«Ես ուրիշ տեղ Եռաբլուր չունեմ, իմ Եռաբլուրն, իմ Ռաֆայելի «տունը» Երևանում է». ավագ լեյտենանտ Ռաֆայել Մխչյանի կինը չի պատրաստվում վերադառնալ Վրաստան

Պատերազմները խաթարում են կյանքի բնականոն ընթացքը, ապագան կերտելու համար եկածները հաճախ անցյալում են մնում՝ հանուն հայրենիքի, հանուն ընտանիքի, հանուն մարդկության: 44 օրյա Արցախյան պատերազմը մեզանից տարավ տեսանելի ապագայի գիտնականին, բժշկին, ֆիզիկոսին, ծրագրավորողին, զինվորականին... 20-25 տարեկան տղաներն, ովքեր ապագայի մարդիկ էին, դարձան մերօրյա անձնազոհ մարտիկներ:

Երևանցի ավագ լեյտենանտ Ռաֆայել Մխչյանն ու ախալքալաքցի Մարիաննա Մնոյանը 3 տարվա հանդիպումից հետո ընտանիք են կազմել 2019 թվականին, օրեր առաջ՝ հուլիսի 13-ին, լրացավ նրանց ամուսնության երկրորդ տարեդարձը, որից նրանք միասին անցկացրեցին ընդամենը 1 տարի 2 ամիսը: Ամուսնությունից հետո նորապսակները Երևանից ուղևորվեցին իրենց բնակարան՝ Ջրական (Ջաբրայիլ), որտեղի սպայական թաղամասում էլ ապրում էր ավագ լեյտենանտը:

«Ռաֆայելը 6 տարի Ջրականում է ծառայել, բայց ես առաջին անգամ էի այդտեղ լինում: Մինչ ամուսնանալը, նա երբեմն ակնարկում էր, որ մենք բավական «խուլ» տեղում ենք ապրելու, այնտեղ չկան ժամանցի վայրեր և այլն: Բայց ես նրան ասացի՝ կարևոր չի՝ որտեղ, կարևորը՝ քեզ հետ... Ասեմ, երբ առաջին անգամ էինք գնում, ինքն ինձ Ջաբրայիլը որպես դրախտավայր էր ներկայացնում: Տեղ հասանք գիշերը: Առավոտյան պատուհանից նայելով՝ դիմացս անծայրածիր դաշտավայր տեսա ու սկսեցի արտասվել: Մոտեցավ, ինձ գրկեց ու ասաց. «Բա ո՞նց ասեի, որ կեսից չփոշմանես»», - Aysor.am-ի հետ զրույցում մի պահ անէանալով ու վշտից կտրվելով՝ ժպիտով հիշեց երիտասարդ կինն ու շարունակեց: 

«15 օր դիրքերում էր անցկացնում, 15 օր՝ տանը: Սկզբում շատ դժվար էր մենակ մնալը, ամբողջ օրը տանը փակված էի, բայց կամաց-կամաց սովորեցի ու սկսեցի օրերը հաշվել: Իմ ամենաուրախ օրերն ուրբաթ օրերն էին. հենց այդ օրն էր Ռաֆայելն իջնում դիրքերից: Միշտ իր հետ մրգեր էր հավաքում, բերում, գիտեր, որ շատ եմ սիրում: Ընտելացա այնտեղի կյանքին: Դպրոցում էի տեղավորվել, հայոց լեզու և գրականություն էի դասավանդում: Կյանքն իր հունի մեջ էր ընկել, բազմաթիվ նպատակներ ու անելիքներ ունեինք»:

Սեպտեմբերի 27-ին ամուսինները Երևանում էին. 1-ամսյա արձակուրդը Ռաֆայելը որոշել էր ծննդավայրում անցկացնել: Հազիվ 10 օր էր անցել, ու եկավ բոթը՝ պատերազմ է:

«Հենց իմացավ պատերազմ է, սկսեց հերթով իր զինվորներին զանգել, սակայն բոլորն անհասանելի էին: Իրեն չէին զանգել, չէին կանչել, հոկտեմբերի 13-ին պետք է վերադառնայինք, բայց ինքը չսպասեց, անմիջապես մեկնեց Արցախ: Որքան էլ համոզեցինք՝ չստացվեց հետ պահել, ասեց՝ տղերքս մենակ են, իմ զինվորների կողքին պիտի լինեմ: Ինձ գրկեց, համբուրեց ու գնաց կամավորների ավտոբուսներով՝ խոստանալով վերադառնալ», - պատմեց նա:

