը հաղթի: Այսինքն, պայքար էր ծավալվում ոչ միայն մարզադաշտերում, այլև՝ բարձրաստիճան կաբինետներում: Այդ ամենը մենք ֆիլմում ցույց տալու հնարավորություն ունենք:

- Կարծում եմ՝ բարդ է նկարել ֆիլմ այն ժամանակների ու իրադաձությունների մասին, որից հիշողությունները բավական թարմ են ու շոշափելի: Կյանքն արագ տեմպով է առաջ գնացել, կկարողանաք արդյոք 21-րդ դարի 20-ական թվականներին ստանալ 20-րդ դարի 70-ականների մթնոլորտը, որը համոզիչ կլինի 70-ականներից եկող հանդիսատեսի համար:

- Իսկապես՝ բարդ է այդ մթնոլորտը ստանալը, բայց դրա համար ամեն ինչ անելու ենք՝ սկսած մարզադաշտերից մինչև երաժշտություն: Քիչ չի անցել՝ գրեթե 50 տարի, ու այդ հիշողություններն ավելի շատ մեր ծնողների մոտ են թարմ, իրենց երիտասարդ տարիներն են եղել… «Հրազդան» մարզադաշտն ու շրջակա տարածքը շատ են փոփոխվել, բայց կարող են հիմք լինել 70-ականների պատկերը ստանալու համար: Ավելի մեծ խնդիր է Մոսկվայի մարզադաշտը, որտեղ եզրափակիչ հանդիպումն ու «Արարատի» հաղթանակն է եղել: Հիմա այն վերակառուցվել է ու բոլորովին այլ տեսք ունի: Էլ չասեմ, որ մարզադաշտի շրջակա տարածքն այսօր բոլորովին հարմար չէ նկարահանման համար: Եթե մենք ցույց ենք տալիս 70-ականներ, ապա դա պետք է վերաբերի նաև հագուստին, մեքենաներին, կենցաղային իրերին, ի վերջո՝ խոսքին: Մարդիկ այլ կերպ էին խոսում վերջապես: Նույնիսկ ֆուտբոլն էր այն ժամանակ ուրիշ, ֆուտբոլային համազգեստն էր ուրիշ…Այնպես որ, մենք այդ ամենը ուսումնասիրել ենք, մեր թիմին հսկայական աշխատանք է սպասվում, որպեսզի հանդիսատեսը տեսնի այն, ինչ եղել է, և ոչ թե այն, ինչ կա հիմա: Փառք Աստծո, այսօրվա տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս նմանատիպ հարցերի լուծումը ստանալ: Մարդիկ, ովքեր կգան կինոթատրոն, չպետք է սխալ իրականություն տեսնեն ու դիսկոմֆորտ զգան. 70-նն անց հանդիսատեսը պետք է ֆիլմը դիտելիս հաճույք ստանա ու հիշի իր երիտասարդությունը, երիտասարդներն էլ պետք է կարողանան «ներսից» տեսնել ու առնչվել անցյալին:

- Քանի որ բավական մեծ փաստագրություն եք հավաքել, արդյունքում՝ ֆիլմը լինելու է գեղարվեստակա՞ն, թե՞ փաստավավերագրական:

- Այս թեմայով վավերագրական ֆիլմեր շատ են եղել, կան ֆիլմեր էլ, որոնք ինչ-որ չափով փոխանցում են այդ մթնոլորտը: Բայց «Արարատ»-ի 70-ական թվականների հաղթանակներին նվիրված գեղարվեստական ֆիլմ մենք երբեք չենք ունեցել: Ու սա կլինի լիամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմ: Մեր խնդիրը չէ՝ ամեն ինչ նույնությամբ ու մանրամասն կրկնել, ֆիլմում կլինեն նաև հորինված փոքրիկ պատմություններ, որոնք շատ մոտ են իրականությանը:

- Ֆիլմի կայացման կարևոր կետերից է նաև ճիշտ ու համոզիչ դերասանական կազմը: Ովքե՞ր են ընդգրկված:

- Դերասանների որոշակի ցանկ է կազմվել, «դրիմ քաստ»-ն արված է: Քանի որ սա միջազգային նախագիծ է, խորհրդային տարիների պատմություն է, «Արարատ»–73-ի մարզիչ Նիկիտա Սիմոնյանն էլ ազգությամբ հայ, բայց Ռուսաստանի ֆուտբոլային իրականությունում լեգենդար անձնավորություն է, մենք նպատակ ենք դրել, որ ֆիլմն ընկալելի ու հետաքրքրի լինի նաև Ռուսաստանի հանդիսատեսին, հետևաբար, շահագրգռված ենք հայ արտիստների հետ ակտիվորեն ընդգրկել նաև ռուս դերասանների: Ստեղծագործական խմբի կազմում ևս կլինեն տարբեր երկրների ներկայացուցիչներ:

- Ի՞նչ լեզվով է լինելու ֆիլմը:

- Նիկիտա Սիմոնյանը ռուսախոս էր, ֆուտբոլիստների հետ ռուսերեն էր շփվում: Ֆիլմում կան բազմաթիվ դրվագներ, որոնք տեղի են ունենում ոչ թե Հայաստանում, այլ Մոսկվայում ու Կիևում: Կան կերպարներ, որոնք հայ չեն, ու, բնականաբար, այդ կերպարները հայերեն չեն խոսելու: Մենք ենթադրում ենք, որ ֆիլմը կարող է երկլեզու լինել, բայց դրա մասին դեռ վաղ է խոսելը: Եվ հետո, եթե, օրինակ, Ֆրանսիացիները ցանկություն հայտնեն ֆիլմը դիտել, մենք այն ֆրանսերեն կթարգմանենք, խնդիր չէ (ժպտում է- հեղ.):

- Հերոսների անունները պահպանվելո՞ւ են, ֆիլմում լսելու ենք նույն անուններն, ովքեր «Արարատ 73»-ո՞ւմ էին:

- Այո՛, բոլոր ֆուտբոլիստների հերոսներն իրենց անուն-ազգանուններով են հանդես գալու:

- Պարոն Այանյան, զրույցի սկզբում նշեցիք, որ մանկուց ֆուտբոլային մթնոլորտում եք մեծացել: Ընտանիքում ֆուտբոլի հետ անմիջական առնչություն ունեցող մարդիկ կա՞ն:

- Հայրս որոշ ժամանակ մանկապատանեկան ֆուտբոլի մարզիչ է եղել, ինքն էլ միշտ խաղացել է տարբեր սիրողական թիմերում: Կար ժամանակ, որ ես էլ էի ֆուտբոլով զբաղվում, բայց մասնագիտական այս ճանապարհն ընտրեցի, ինչի համար երբեք չեմ փոշմանել։ Ասեմ, որ մինչև հիմա էլ հետաքրքրված եմ ֆուտբոլով: Ճիշտ է, մեր հայկական ֆուտբոլը վերջին տասնամյակներին չի ոգեշնչում, բայց եվրոպական, մասնավորապես՝ անգլիական ֆուտբոլ շատ եմ սիրում:

- Իսկ «Արարատ 73»-ում կուռք ունե՞ք:

- 1973թ.-ին ես շատ փոքր էի, թիմի ֆուտբոլիստներին ավելի ուշ հասցրեցի տեսնել դաշտում: Հետո իրենց խաղերի մասին բազմաթիվ պատմություններ լսեցի, կարդացի, ուսումնասիրեցի… Եթե անկեղծ՝ ինձ համար միշտ առանձնանում էր Արկադի Անդրեասյանը, նա համաշխարհային կարգ ունեցող ֆուտբոլիստ էր: Իսկ այսօրվա ֆուտբոլային աստղերի մեջ ես կուռք չունեմ։