Դերենիկ Կիրակոսյան ավագին Եռաբլուրում չհուղարկավորեցին, Դերենիկ Կիրակոսյան կրտսերը տեղ գտավ այնտեղ. Ճակատագիրը պապի ու թոռան համար նույն ճանապարհն էր պատրաստել

Եռաբլուրը նոր «կյանք» է առել, երիտասարդացել է, եռաբլուրն այսօր 20-րդ դարավերջի ու 21-րդ դարի սերունդ է: Արցախյան երկրորդ պատերազմը հարստացրեց հերոսների պանթեոնը: Ու այնտեղ այսօր քառասունք է՝ 23 ամյա Դերենիկի քառասունքը...

Արցախյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ Մարտունի 2-ում զոհված մերօրյա հերոսը կրում է 1994 թվականին Աղդամում զոհված պապիկի անունը, ով նախապես հրահանգել էր՝ զոհվելու դեպքում իրեն հուղարկավորել ոչ թե Եռաբլուրում, այլ՝ ընտանեկան գերեզմանատանը՝ եղբոր կողքին:

«Պապիկիս եղբայրը՝ Մաքսիմ Կիրակոսյանը, Ոստիկանության ծառայող էր: Նա ևս ծառայության ընթացքում էր զոհվել, հուղարկավորված էր Հայկաշենում: Պապիկս՝ ավագ Դերենիկ Կիրակոսյանը, Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ ասել էր, որ զոհվելու դեպքում իրեն եղբոր կողքին հուղարկավորեն: Այդպես էլ արել են: Արցախյան երկրորդ պատերազմում Եռաբլուրի նրա տեղը գրավեց եղբայրս՝ Դերենիկը», - Aysor.am-ի հետ զրույցում պատմեց Մարգարիտա Կիրակոսյանը:

Դերենիկն Արցախ էր մեկնել կամավոր. պատերազմը սկսելուն պես մտերիմ ընկերներով հավաքվել ու ռազմաճակատի ճանապարհն էին բռնել: Անբաժան ընկերները մինչև վերջին վայրկյանը միասին են եղել, բազմաթիվ փորձանքներից են ազատվել, իրար հետ էլ «վերադարձել» են՝ որպես նահատակ, որպես մերօրյա անմահ հերոսներ, որոնց հոգեհանգստի արարողությունը տեղի ունեցավ նույն օրը, նույն ժամին, նույն վայրում՝ 5-րդ մասիվի Սուրբ Սարգիս եկեղեցում:

«Եղբայրս զոհվել է հոկտեմբերի 29-ին, հուղարկավորել ենք նոյեմբերի 1-ին: Դերենիկը սեպտեմբերի 29-ից Արցախում էր. հենց կռիվը սկսվեց, նա միանգամից ոտքի կանգնեց, թե գնում եմ պապիս կիսատ թողած գործն ավարտին հասցնեմ», - հիշում է զրուցակիցս:

Երբեմն ասում են, որ անունները մարդկանց ճակատագրեր են որոշում: Գոնե միլիոնից մեկի դեպքում այդպես է լինում: Ավագ և կրտսեր Դերենիկ Կիրակոսյաններն այդ բացառիկներից էին. զոհվեցին թեև 26 տարվա տարբերությամբ, սակայն նույն հող ու ջրի համար ու նույն պայմաններում. ինչպես պապը, այնպես էլ՝ թոռը, նահատակվեցին տուն վերադառնալուց ժամեր առաջ, նահատակվեցին 6 ընկերներով:

«Պապիկս էլ է տուն գալու օրը զոհվել. 1994 թվականի ապրիլի 19-ին, նորից 6 հոգով շրջափակման մեջ են ընկել ու 6-ն էլ զոհվել են: Եղբորս դեպքում էլ պատմությունը կրկնվեց. 31 օր պատերազմելուց հետո սպասելիս են եղել մեքենային, որ տուն վերադառնան: Հենց այդ սպասման ընթացքում էլ տեղի է ունեցել ահավորը, անդառնալին: Այդ պահն 20 զոհերի մեջ 6-ը մանկության ընկերներ էին... Դերոն չէր ասել, որ տուն է գալու: Տուն զանգելուց միայն մեկ բան էր ասում՝ «մամ, դուխով, էստեղ օդը վրես եկել ա, չաղացել եմ, կարագ ու մեղրով ենք նախաճաշում»: Երբեք չի տրտնջացել: Միայն մեծ եղբորս խոստովանել է՝ «այնքան էլ լավ չի մեր վիճակը, կգամ, կպատմեմ, հեռախոսով ասելու չի»: Նույնիսկ տեղը չէր ասում: Միայն վերջում՝ հոկտեմբերի 28-ին, երբ ավագ եղբայրս պնդել էր տեղն ասել, ասել է՝ «2-րդ մասիվ եմ»: Եղբայրս միանգամից հասկացել էր՝ Մարտունի 2-ում է», - պատմում է Մարգարիտան:

Անօդաչու թռչող սարքի հարվածից 23 հոգուց փրկվել են երեքը, ովքեր ջրի էին գնացել: Տղաների զոհվելու մասին առաջինն իմացել է եղբայրը՝ Սարգիսը, սակայն մինչև վերջին վայրկյանը հույսը չի կորցրել. գուցե ջրի գնացած երեք տղաներից մեկը հենց Դերենի՞կն է, գուցե ճակատագիրն այս անգամ բարեգո՞ւթ է... Ցավոք, Արցախ գնալուց հետո հույսը մարել է՝ Դերոն զոհվածների մեջ էր:

«Հրաշքով ողջ մնացած տղաները պատմեցին, որ իրենք արդեն ջրից վերադառնալուց են եղել ու շատ քիչ հեռավորության վրա տեսել են, թե ինչպես է ԱԹՍ-ն տղաների վրա իջնում, բայց վայրկյաննների հարց էր, չեն հասցրել ոչինչ անել: Երեք տղաներից մեկի եղբայրն էլ է զոհվածների մեջ եղել: Ի դեպ, ողջ մնացած տղաներից մեկը ևս Դերոյի մանկության ընկերներից է: Նա էլ վիրավորվել է, ոտքերի մեջ բազմաթիվ բեկորներ կան: Ընկերների հուղարկավորությանը հիվանդանոցից փախել, եկել էր, ու այդ ոտքերով ո՜նց էր վազում տղերքի հետևից, այս դիակի կողքից մյուսի մոտ: Այդ ցավերի մեջ իր ապրումները տեսնելով՝ մենք մեր ցավը, կարծես, «մոռանում» էինք», - արտասվելով պատմում է հերոսի քույրը:

Եղբոր զոհվելու մասին Սարգիսն առաջինն իր կնոջը՝ Լիանային է ասել, այնուհետև հորաքրոջ դստերը, ում հետ շատ մտերիմ են: Երրորդն այդ մասին իմացել է հարազատ քույրը՝ Մարգարիտան:

«Սաքոն այդ օրերին նորից Երևանում էր, բայց կրկին մեկնելու էր Ղարաբաղ: Զանգեցի, խնդրեցի, որ չգնա: Ասեց՝ ես չեմ գնա, բայց դու պիտի գաս Երևան: Դեռ չէի հասկանում՝ ինչ է կատարվում, մտքովս էլ չէր անցնում, որ Դերոս էլ չկա: Մեկ օր առաջ էի հետը խոսել: Միայն այդ օրը չէի խոսացել: Առավոտյան մայրիկիս հարցրի՝ զանգե՞լ է, ասեց չէ, երևի «զարյադկեն» նստած է... Ես ամեն օր աղոթում էի, ու երևի մենակ այդ օրը չէի աղոթել, որ Դերոյիս ոտքով-ձեռքով տուն բերի, իմ գործերով էի տարված: Աստված երևի չներեց, որ այդ օրն իրեն չէի խնդրել», - արցունքների մեջից մի կերպ արտաբերում է Մարգարիտան:

Երեք երեխաներից կրտսերը Դերենիկն է՝ 1997 թվականին ծնված: Քրոջ ու եղբոր հետ տարիքային տարբերությյունը 9 և 7 տարի է: Մասնագիտությամբ խոհարար էր: Ի դեպ, կամավորագրվելիս իր զինվորական գրքույկը չէր տարել:

«Որ տեսնեն խոհարար եմ եղել, ինձ չեն տանի: 8 ամիս Նոյեմբերյանում պոստ եմ պահել (պարտադիր զինվորական ծառայության 2 տարիներից 8 ամիսները Նոյեմբերյանում է անցկացրել, հեղ.), որ ինձ խոհարար լինելու համար չտանե՞ն Ղարաբաղ», - ասել էր հերոսն ու ճամփա ընկել:

«Մայրս շաքար ունի, ինսուլտ է տարել: Ես շատ էի խնդրում, ասում էի՝ մի գնա, բայց անդրդվելի մնաց: Ասում էր՝ «քուր, ես որ չգնամ, մյուսը չգնա, ո՞վ է մեր երկիրը, տունը, հողը պահելու» », - մանրամասնում է Aysor.am-ի զրուցակիցը:

Հրաշալի երգում էր՝ հատկապես հայրենասիրական, ֆիդայական երգերը: Կրկին զարմանալի զուգադիպությամբ՝ շուրթերից անպակաս էին «Տեղս պահեք բլուրում» և «Կամավոր» երգերը, որոնք ամեն առիթի հնչեցնում էր:

««Նա զենքի հետ պսակվելու է գնում, սիրահարված է կռվում» տողերը կարծես հենց իր համար էր, դրա համար էլ այդպես սրտանց էր երգում: Երևի գիտեր, թե ինչ ճակատագիր է իրեն սպասվում: Պատերազմի սկսելուց օրեր առաջ երազներում իրեն իրենց մոտ կանչող մահացած մարդկանց էր տեսնում, որոնց նույնիսկ չէր ճանաչում: Այդ երազների մասին մայրիկիս է պատմել», - փորձելով ճակատագրի նշաններն ու հուշումներն իրար կապել՝ նկատում է Մարգարիտան ու ցույց տալիս եղբոր կատարմամբ երգերի տեսագրությունները:

Դերենիկի սիրած աղջիկը վրացահայ է, մանկավարժի ընտանիքից: Քույրն անձնապես չի ճանաչում, չի հասցրել ծանոթանալ եղբոր ընտրյալի հետ, բայց աղջիկը մինչև այսօր էլ կապ է պահում սիրելիի ծնողների հետ, զանգում է, խոսում: Հոկտեմբերին պատրաստվում էին նշանադրվել: Պսակադրվեց, բայց զենքի հետ...

«Ես իր հուղարկավորության օրն էլ եմ ասել, հիմա էլ եմ ասում. «պսակվեցիր», բայց հարսնացուդ սրտներովս չի, Դերո», - գրեթե հեկեկալով՝ ասում է քույրը:

Կիրակոսյանների զավակները 3 մասի էին բաժանված. Դերենիկը ծնողների հետ Երևանում էր բնակվում, Մարգարիտան Գյումրիում է ամուսնացել, Սարգիսն էլ կնոջ և որդու հետ Մոսկվայում էր հաստատվել: Սակայն պատերազմից օրեր անց Սարգիսը Հայաստանի ճանապարհն է բռնում, մեկ օր անց էլ՝ Արցախի: Որքան էլ տնեցիներն՝ այստեղից, Դերենիկն էլ՝ ռազմաճակատից, համոզում էին, չհամոզվեց: Կրտսեր եղբոր պես անդրդվելի էր:

Սարգիս Կիրակոսյանը ռազմաճակատ է մեկնել «Սև հովազ» կամավորական ջոկատի շարքերում: Ջոկատի հրամանատար վիրավոր Ռուստամ Գասպարյանին հենց նա է ուսերին դրած ներքև իջեցրել, հետո էլ՝ Երևան են հասցրել:

«Փակագծեր չեմ բացի, բայց Սարգիսը բանակին մոտ կանգնած, պիտանի մարդ է: Նա Քառօրյա պատերազմին էլ է մասնակցել, Թալիշում է եղել: Չնայած, ասեմ, Քառօրյա էր կոչվում, բայց ինքը դիրքերից մայիսի 21-ին է եկել: Դերենիկն էլ է Ապրիլյան պատերազմին մասնակցել, բայց որպես ժամկետային զինծառայող: Այս անգամ գնաց կամավոր... Այս վերջին պատերազմում էլ Սաքոն բազմաթիվ զինվորների կյանքեր է փրկել: Մի մասին վիրավոր է հանել, ոմանք էլ քնած են եղել, երբ թուրքն իրենց դիրքին է մոտեցել: Եղբայրս չեզոքացրել է թշնամուն՝ փրկելով 10-ից ավելի մարդու կյանք: Ինքն էլ ամեն վայրկյան կյանքի ու մահվան խաչմերուկում է եղել: Նույնիսկ պահ է եղել, զանգել է մայրիկիս ու ասել՝ էրեխուս լավ կնայեք», - նկատում է նա:

Դերենիկի զոհվելուց հետո Սարգիս Կիրակոսյանի կինն ու որդին ևս տեղափոխվեցին Հայաստան՝ Ռուսաստանում թողնելով դժվարությամբ ստեղծած իրենց տունն ու այսքան տարիների արած-դրածը:

Հոկտեմբերի 4-ից պահեստազորայինների ցուցակով Արցախում էր նաև Մարգարիտայի ամուսինը, ով նախկին զինվորական է, ավարտել է Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական ինստիտուտը: Զրուցակիցս հոգոց է հանում՝ փառք Աստծո, գոնե ամուսինն ու ավագ եղբայրը ողջ ու առողջ վերադարձել են, բայց Դերենիկն այդպես էլ չտեսավ իր փոքր աղջկան:

«Սեպտեմբերի 2-ին ես երկրորդ բալիկն ունեցա, որից մեկ ամիս անց, փաստորեն, ամուսինս մեկնեց պատերազմ: Դերոն շատ էր ուրախացել աղջկաս ծնունդով, անընդհատ ասում էր՝ հարմարեցնեմ, գամ տեսնեմ Մարիամիս, թագուհուս, բայց չեկավ, չտեսավ... Մեծ աղջիկս՝ Սիլվան, քեռիին շատ էր սիրում: Հենց Դերոյին տեսնում էր, ուրախությանը չափ ու սահման չկար: Հիմա քեռու նվիրած արջուկի՝ Տեդիի հետ է քնում», - ժպիտով ընդգծում է զրուցակիցս:

Զգում եմ՝ Մարգարիտան չի հանգստանում, անընդհատ ուզում է պատմել, բայց միշտ ինչ-որ բան կիսատ է թողնում, պատմությունից պատմության է անցնում:

«Հոգիս չի աշխատում, հոգիս իմը չի», - ասում է նա ու մտաբերում.

«Դերենիկը երբ ծնվեց, ես 9 տարեկան էի: 8-9 ամսական էր, երբ մայրիկիս աշխատանքի կանչեցին: Իր բացակայության ընթացքում ես էի խնամում եղբորս, գրկած ման էի տալիս: Երբ արթնանում էր ու մաման տանը չէր լինում, կաթի փոխարեն քաղցր ջուր էի տալիս... Դա ընդամենը մի քանի ամիս է տևել, բայց այդ մի քանի ամիսների համար ինքն ինձ իր ամբողջ կյանքում շնորհակալություն հայտնեց: Թեև, ոչինչ չէր հիշում, հարևանների պատմածով գիտեր: Դերոն գնաց, որ պապիկի կիսատ գործն ավարտի: Ցավոք, այն այդպես էլ անավարտ մնաց»…