Սեպտեմբերի 28-ին Ռաֆայելն արդեն Ստեփանակերտում էր, բայց հենց այդտեղ էլ տեղեկացավ, որ Ջրական տանող ճանապարհն արդեն փակ է, գնալ չի կարողանա: Սակայն երիտասարդ սպան հնարավոր ու անհնար ամեն ինչ արեց` կամավորների հետ Ջաբրայիլ հասնելու համար:

«Իր ընկերը Ջաբրայիլում ծնկից վիրավորվել էր, այդ օրը ընկերոջ հետ մեր տանն էին մնացել: Այդ տղան իրեն ասել էր՝ վերևում ահավոր վիճակ ա, մի բարձրացի, բայց Ռաֆայելը չի լսել, ասել է՝ տղերքիս կողքին պիտի լինեմ: Ու բարձրացել էր դիրքեր: Ինքն իր զինվորների համար ամեն ինչի պատրաստ էր, իր վերջին շապիկն էլ կարող էր տալ: Երբեք դատարկ ձեռքով դիրքեր չէր բարձրանում, ասում էր՝ զինվորը պակաս բան պիտի չունենա», - ընդգծեց Մարիաննան:

Ավագ լեյտենանտը կնոջը վերջին անգամ զանգահարել է հոկտեմբերի 2-ին՝ օրվա երկրորդ կեսին:

«Շատ չլացես, կգամ: Ամեն ինչ լավ ա լինելու». ամուսնու վերջին խոսքերն էին, դրանից հետո նրա հեռախոսը հավիտյան լռեց. անհասանելի էր...

«Ինքը ոչ մեկին չէր ասել, որ «պոստեր» է բարձրանում, բացի եղբորից (զարմիկից, հեղ.): Ինձ միշտ խաբում էր, թե տանն եմ, ամեն ինչ լավ է: Չէր սիրում, երբ լացում էի, միշտ ասում էր. «երբ դու լացում ես, ես ներվայնանում եմ»», - մտաբերեց նա:

Ընտանիքը Ռաֆայելին սկսեց փնտրել ամենուր՝ հիվանդանոցներում, դիահերձարաններում, վիրավորների ու գերիների ցուցակներում... Ամեն մեկը մի բան էր ասում՝ վիրավոր է, խոսել չի կարող՝ կոմայի մեջ է... Ընկերներից մեկն էլ ամեն զանգի ժամանակ վստահեցնում էր՝ «պադվալում» է, գործ են անում... Մեկ ու կես ամիս փնտրելուց հետո ստացան չարագույժ զանգը՝ ձեր ԴՆԹ անալիզները համընկնում են:

«Ամուսնուս ծնողները Ռուսաստանում էին, անմիջապես եկան Հայաստան ու բոլորս սկսեցինք Ռաֆայելին փնտրել: Ծնողները ԴՆԹ-ի անալիզ տվեցին, թեև մտածում էինք, որ նա ողջ է, մի տեղից անպայման կհայտնվի: Հատկապես, որ շատերն էին ասում, որ նրան տեսել են: Նույնիսկ ասացին, որ հոկտեմբերի 7-ին են տեսել՝ Լելե թեփեյի բարձունքի գրավման օրը... Այդ հույսերով սպասում էինք, որ կգա: Հատկապես, որ գիտեինք իր բնավորությունը՝ անգամ հնարավորության դեպքում չէր զանգի, եթե հասկանար, որ այդ զանգով կվնասի իր ու իր զինվորների անվտանգությունը... Ցավոք, նոյեմբեր 18-ին զանգահարեցին հայրիկին ու հաստատեցին՝ տղայի հետ Ձեր ԴՆԹ-ն համապատասխանել է, եկեք, տարեք... Մենք էլի չէինք հավատում, որ դա իրականություն է: Բայց Ռաֆայելն իր երկու թևին էլ դաջվածք ուներ. մեկի վրա անգլերեն գրված էր՝ «ամեն ինչ վերջում լավ է լինելու», մյուսին՝ «իմ ընտանիքն իմ ամրոցն է»: Դաջվածքները բարեկամ էր արել, ու մասունքները տեսնելուց՝ ինքն իր ձեռագիրը ճանաչեց...», - արտասվելով մանրամասնեց կինը:

Ռաֆայել Մխչյանը զոհվել է հոկտեմբերի 3-ին. շրջափակման մեջ են հայտնվել, թշնամին հայերենով կանչել է, թե եկեք մեր կողմ, հայեր ենք, կամավորներն էլ առաջ են գնացել: Ռաֆայելն անմիջապես գլխի է ընկել, որ ինչ-որ բան այն չէ, հետևներից գոռացել է, թե ակցենտ ունեն, մաքուր հայերեն չի, մի գնացեք... Հասկանալով, որ բացահատված է՝ հակառակորդը սկսել է կրակել: Այդտեղ էլ պարզվել է, որ մերոնք 4 կողմից շրջափակման մեջ են:

«Դեպքը տեղի է ունեցել Ջրականի «Նարինջ» դիրքում: Գիշերով նահանջելուց են եղել, երբ հայտնվել են ծուղակում: Իրեն ոտքից են խփել, ոսկորը ջարդվել է, ու չի կարողացել ինքն իրեն օգնի, տեղաշարժվի: Եթե այդ պահին իր կողքին որևէ մեկը լիներ, օգներ, գուցե, ոտքից զրկվեր, բայց փրկվեր: Մի քանի անգամ կապ է տվել, օգնություն խնդրել, բայց չեն կարողացել այնտեղ գնալ, հանել, արնաքամ է եղել...», - պատմեց սպայի կինը:

Ռաֆայել Մխչյանի մարմինը հանել են հոկտեմբերի 29-ին՝ առաջին հրադադարի մասին հայտարարելուց հետո: Սպայի 18 զինվորներից միայն մեկն է ողջ մնացել:

Հուղարկավորվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 23-ին՝ Եռաբլուրում:

Երիտասարդ կինը գրեթե ամեն օր հերոսների «տանն» է լինում, բայց միևնույն է՝ դեռ սպասում է:

«Իրեն շատ-շատ եմ կարոտել, շատ եմ սիրում», - ասում է նա ու «բողոքում»՝ միևնույն է, հոգու խորքում մի քիչ նեղացած է:

«Եռաբլուրը միակ տեղն է, որտեղ ինձ լավ եմ զգում, միայն այնտեղ կարող եմ իր հետ խոսել, կիսվել, զգալ, որ ինքը կա: Ուրբաթ օրերին պարտադիր եմ Եռաբլուր գնամ, դա իր «գալու» օրն է: Դեկտեմբերի 15-ին իր 27-ամյակը Եռաբլուրում նշեցինք... Երևի թե ինքն ավելի շատ իր զինվորների մասին մտածեց, քան իմ կամ իր ծնողների», - արցունքն աչքերին ասաց Մարիաննան, ով մեզ հետ զրույցից րոպեներ առաջ էր իջել հերոսների բարձունքից:

Նկատում է՝ նաև Ապրիլյան պատերազմին մասնակցած ամուսինը, ով 2016-ին բազմաթիվ ընկերների է կորցրել, երբեք չէր մտածում, որ այսպիսի հետևանքներով պատերազմ կարող է լինել: Տանը երբեք չի խոսել ծառայության, սահմանի վիճակի մասին, բայց նրա հուղարկավորությունից մեկ շաբաթ հետո Եռաբլուրում հարազատներին է մոտեցել ավագ լեյտենանտի զինվորն ու ասել. «Մխչյանը գիտեր, որ պատերազմ է լինելու, մեզ դեռ սեպտեմբերի 25-ին էր զանգել, ասել՝ պատրաստ եղեք»:

«Պատերազմը սպասելի էր, մասշտաբները՝ ոչ: Մտածում էին՝ Քառօրյա պատերազմի պես մի քանի օր կտևի: Ամուսինս նույնիսկ այդ օրերին զանգել է սկեսուրիս մորաքրոջ տղուն, հարցրել՝ ի՞նչ են խոսում, չեն կանգնեցնո՞ւմ պատերազմը... Չգիտեմ, հիմա շատ են խոսում, որ իրենց տեղը մատնացույց են արել, դավաճանել են, եթե այդպես չանեին՝ հաստատ կփրկվեին...», - ասաց նա:

Ռաֆայելն իրենից 1 տարի փոքր քույր ունի: Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական համալսարանի շրջանավարտն իր գործի իսկական նվիրյալն էր, ռազմական ուղղվածությամբ համալսարան էլ ծնողներից գաղտնի է դիմել ու ընդունվել: Դեմ էին, չէին ուզում, որ իրենց միակ որդին այդ ուղին ընտրի:

Երևանցի և ախալքալաքցի երիտասարդները ծանոթացել էին Հայաստանի մայրաքաղաքում: Աղջիկն ուսանողուհի էր, տղան՝ սպա:

«Մենք միմյանց շատ ենք սիրել ու մեծ դժվարությամբ ենք իրար հասել», - նկատեց երիտասարդ կինն ու պատմեց.

«Մեր նշանադրությունն անընդհատ հետաձգվում էր, քանի որ նա ուզում էր Արցախից Հայաստան տեղափոխվել: Բայց ի վերջո որոշեցինք մեր երջանկությունն այլևս չհետաձգել: Այդ դժվարություններն այլևս չէինք նկատում, մեր երջանկությունը չէր թողնում նկատենք: Մեկ տարի երջանիկ ապրեցինք, նույնիսկ իր՝ Հայաստան տեղափոխման հրամանն էր եկել, այն էլ էսպես եղավ: Հիմա ինձ համար սարսափելի դժվար է, առանց իրեն՝ կյանքը կորցրել է հետաքրքրությունը»:

Ռաֆայելի և Մարիաննայի նորաստեղծ ընտանիքը համալրվել չհասցրեց: Մտածում էին՝ Հայաստան տեղափոխվելուց հետո բալիկ կունենան, այստեղ պայմաններն ավելի լավը կլինեն, հեշտ կլինի երեխա մեծացնելը: Շատ նպատակներ ունեին, որոնք պետք է միասին իրականացնեին, բայց ամեն ինչ կիսատ մնաց:

«Ջրականում մի հայտնի ծառ կա: Երևան գալուց առաջ ես ու Ռաֆայելը դուրս եկանք զբոսնելու, նստեցինք այդ ծառի տակ ու առաջին անգամ երկար խոսեցինք մեր մասին, մեր երազանքների մասին: Ինքն ասաց. «Իմ առաջին երազանքն արդեն իրականացել է՝ դու էիր, երկրորդ երազանքս բալիկ ունենալն է, ու որ Երևանում մեր տունն ունենանք»:

Հիմա մեկ-մեկ նայում եմ այն կանանց, որոնց ամուսինները զոհվեցին, բայց իրենք բալիկ ունեն, ու մտածում եմ՝ փոքրիկը մեծ մխիթարություն է, իրենց սիրելիի մի մասնիկն է... Չգիտեմ, որն է ավելի տանելի: Վիշտը չափելի չի», - հոգոց հանեց նա:

Հիմա Մարիաննային շատերն են խորհուրդ տալիս՝ կյանքը շարունակվում է, ինքն էլ երիտասարդ է, պետք է ապրի: Բայց երիտասարդ կնոջ համար կյանքը կարծես կանգ է առել:

«Աշխատանքի եմ գնում զուտ նրա համար, որ տնից դուրս գամ, ցրվեմ, բայց չի ստացվում, ամենուր իրեն եմ փնտրում: Ուտում եմ, խմում, խոսում, նույնիսկ՝ ծիծաղում, բայց էլ առաջվանը չեմ: Ինչ էլ լինի՝ մինչև կյանքիս վերջ իրեն կսպասեմ: Նա ինձ համար և՛ ամուսին էր, և՛ ընկեր, և՛ հայր ու եղբայր՝ ամեն ինչ», - արտասվելով ասաց հերոսի կինը:

Ամուսնու զոհվելուց հետո Մարիաննան մի քանի ամիս Երևանում նրա ծնողների հետ է ապրել: Ախալքալաք վերադառնալ չի պատրաստվում, որոշել է մնալ Հայաստանում: Իր և ամուսնու ծնողները երիտասարդ կնոջ համար բնակարան են գնել Հայաստանի մայրաքաղաքում, հիմա Ռաֆայելի ծնողների ջանքերով այն վերանորոգվում է.

«Ռաֆայելի ծնողները հիմա Ռուսաստանում են: Իմ հայրը Ռուսաստանում է, մայրս Վրաստանում էր, բայց իմ դժբախտությունից հետո տեղափոխվեց Երևան, վարձով է բնակվում, ես էլ իր հետ եմ, մինչև բնակարանի վերանորոգումն ավարտվի: Ամուսնուս ծնողները հրաշալի մարդիկ են, ինձ ասում են՝ գոնե արի Ռուսաստան, մեզ մոտ կհանգստանաս: Ես Երևանից ամենաշատը մեկ-երկու ամսով կարող եմ բացակայել, բայց առավել երկար ժամանակով չեմ լքի: Ես ուրիշ տեղ Եռաբլուր չունեմ, իմ Եռաբլուրը, իմ Ռաֆայելի «տունը» Երևանում է», - Aysor.am-ի հետ զրույցը եզրափակեց Մարիաննա Մնոյանը: