13/05/2021 13:54
Կամո Աթայան. Արցախը համարյա կորցնելուց հետո, խիստ վտանգված է Հայաստանի Հանրապետությունը. անհրաժեշտ է գիտակցել սխալները
Աշխարհասփյուռ հայության արժանապատվության, ոգու ու պայքարի հայրենիքը՝ Արցախը համարյա կորցնելուց հետո, խիստ վտանգված է մեր մեծ հայրենիքը՝ Հայաստանի Հանրապետությունը: Հայրենի եզերքի նկատմամբ սերը տարբեր մարդիկ տարբեր ձևերով են արտահայտում՝ մի մասը համեստորեն կատարում են իրենց ամենօրյա ծառայությունն ու աշխատանքը, մյուսները երգեր ու ասքեր են ձոնում առ Հայրենիք, երրորդները կարծում են՝ միայն քաղաքական ակտիվ գործունեությամբ կարելի է զորացնել Երկիրը…
Հայրենիքը սիրելու աստիճանը, չափը ոչ մեկը չի կարող ճշգրտորեն արտահայտել ու նման չափիչ սարք գոյություն էլ չունի…
Դժբախտաբար Հայրենիք, կամ նրա մի մասը կորցնելուց հետո ենք ամբողջ խորությամբ զգում կորստյան ցավը, ու նման իրավիճակում ենք կարողանում վեր հանել կատարված ճակատագրական սխալները…
Մեր ամենամեծ սխալը թերևս այն էր, որ 1994թ. մայիսի 12-ից հետո մի տեսակ ինքնահանգստացանք՝ կարծելով թե արդեն հաղթել ենք ու մոռացանք որ սա ընդամենը դե ֆակտո հանգրվան և հաղթանակ է, որի դե յուրե կարևոր բաղադրիչը կարող է լինել տասնամյակների պայքարի շնորհիվ: Պայքար, որը կարող էր ընթանալ ինչպես պատերազմական սցենարով, այնպես էլ քաղաքական դիվանագիտական դաշտում:
Ասածից հետևում է, որ ազգային ազատագրական մեր պայքարը մինչև վերջնական հաղթանակը պետք է ունենար իր առաջնորդը: Ճիշտ է՝ երկու հայկական պետություններն, ըստ իրենց օրենքների ու աշխարհում ընդունված կարգի, ձևավորում էին սեփական իշխանությունները, որոնք տեր պետք է լինեն նաև ազգային չլուծված մեր խնդիրներին, բայց եկեք փաստենք, որ նրանք ազգի առաջնորդները չեն: Մեր ազգը թվաքանակով մոտ չորս անգամ մեծ է ՀՀ-ում և ԱՀ-ում ապրող հայերի թվից: Հետևաբար մենք ազգային կարևոր ու չլուծված հարցերի պահով պետք է ունենանք ազգային առաջնորդ, որը հիմնականում վերքաղաքական կերպար է:
Այդպիսի կերպար կարող էր լիներ ՀՀ-ի կամ ԱՀ-ի պաշտոնաթող որևէ նախագահ, կամ հայտնի գործիչ՝ գիտության, մշակույթի կամ կրթության ոլորտներից: Ազգային առաջնորդը պետք է գլխավորի ազգային համահայկական խորհուրդը, որտեղ ներկայացված կլինեն աշխարհի բոլոր հայկական գաղթօջախները և նման պայքարի առաջամարտիկները: Այդպիսի ազգային առաջնորդության պարագայում, դժվար թե չկանխագուշակվեր պատերազմի վերահաս վտանգը ու նույնիսկ այն չկանխելու դեպքում մեզ պարտադրված պատերազմը կլիներ բնույթով համահայկական, ձևով՝ հայրենական և կունենար բոլորովին այլ ավարտ…(իմ առաջարկըը չշփոթել եկեղեցու կամ համահայկական գործող կառույցների հետ):
Այս պատերազմը զգետնեց համայն հայության արժանապատվությունը: Ծանր վիճակում է գտնվում նաև մեր անվտանգության միակ և հուսալի երաշխավորը՝ Հայոց բանակը: Այո, անգրագետ կառավարման, քաոսի, նյութատեխնիկատեխնոլոգիական անհրաժեշտ միջոցների, ինչու ոչ նաև հաղթողի, հաղթական ոգու պակասի հետևանքով ժամանակին հաղթանակած բանակը պարտվեց: Այս պարտությունն հետևանք էր նաև ՀՀ-ում և Արցախում տասնամյակների ընթացքում հաստատված հասարակական-քաղաքական բարդ ու պայթյունավտանգ իրավիճակի, որի արդյունքում 2018-ին տեղի ունեցավ իշխանության զավթում անգաղափար, անսկզբունք և անհայրենիք քայլիստների կողմից, որոնց հայ հասարակությունը մանդատ տվեց առանց երկար մտածելու, քանզի հոգնել էր նախկին իշխող համակարգից, որը նաև դրժել էր իր տված խոստումները:
Այնպես որ, անկախության շրջանի մեր ձևավորած բոլոր իշխանություններն էլ ունեցել են բազում սխալներ ու դրանց կուտակման հետևանքով է տեղի ունեցել վերջին ու ազգակործան իշխանափոխությունը: Գովելի է, որ ՀՀ երկրորդ նախագահը «Հայաստան» դաշինքով հայտ է ներկայացնում ընտրություններում հաղթելու համար, և ասում է, որ երբեք չէր մտածել, որ կրկին կձգտի իշխանության…
Իսկ միգուցե ավելի ճիշտ ու տեղին կլիներ, որ ՀՀ և ԱՀ բոլոր պաշտոնաթող նախագահները ժամանակին ձևավորեին վերը նշված խորհուրդը, ղեկավարեին այն, հայ ժողովրդին ասեին, որ դեռ ժամանակը չէ ինքնահանգստանալու, դեռևս մեր ունեցած ձեռքբերումներն իրավական տեսանկյունից ամրագրված չեն, հետևաբար պայքարը շարունակվում է, այն էլ հնարավոր բոլոր դաշտերում…
Համոզված եմ նման վերաբերմունքի դեպքում մենք Արցախ չէինք կորցնի ու անցած մայիսի 9-ին կորսված հայրենիքի ու Շուշիի համար ազգովին չէինք լացի…
Քաղաքական կարճատեսության, ինքնահանգստացման, թե պարզապես իր առաքելությունն ավարտած լինելու գիտակցման արդյունք էր սա, թե բոլորը միասին: Դժվար է ասել…
Իհարկե մեր մեծագույն սխալը եղել է 2018-ին անկարողների խմբակին իշխանությամբ օծելը ու դրա հետևանքների մասին անիմաստ է նույնիսկ խոսել, քանզի ամեն ինչ աչքի առաջ է, ու այդքանից հետո աթոռներից կառչաց մնալը ասում է, որ նրանք զուրկ են նաև բարոյականությունից ու արժանապատվությունից:
Այս տասնամյակների մեր ամենաճակատագրական սխալներից մեկը Հայոց բանակը ամենաառաջնակարգ զինատեսակներով ու համապատասխան տեխնոլոգիաներով չզինելու ու բանակի անձնակազմին դրանցով չվարժեցնելու մեջ էր: Ախր, մեր աչքի առաջ թշնամի պետությունը ոչ միայն իր սեփական արբանյակներն էր ուղեծիր դուրս բերում, ոչ միայն հրեական պետության հետ ԱԹՍ-երի ու այլ ժամանակակից ռազմական տեխնոլոգիաների պահով ակտիվ ու մեծաքանակ գնումներ էր կատարում՝ նաև ուսուցում և արտադրություն կազմակերպում իր մոտ, այլև թուրք մեծ եղբոր հետ գործում էր «երկու պետություն՝ մի բանակ» սկզբունքով:
Համոզված եմ, որ աշխարհասփյուռ հայությունը համապատասխան ազդանշանի դեպքում միջոցներ կահայթայթեր ու ոչ միայն մեր սեփական արբանյակը կունենայինք, այլև վաղուց ժամանակակից ԱԹՍ-երի անընդհատ նորացող արտադրություն կհիմնվեր և Արցախում, և ՀՀ-ում: Այս հարցում չեմ կարողանում նաև ինքս ինձ ներել, քանզի մոտս վաղուց համոզմունք կար, որ թշնամին նոր տեխնոլոգիաներով ու մասնավորապես ԱԹՍ-երով խնդիրը փորձելու է լուծել իր օգտին ու այդ մասին բոլոր զանգերը ժամանակին ողջ ուժով չեմ հնչեցրել…
2016 թ. փետրվարի կեսերին այդ խնդրով հատուկ հանդիպում խնդրեցի ՀՀ ՊՆ-ում, ու տեղեկացա բազմաթիվ որոշումների, խորհուրդների կազմերի, ծրագրերի մասին և, թվում էր, որ այդ ամենը արագ ու որակով թղթից և գաղափարից կվերածվի գործի…
Նույն հարցով ապրիլյան պատերազմից հետո, կոնկրետ 2016-ի մայիսի վերջերին հանդիպել եմ ԼՂՀ վարչապետի հետ ու կրկին ստացել հավաստիացումներ, որ մասնավորապես դրսում պատրաստված տեղական մասնագետներով շուտով կսկսվի ԱԹՍ-երի սեփական արտադրություն…
Չեմ ներում այն պատճառով, որ աշխատանքների ընթացքի վերաբերյալ պարբերաբար տեղեկատվություն չեմ փորձել ստանալ… հավատացել եմ, իսկ պատերազմի օրերին այդ ուղղությամբ մեր բոլոր ձեռնարկումները և գերջանքերն այդքան կարճ ժամանակահատվածում նկատելի արդյունքներ չէին կարող տալ…
Չեմ կարողանում ներել նաև, որ հնարավոր բոլոր ձևերով աճող սերնդի և ընդհանրապես ազգաբնակչության շրջանում ռազմահայրենասիրական դաստիարակությանը գերագույն տեղ ու դեր չենք հատկացրել, իսկ միշտ հոխորտացող թշնամին բռնակալի կեղտոտ բերանով 21-րդ դարում, ի լուր աառաջադեմ աշխարհի հորջորջում է, որ մոտ քսան տարի սերունդ են «դաստիարակել» հակահայության, հայատյացության «գաղափարական» հենքի վրա ու այդպես «դաստիարակված» թուրքի լամուկները կերտել են իրենց վերջին հաղթանակը… Իսկ մենք, ինչպես միշտ, ներդաշնակ ու համակողմանի զարգացած քաղաքացի էինք դաստիարակում աշխարհի համար:
Հայաստանում և Արցախում ապրող բոլոր մարդիկ պետք է անվերապահորեն թշնամու դեմ բոլոր ճակատներով գործելու ներուժ և համապատասխան կարողություններ ունենան: Այս տարածաշրջանում ապրել նշանակում է ամեն րոպե պատրաստ լինել թշնամուն դիմակայել: Այլ բանաձև չկա, դրա մասին կրկին խոսում են վերջին օրերի թշնամու ագրեսիվ գործողությունները ՀՀ սահմաններում ու հատկապես Սյունիքում….
Ինչ արած թեկուզև ուշացումով, բայց ոչ ուշացած մեր մեծ սխալները պետք է գիտակցենք, դրանք հաղթահարենք ու հետևողականորեն շարժվենք դեպի նոր հաղթանակ:
