21/05/2022 19:10
Պաթոլոգիական կամ խրոնիկ ստախոսություն․ հիվանդությու՞ն, հոգեվիճա՞կ, թե՞ կենսակերպ
Սուտը նրանց կյանքի կրեդոն է, նրանք խաբում են ամեն քայլափոխի, նրանց համար չկա սահմանագիծ ստի և իրականության միջև։ Նրանց կոչում են պաթոլոգիական ստախոսներ․ մարդիկ, ում համար խաբելը կենսակերպ է, սուտը՝ «զենք», ճշմարտությունը՝ «թշնամի»։
Ինչո՞ւ են մարդիկ կյանքի ընթացքում վերածվում ստախոսների, ստից ու խաբեությունից հայտնվում նույնպիսի կախվածության մեջ, ինչպիսի կախվածություն ունեն խաղամոլները, թմրամոլներն ու անհույս հարբեցողները։
Հոգեբաններն ու հոգեբույժներն այս հարցի շուրջ բանավիճում են երկար տարիներ։ Մասնագետների մի մասն այն կարծիքին է, որ պաթոլոգիական ստախոսությունը հոգեկան բարդ խանգարումների՝ սահմանային անձնային խանգարման, սոցիոպատիայի՝ հակասոցիալական անձնային խանգարման կամ նարցիսիզմի ախտանիշ է։ Մի մասն էլ համոզված է, որ պաթոլոգիական ստախոսությունն ինքն իրենով շեղում է, խանգարման առանձին տեսակ։ Կա նաև մեկ այլ տեսակետ՝ այն պարզապես կախվածություն է․ նույնպիսին, ինչպիսին ունի հարբեցողը՝ խմիչքից, թմրամոլը՝ թմրադեղերից։
Որքան էլ մասնագիտական տեսակետները տարբեր լինեն, փաստը մեկն է՝ կան մարդիկ, որոնք անընդհատ ստում են․ «խրոնիկ» ստախոսներ են, և այս երևույթը նրանց ուղեկցում է ամբողջ կյանքի ընթացքում, դառնում նրանց երկրորդ, իսկ գուցե նաև՝ հիմնական էությունը։
Թվում է՝ կյանքում հեշտ է սուտը տարբերել ճշմարտությունից։ Իրականում, սակայն պաթոլոգիական ստախոսներին բացահայտելն այնքան էլ հեշտ չէ, քանի որ նրանք տարիների ընթացքում «վարպետանում են»։
Պաթոլոգիական ստախոսներն առաջնորդվում են ներքին մոտիվացիայով, նրանք չեն ստում՝ արտաքին գործոնների ազդեցությամբ։ Այլ կերպ ասած՝ խաբում են՝ ոչ թե խուսափելու համար ճշմարտության «դառը» հետևանքներից, այլ պարզապես «սպորտային հետաքրքրություն» են ցուցաբերում։
Պաթոլոգիական ստախոսներին առաջին հայացքից կամ հարաբերությունների սկզբնական փուլում գրեթե անհնար է բացահայտելը, հատկապես, որ պաթոլոգիական ստախոսությունից բացի, կա նաև կոմպուլսիվ սուտ հասկացությունը կամ կան նաև կոմպուլսիվ ստախոսներ։
Պաթոլոգիական ստախոսները սովորաբար հետաքրքիր, խելացի, շփվող, հմայիչ մարդիկ են։ Նրանց իրական դեմքը բացահայտվում է միայն ժամանակի ընթացքում, երբ հարաբերությունները երկար են ձգվում։ Անվերջանալի ստերն, ի վերջո, խնդիրներ են առաջացնում սիրային հարաբերություններում, ընտանիքում, աշխատանքում, ընկերական շրջապատում։
Կոմպուլսիվ ստախոսները կամ կոմպուլսիվ սուտն իրենց առանձնահատկություններն ունեն։ Ինչու՞մ են արտահայտվում տարբերությունները․
Պաթոլոգիական ստախոսները խաբում են՝ հետապնդելով կոնկրետ նպատակ, հոորինում են աներևակայելի պատմություններ, որոնք անընդհատ լրացնում են նոր մանրամասներով, հավատում են իրենք իրենց հորինած ստին, տարակուսում են, երբ իրենց կասկածում են սուտ խոսելու մեջ, ստում են՝ սեփական հեղինակությունը բարձրացնելու, սեփական անձն ավելի կարևոր ցույց տալու նպատակով, վատ չեն զգում կամ չեն կարմրում ստելիս։
Կոմպուլսիվ ստախոսներն իրենց պարտքն են համարում սուտ խոսել կամ այն պատճառով, որ այլ կերպ պարզապես չեն կարող վարվել, կամ այն պատճառով, որ ճշմարտությունը պարզապես ձեռնտու չէ։ Նրանք հաճախ ստում են նաև անհասկանալի պատճառներով, առանց որևէ հետին շահ հետապնդելու․ ոտքի վրա աներևակայելի պատմություններ են հորինում՝ առանձնապես շատ չմտահոգվելով՝ որքանով են դրանք ճշմարտացի թվում։ Սուտը գերադասում են ճշմարտությունից՝ համոզված լինելով, որ դիմացինը հենց այդ սուտն է ցանկանում լսել։ Որպես կանոն, զգում են, երբ իրենց չեն վստահում, իսկ երբ բացահայտվում են, խոստովանում են, որ սուտ են խոսել ու մոլորեցրել են։
Այս տարբերությունները, սակայն, շատ դեպքերում պայմանական են, քանի որ ստախոսները հեշտությամբ են փոխում իրենց դիմակները։
Ինչո՞վ է պայմանավորված որոշ մարդկանց այսպիսի վարքը։ Ակնհայտ կեղծ տեղեկություններ հայտնելու հակման հստակ պատճառները գիտականորեն սահմանված չեն, սակայն փաստ է այն, որ այսպիսի վարքագիծը պայմանավորված է մի շարք գործոններով․ ամեն ստախոսի մոտ այս հատկանիշների «փունջը» յուրահատուկ է։
Ամենատարածված պատճառներից են՝ անձնային խանգարումները․ ամեն քայլափոխին սուտ խոսելը կարող է հոգեկան խանգարման ախտանիշ լինել։
Ուղեղի առանձնահատկությունները․ մի շարք հետազոտություններ ցույց են տվել, որ պաթոլոգիական ստախոսների ուղեղում անոմալիաներ կան։ Որոշ հետազոտությունների արդյունքում էլ հայտնաբերվել է, որ պաթոլոգիկ ստախոսների 40 տոկոսի մոտ կենտրոնական նյարդային համակարգի խանգարումներ կան, որոնք առաջացել են էպիլեպսիայի, գլխի տրավմաների կամ կյանքի ընթացքում տարած վտանգավոր վիրուսների, ինֆեկցիաների հետևանքով։
Պատճառներից մեկն էլ վատ դաստիարակությունն է։ Եթե ծնողները մեծ ջանքեր չեն գործադրում վաղ տարիքից երեխային բացատրելու՝ ինչն է լավ ու ինչը՝ վատ, երեխայի համար ստելը նորմի է վերածվում։ Պատժվելուց խուսափելու համար անդադար ստելու սովորությունը նրան կարող է ուղեկցել ամբողջ կյանքի ընթացքում։
Հոգեբանները մեկ այլ հասկացություն էլ են առանձնացնում՝ «քիմիական կախվածությունը»։ Թմրամոլներն ու հարբեցողները հաճախ են ստում, որպեսզի թաքցնեն իրենց խնդիրն ու խորամանկությամբ գումար շորթեն։ Ընթացքում նրանց խիղճն «անջատվում» է։ Այս երևույթը, երբ ստելիս խիղճը բացարձակապես չի տանջում, հատուկ է նաև պաթոլոգիական կամ խրոնիկ ստախոսներին։
Կան նաև այլ հոգեբանական խնդիրներ․ խրոնիկ ստախոսները հաճախ տառապում են դեպրեսիայով, անընդհատ իրենց ուղեկցող տագնապի զգացողություն ունեն, կարող են տառապել նաև օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարմամբ, ինչը հոգեկան հիվանդության տեսակ է։ Բայց կարևոր է նաև հիշել, որ այսպիսի խանգարմամբ տառապող ամեն մարդ չէ, որ պաթոլոգիական ստախոս է։
Ինչպե՞ս վարվել ստախոների հետ, եթե արդեն հասկացել եք նրանց էությունը։
Թվում է՝ ամենադյուրին տարբերակը պարզապես հարաբերությունները խզելն է․ հատկապես սոցիոպատներից կամ նարցիսիզմից տառապողներից պետք է հեռու մնալ։
Բայց եթե խրոնիկ ստախոսը ձեր մերձավորն է, իսկ նրա անվերջ ստախոսությունը հիվանդության կամ խանգարման հետևանք է, իսկական կախվածություն, ապա վարվելակերպի որոշակի կանոններ պետք է մշակել։ Նրա ամեն խոսքում սուտ փնտրելը, արտաբերած ոչ մի բառին չհավատալը ճիշտ վարվելակերպ չէ․ պետք է հասկանալ՝ երբ է նա չափազանցնում, երբ է իսկապես ստում ու երբ՝ ասում ճշմարտությունը, ինչն այնքան էլ հեշտ գործ չէ։
Որպես կանոն, պետք է հիշել որոշ թեմաներ, որոնք քննարկելիս վերջինս տարբեր ժամանակներում իրար հակասող տեսակետներ է հայտնել։ Նաև պետք է կարողանալ տարբերակել՝ երբ ու ինչ պարագաներում է սրվում ստելու երևույթն ու հակումը, երբ է այն ավելի ակնհայտ դառնում։
Հարկավոր է առանձնահատուկ ուշադրությամբ հետևել լուրջ ու կարևոր խնդիրների շուրջ նրա հայտնած տեսակետներին, հիշել դրանք։ Այս դեպքերում ասված ամեն մի խոսքը հնարավորինս մանրակրկիտ պետք է ստուգել։
Անընդհատ սուտ խոսելու մեջ մեղադրելը ևս ճիշտ չէ․ հարկավոր է գոնե արտաքուստ վերջինիս վստահելու տպավորություն թողնել, որպեսզի ստերն էլ ավելի չշատանան։ Երբ պաթոլոգիական կամ խրոնիկ ստախոսն զգում է, որ իրեն ընդհանրապես չեն վստահում և այսպես, թե այնպես, մեղադրելու են ճիշտ չխոսելու մեջ, գոնե որոշ պարագաներում ազնիվ լինելու կամ չստելու մոտիվացիան ընդհանրապես կորում է։
Քննդատական, անալիտիկ մտածողություն է պետք զարգացնել՝ հասկանալու համար դիմացինի ստելու իրական պատճառները։ Հնարավոր է՝ այդ դեպքում նաև կարեկցանք առաջանա վերջինիս հանդեպ՝ միաժամանակ պահպանելով նրա հետ շփվելիս սթափ դատելու և այս կամ այն իրավիճակում ճիշտ կողմնորոշվելու ունակությունը։
Պետք է երբեմն իրավիճակին փիլիսոփայորեն մոտենալ, հասկանալ, որ որոշ հանգամանքների բերումով՝ պաթոլոգիական ստախոսը չի կարող սուտ չխոսել։ Նրա վիճակը թեթևացնել հնարավոր է՝ այդ հանգամանքները մասնագետի օգնությամբ բացահայտելու և համապատասխան մասնագիտական օգնություն ցուցաբերելու միջոցով։ Այստեղ ամենաբարդը, սակայն, նրան համոզելն է՝ դիմելու հոգեթերապևտին։
Դիմացինի անվերջ ստելու բուն պատճառները ինքնուրույն վերհանելն այնքան էլ հեշտ գործ չէ։ Կարելի է որոշակի եզրահանգումներ անել, եթե ստելու հակումը նոր է ձևավորվում։ Իսկ եթե այն տարիների պատմություն ունի, խնդիրը պետք է փնտրել վաղ մանկական տարիքում։ Դա առանց մասնագետի օգնության իրականացնելը անիրատեսական է։ Այնուհանդերձ, եթե ստախոսին վերջնականապես «բուժել» հնարավոր չի լինում, հույսը, որ պրոֆեսիոնալ հոգեթերապևտը կարող է շտկումներ անել իրավիճակում, կա։
«ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿ» բաժնի գործընկեր՝ «ԴԵՐԺԱՎԱ-Ս» ընկերություն։
