13/08/2022 12:34
Կարող եք հպարտանալ՝ Արան դեմքով թշնամին է եղել, չի նահանջել, առյուծի նման է կռվել
Եթե Աբովյան քաղաքի քամիները չլինեն, որդուս խնկամանը երբեք դատարկ չի մնա, - ասում է 44-օրյա պատերազմում անմահացած, Արիության մեդալի արժանացած Արա Սաֆարյանի հայրը:
Արան առաջին կարգի շախմատիստ է եղել, անվճար հիմունքներով ընդունվել է Երևանի պետական ճարտարագիտական համալսարան, ապա զորակոչվել բանակ:
Ֆիզիկայի, մաթեմատիկայի փայլուն գիտելիքների շնորհիվ Արային ընտրել են Հակաօդային պաշտպանության զորքեր, քույրն ասում է՝ Արան այդպես էլ չի համակերպվել «համակարգչի առջև» ծառայությանը, տենդագին ցանկություն ուներ դիրքեր բարձրանալու:
«Երդմնակալության արարողությանը, երբ գնացինք Արցախ, որոշել էինք համոզել Արային մնալ իր ծառայությանը, որը ոչ պակաս կարևոր էր դիրքայինից: Զինվորական ծանոթներից մեկն Արային ներկայացնում էր դիրքային ծառայության դժվարությունները, որպեսզի Արան հրաժարվի այդ մտքից: Այդ զրույցից մի քանի ժամ հետո Արան վրդովված ասում է՝ էդ մարդուն թվում էր՝ ինձ կարող է վախեցնել»:
Ի վեջո, Արային հաջողվում է հասնել նպատակին՝ տեղափոխվում է դիրքային ծառայության: Որոշ ժամանակ հետո անկարգապահությամբ աչքի ընկնող դիրքը օրինակելիների շարքին է դասվում Արայի շնորհիվ, Արան առաջադրվում է դիրքի ավագի:
Արա Սաֆարյանը մարտական մկրտությունը ստացել է Հադրութում, ուղին շարունակել Մարտունիում, ապա՝ հարազատ Շուշիում:
Հայրն ասում է՝ պարզվում է՝ որդիս առաջին օրերից թեժ մարտերի կիզակետում է եղել, շրջափակման մեջ են հայտնվել, իսկ մենք ոչինչ չենք իմացել: Արան միշտ շատ խաղաղ, հանգիստ էր խոսում, պատերազմի մասին ոչինչ չէր պատմում, թվում էր՝ ինքը պատերազմի մեջ չէ, բայց հետո հասկացանք՝ էդ մեզ էր պատերազմից հեռու պահում: Հարցնում էինք՝ հաց ուտու՞մ ես, պատասխանում էր՝ զինվորական գաղտնիք է:
Քույրը, կարծեք ինքն իրեն մեղադրելով, շարունակում է՝ մենք այնքան զուսպ էինք Արայի հետ հեռախոսազանգերի հարցում, որ երբ զանգում էր, հերիք էր իմանայինք՝ լավ էր, անջատում էինք, որ հանկարծ իրեն չվնասենք. մենք մեզ զրկեցինք Արայի հետ վերջին զրույցներից: Իսկ ինքը խոսել էր ուզում, այդ օրերին անգամ մայրիկին խոստացել էր, որ երբ գա միասին բժշկական կենտրոն են հիմնելու. պատերազմն Արայի համար վերջը չէր, կարծեք սկիզբ լիներ՝ հասուն կյանքի, վերաարժևորման:
Արան այնքան զուսպ է եղել պատերազմի մասին խոսելիս, որ ընտանիքն այդպես էլ չի իմացել՝ իրենց զավակը հատկապես որ գործողության համար է արժանացել Արիության մեդալի: Արային պատերազմի օրերին նաև ներկայացրել են լեյտենանտի կոչման, բայց տղան հրաժարվել է:
Մայրը պատմում է՝ մի օր որդու շիրիմի մոտ երկու երիտասարդ երկար կանգնել են, մայրը հարցրել է, թե ճանաչու՞մ են իր որդուն, պատասխանել են՝ մի քանի ժամ ենք տեսել, առյուծ տղա էր:
Արայի հայրն ասում է՝ ուզում էի գտնել լուսանկարի շանը, պարզվեց Հադրությում է մնացել
Պատերազմի օրերին Արայի ձայնը գրադի ձայնից բարձր է հնչել, չնայած հոգնածությանը, ուժասպառությանը՝ միշտ բարձր տրամադրությամբ է եղել, Արայի ներկայությունն արդեն շատերին ոգևորել է, ընդամենը 19 տարեկան, բայց արդեն այսքան քաջ ու հավասարակշռված տղան հոգատար վերաբերմունքով պաշտպանել ու ոգեկոչել է ինչպես նորակոչիկներին, այնպես էլ ՄՈԲ-ով եկածներին:
Ողջ մնացածները պատմում են՝ Արայենց գումարտակին տարել են Շուշի ու տպավորություն է, թե մոռացել են գոյության մասին. տղաներն օրերով առանց հաց ու ջրի, շրջափակման մեջ են մնացել:
Քույրն ասում է՝ հետո Արայի գրպանից քաղցրավենիք են գտել, դա ընդունել իբրև սփոփանք՝ եղբայրը գոնե ուտելիք է ունեցել, քաղցած չի մնացել: Մայրն ընդհատում է դստերը՝ ախր ջուր չի եղել, դրա համար քաղցրավենիքը չի կերել, որ շատ չծարավի, ապա միջամտում է հայրը՝ կարծեք չընդունելով դառը իրականությունը՝ ոնց ջուր չի եղել, հաստատ եղել է…
Արան զոհվել է պատերազմի վերջին մարտում՝ Շուշիիում, հայրն ասում է՝ եթե մեր տղաները չլինեին, թշնամուն կհաջողվեր Ստեփանակերտ մտնել, մեր տղաները պահեցին Ստեփանակերտը, հետո մի պահ լռում է, շարունակում՝ ոչ, թշնամին Ստեփանակետ էդպես էլ չէր մտնի, որովհետև չկար նման պայմանավորվածություն:
«Երկրի ղեկավարները թալանեցին ազգի սերուցքին, գողացան հայրենիքի հողը, կորցրինք մեծագույն հարստությունը, սա էր ամենամեծ, աններելի թալանը: Եթե մեր տղաներն այդ տարիքում այդպիսնն էին, պատկերացնու՞մ եք վերադառնալուց հետո որքան ուժեղ, լավը կլինեին: Կարծում եք՝ ղեկավարները ուզու՞մ են, որ այս հերոսական պատմությունները գրվեն. չէ՞ որ իրենց խնդիրը ազգի ոգին կոտրելն է, իրենք մեր տղաներին չսպանեցին, էդ մեզ սպանեցին, մեր ոգին թուլացրին: Դուրս եկեք փողոց՝ սա պարտված երկրի կյա՞նք է»:
Պատերազմի օրերին աղոթում ու խնդրում էի, որ որդիս վերադառնա, մեկ ամիս վայելեմ իր ներկայությունը, հետո ինձ էլ կյանքը պետք չէ: Հիմա թեև ֆիզիկապես կանք, բայց սա ապրել չէ, աղերս չունի կյանքի հետ: Օրերը հիմնականում որդուս շիրիմի մոտ եմ անցկացնում, միայն այստեղ է, որ հոգուս քաոսը խաղաղվում է, - ասում է Արայի հայրը:
Ընտանիքը չի չարացել, բայց դառնությունն անհաղթահարելի է, իրականությունն ավելի է վշտացնում: Հայրն ասում է՝ ցավը բուրգի նման է՝ գնալով մեծանում է, որովհետև սկզբում չգիտեի, որ որդիս առյուծի նման կռվել է, չգիտեի, որ որդիս վիրավոր ընկերոջն օգնել է, ապա ինքը վիրավորվել ու օգնող ձեռք չի եղել, մինչև այսօր միտքը, թե մեկը չի եղել, որ որդիս գոնե ցավից ձեռքը սեղմեր, հանգիստ չի տալիս:
Մարմինը գտնելուց հետո ասում էին՝ կարող եք հպարտանալ՝ Արան դեմքով դեպի թշնամին է եղել, չի նահանջել, չի փախչել:
«Պատերազմը, փաստորեն, բոլորին նույն դիմագիծն է տալիս, աչքերի նույն արտահայտությունը, եղբորս փնտրելիս որ հիվանդանոցում նկարը ցույց են տվել, ասել են՝ ճանաչում ենք, այստեղ եղել է, մինչդեռ չի եղել, պարզապես բոլոր տղաները նմանվել են իրար, երկու ամսում անճանաչելիորեն ծերացել են: Պատերամզի օրերի լուսանկարներին երկար նայում եմ՝ եղբորս գտնելու, ճանաչելու համար»:
Հյուրասրահի սեղանին դրված լուսանկարներից մեկում չորս երիտասարդ են՝ ուս ուսի. Արայի կողքին ընկերներն են՝ Իլյան, Կարենը, Զավենը, բոլորը քաջաբար զոհվել են: Արայի հայրն ասում է՝ ցանկություն, երազանք, ոչինչ էլ չկա, պարզապես ուզում է, որ գոնե Արայի ողջ մնացած ընկերները լիարժեք կյանքով կարողանան ապրել, մինչդեռ պատերազմից հետո շատերը կարծեք այդպես էլ վերադարձած չլինեն:
Զրույցի ամբողջ ընթացքում Արայի մայրը գրեթե չէր խոսում, միայն համեստորեն արցունքներն էր սրբում ու լացը կոկորդում սեղմում, որ ցավի ձայնը չլսվի, բայց զրույցի ավարտին հանկարծ շատ հավաք ձայնով պատմեց՝ Արայիս զոհվելուց ութ օր անց, երբ գրկեցի որդուս մարմինը, արյունահոսեց, ութ օր անց…:
Եթե Աբովյան քաղաքի քամիները չլինեն, Արա Սաֆարյանի շիրմաքարի մոտ դրված խնկամանը երբեք դատարկ չի մնա: