09/05/2021 14:55
Թե ինչպես շարքային պապս համարձակվեց կրակել հրեա սպայի ոտքին. Մայիսի 9-ը՝ ուրախ ու տխուր տոնը
«Ինչի՞ չես գրում իմ հայրիկի մասին (մամաս, քեռիներս ու մորաքույրներս պապիկիս մասին խոսելիս միշտ հայրիկ են ասում, երբեք պապա բառն իրենցից չեմ լսել), ո՞ւմ մասին ասես՝ գրում ես, քո հարազատ պապու մասին չես գրում». ամեն մայիսի 9-ին հենց այս խոսքերով ու նեղացած տոնով ինձ «պատերազմ» է հայտարարում մամաս: Ու ես ամեն անգամ ստիպված եմ լինում «հակագրոհել», որ, ցավոք, պապիկիցս պատմություններ գրեթե չեմ լսել, որ դեռ լեզուս նոր էր «բացվել», երբ նա մահացավ: Մենակ մի բան եմ հիշում՝ իր ու տատիկիս բազմաթիվ մեդալները, շքանշանները, որոնք գյուղ գնացած ժամանակ իմ ամենասիրելի «խաղալիքներն» էին…
Այս տարի որոշեցի մամայիս «սպիտակ դրոշ» պարզեմ. «խաղաղություն» եմ ուզում…
Մորական պապս՝ Բագրատ Սարգիսի Աբրահամյան, ծնվել է 19-րդ դարի վերջին՝ 1897 թվականին, Տավուշի մարզի Իջևանի շրջանի Սևքար գյուղում, կյանքի մի մասն էլ Աճարկուտում է անցկացրել։ Գիտեմ, զարմացաք, իմ տարեկիցների պապիկ-տատիկները սովորաբար պիտի լինեն 20-րդ դարի 30-40-ականների սերունդ: Բայց ոչ իմ Բագրատ պապը, ով կյանքի կեսից ավելին անցկացրեց ռազմաճակատներում, մասնակցեց 1-ին ու 2-րդ համաշխարհային պատերազմներին, այդ ընթացքում խաղաղության տարիներից «օգտվելով»՝ ունեցավ 6 զավակ, պատերազմից վերադառնալուց տարիներ հետո էլ կյանք տվեց իր կրտսեր՝ 7-րդ զավակին՝ մամայիս, ու ես էլ «ավտոմատ» դարձա իր ամենափոքր թոռնիկը, ում, ցավոք, ամենաքիչը բախտ վիճակվեց նրա հետ շփվել… Ու եթե Արցախյան առաջին պատերազմից ընդամենը մի քանի տարի առաջ հոգին չավանդեր՝ չէի զարմանա, եթե կամավորների առաջին շարքերում լիներ։
Պապուս բոլորն Աբրահամով էին ասում: Ինչպես շատերից եմ լսել՝ «ծանր ու ծոր խասյաթ ուներ»: Լռակյաց, քչախոս, բայց սրամիտ ու հումորով մարդ էր: Գյուղի «պարծենկոտներից» մեկը անընդհատ գլուխ է գովացել, թե իրենք ի՜նչ հարուստ են եղել, ինչե՜ր են ունեցել: Մի անգամ գյուղացիները պապիկիս հարցնում են.
«Դու ճշտախոս մարդ ես, ինքը ճի՞շտ է ասում»:
Պապս լուրջ դեմքով նայում է, ասում. «Իրանք՝ չգիտեմ, բայց իրանց հարևանը հաստատ հարուստ մարդ էր»…
Պատերազմի դաշտում հայտնվել է 15-16 տարեկանից, Անդրանիկի զինվորն է եղել, դեռ պատանի՝ Երզնկայի թեժ կռիվներին է մասնակցել: Կարելի է ասել՝ պաշտում էր զորավար Անդրանիկին: Մարշալ Բաղրամյանի ու Անդրանիկի պատմական հանդիպման ժամանակ էլ ներկա է եղել, ու դա երևի իր կյանքի ամենակարևոր դրվագներից էր: Նույնիսկ զարմանում եմ, որ պապիս երեք տղաներից ոչ-ոք Անդրանիկ անունը չի կրում, բայց ծոռների մեջ երեք Անդրանիկ, այնուամենայնիվ, ունի…
Մի խոսքով՝ ոչ մի վայրկյան ռազմաճակատից չի բացակայել: Երևի միայն այն 6 ամիսները, երբ վիրավոր՝ հոսպիտալում էր: Տատս, ով կոչվում էր «թիկունքի զինվոր», պատմում էր, որ այդ 6 ամիսների ընթացքում մտածել են, թե զոհվել է: Ոչ մի խաբար չկար՝ մինչև երանելի նամակը: Պատերազմից, բացի բազմաթիվ պարգևատրումներից, շնորհակալագրերից ու մեդալներից, պապս իր հետ նաև սպիներ բերեց՝ թիկունքին ու դաստակին…
Ի դեպ, 1945-ի հաղթական ավարտից հետո խեղճ պապս իր ազնվության ու կարգապահության պատճառով մի քանի ամիս ուշացումով է վերադարձել հայրենիք. դե, պատերազմ չկա, որտեղ հաղթող բանակից շատերը չցանկանան թշնամու թողած ավարից օգտվել: Երբ սովետական զորքերը գերմանական հերթական քաղաքը գրավում են, ու գերմանացիներն ունեցած-չունեցածը թողած՝ փախնում, «մերոնցից» ոմանք սկսում են սրանց թողածը մեջ-մեջ անել: Պապս հայտնի էր իր արդարամտությամբ, ազնվությամբ ու մաքուր ձեռքով: Իրենց հրամանատարը մոտենում է ու ասում.
«Աբրահամով, քեզ վստահում եմ ու հիմա պիտի կարևոր հրաման տամ. եթե որևէ մեկը այս «պոստից» ինչ-որ բան տանի, պատասխանատվությունը քո վրա է: Ինչ կերպ ուզում ես՝ արգելիր»:
Մեկ էլ պապս տեսնում է իրենց հրամանատարներից մեկը (ազգությամբ հրեա) նստած գերմանական մոտոցիկլին՝ տանում է: Պապիկիս «կա՛նգ առ» հրամանին ոչ մի կերպ չի ենթարկվում, պապս էլ չի տանում, չի բերում՝ սպայի ոտքին է կրակում, ու մի քանի ամիս ընկնում քաշքշուքի մեջ: Թե ասա՝ հրեային կարելի էր գերմանացիներին թալանել, թողնեիր էլի...
Փառք Աստծո, մամաս այս տարի ինձանից չնեղացավ, իմ ու իր «հրադադարը» կայացավ, ես էլ պապուս մասին ավելի շատ բան իմացա:
Մի խոսքով՝ քանի պահպանում ենք ձեռքբերվածը, քանի կան հիշողությունները, մարդիկ ու նրանց պատմությունները՝ տոնը բոլորինս է: Ափսոս՝ չկարողացանք 1992-ի հաղթանակը պահել ու պաշտպանել, մայիսի 9-ը եռատոնից երկտոնի վերածեցինք։ Բայց նոր Եռատոն հաստատ կունենանք։