11/06/2021 18:22
Տպավորություն է, որ հայ մտավորականությունն անկախության համար ավելի պայքարող տեսակ է եղել, քան անկախ պետության դեպքում՝ դրա հետագա հզորացման ու զարգացման. Կամո Աթայան
Ինչքան էլ այս եզրույթը արհեստածին է թվում, այնուհանդերձ ցանկացած հասարակության մեջ մտավոր աշխատանք կատարող խավը հզոր ուժ է, և ունի մեծ առաքելություն: Որպես կանոն այդ ոլորտում այն մարդիկ են, ովքեր ունեն ընդգծված մտավոր կարողություններ ու տվյալ հենքի վրա մասնագիտացել են և արհեստավարժ դարձել՝ ամենն իր ընտրած ուղղության և մասնագիտության մեջ:
Առանց որևէ կասկածի կարելի է պնդել, որ յուրաքանչյուր հասարակության մեջ մտավորականության ձայնը պետք է հնչեղ ու լսելի լինի ոչ միայն նեղ մասնագիտական տիրույթում, այլև տվյալ էթնոսի ապագային միտված տեսլականի ստեղծման, պետականության ամրապնդման գործում:
Հայ իրականության մեջ մտավորական խավը առավել ընդգծված դերակատարում է ունեցել ժողովրդի դառը պատմության ընթացքում և հետայսու պետք է ունենա: Բանն այն է, որ դարեր շարունակ չունենալով պետականություն և գտնվելով այնպիսի աշխարհքաղաքական տարածքում, որը հիմնականում շրջապատված է թշնամիներով, հայ ազգը իր գոյությունը, ինքնությունը պահպանեց մի քանի կարևոր գործոնների շնորհիվ, որոնցից են կրոնը, եկեղեցին,դպրոցը ու նաև այն ընտիր ու նվիրյալ մտավորականները, ովքեր բառի բուն իմաստով պայքարել են հայ ժողովրդի փրկության և ապագայի համար:
Երբ մեր իրականություն թափանցեց կուսակցականությունը, բնականաբար մտավորականության զգալի մասը կուսակցական դարձավ: Այսօր, երբ ՀՀ քաղաքական դաշտում կան ավելի քան 100 տարբեր քաղաքական կուսակցություններ, անկասկած հետաքրքրվելու դեպքում կպարզենք, որ և դրանց հիմնադիրների, և անդամների շարքում կան բազմաթիվ մտավորականներ:
Այստեղ է, որ ծագում է հիմնական հարցը, որն է լինելու այս գործընթացից Հայաստան պետության օգուտը: Չէ՞ որ քաղաքական կուսակցությունների աճը միանշանակ խոսում է ոչ միայն առողջ մրցակցության, այլ նաև տվյալ հասարակության պառակտման պոտենցիալ բարձր աստիճանի ու նաև տարակարծության բարձրացման մասին:
Հայտնի է նաև, որ քաղաքական ցանկացած կուսակցության ստեղծման հիմքում ընկած է լինում այս կամ այն գաղափարախոսությունը: Մարդկությունն իր պատմության ընթացքում ստեղծել է հասարակական-քաղաքական տեսանկյունից՝ անարխիզմը, պահպանողականությունը, լիբերալիզմը, ֆաշիզմը, դասակարգային տեսանկյունից՝ սոցիալիզմը, կոմունիզմը, կապիտալիզմը, ազգային-ազգայնական տեսանկյունից՝ ռասիզմը,նացիզմը, շովունիզմը և այլն: Ուրեմն ստացվում է, որ նույն գաղափարական հենքով գոյություն ունեն բազմաթիվ կուսակցություններ, որոնք հաճախ հիմնադրվում են սովորական ՍՊԸ-ի ստեղծման արագությամբ։
Ինչու սրա մասին նշեցինք: Բանն այն է, որ հայ մտավոր ներուժն այսպիսի պայմաններում կիզակետվելու, զուգամիտվելու փոխարեն տարամիտվում է ու արդյունքում միայն հպարտանում իր ստեղծած մարդ-կուսակցության անունով…
Նույնիսկ մակերեսային ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս , որ հայ մտավորականությունն անկախության շրջանում դիրքավորվել էր այսպիսի խմբերում.
1. Այս կամ այն քաղաքական կուսակցության մեջ, որը նրան տալիս է որոշակի դիրք և ապրելու միջոցներ. որպես կանոն նրանք կամ իշխանամետ են, կամ էլ ընդդիմադիր. բավականին մոդայիկ էր և է այս կամ այն օլիգարխի կուսակցության մեջ բարեհաջող վայրէջքը, որը կարող է տասնամյակներ տևել: Կարծես այս խումբն ամենամեծն է:
2. Անտարբեր՝ քաղաքական պայքարից ու ընդհանրապես պայքարից հեռու մտավորականներ, ովքեր փորձում են ինչ-որ ձևով ունենալ հովանավորներ, շահել դրամաշնորհներ և նման ձևերով իրենց կյանքը և գործունեությունը կառուցել։
3. Պայքարող՝ պետականամետ կեցվածքով ու հստակ քաղաքացիական դիրքորոշմամբ մտավորականներ, ովքեր քաղաքականացված չեն, թվով քիչ են ու նրանց ձայնը հաճախ լսելի չէ: Նրանք հաճախ նաև հալածվում են, սակայն ամեն դեպքում նոր մտքերի, գաղափարների գեներատոր են։
Ահա հայ ժողովրդի մտավոր սերուցքի վիճակի համարյա իրական պատկերը: Հարց է առաջանում, եթե մեր մտավորականներն ազգին վերաբերող առանցքային հարցերում լինեն միակամ, այդ դեպքում նրանց ձայնն ավելի լսելի չէ՞ր լինի հասարակ ժողովրդի կողմից: Այդ դեպքում հայ մտավորականը չէր ունենա արդյոք արժանի հեղինակություն հայ հասարակության մեջ: Սրանք վաղուց առկախ, անպատասխան մնացած հարցեր են, ու առանց նման հարցերին պատասխան գտնելու մեր բազմաչարչար, խաբված, հիասթափված ժողովուրդը չի կարող ճիշտ ընտրություն կատարել և ստեղծված եզակի բարդ իրավիճակից դուրս գալ:
Հաճախ տպավորություն է ստեղծվում, որ հայ մտավորականությունն անկախության համար ավելի պայքարող տեսակ է եղել, քան անկախ պետության դեպքում՝ դրա հետագա հզորացման ու զարգացման:
Մտավորականությունն ազգային գաղափարներով ու դրանց լուծման ուղիների իմացությամբ զինված մի հսկա բանակ է, որին հարգանքով պետք է մոտենան և բոլոր քաղաքական կուսակցություններն ու դաշինքները, և իշխանությունը՝ իր բոլոր թևերով հանդերձ, և հասարակությունն ու նրա յուրաքանչյուր անդամ…
Այս բախտորոշ ու դժվարին ժամանակներում, երբ վճռվում մեր պետության, պետականության լինել չլինելու հարցը, երբ Արցախը կորսված ու բզկտված է, մտավորականը իրավունք չունի լինել անտարբեր, իներտ վիճակում:
Նա ամեն ինչ պետք է անի օրինական ճանապարհով՝ գործող դավադիր,անգրագետ, ազգակործան, արյունոտ իշխանություններից ազատվելու համար: Այլապես, շատ երկար ժամանակ/ հնարավոր է նաև առմիշտ/ ստիպված կլինենք լծվել մեր կորսված հայրենիքի մասին երգեր ու ասքեր հյուսելու, գրքեր գրելու, և Սփյուռքը ընդարձակելու գործին...