Ամերիկաբնակ հայ երաժշտի ոդիսականը չինական նվագախմբում…և ոչ միայն

Երեք «աղեղնավորները»

Ստեփան Խալաթյանը  ջութակ նվագում է 6 տարեկան հասակից:  Հայրը` Հակոբ Խալաթյանը, քամանչահար, գեղանկարիչ է,  մայրը` Աննա Խալաթյանը, թավջութակահար:  

- Տանը հնչում էր քամանչա և թավջութակ: Ինչո՞ւ Ձեր ընտրությունը կանգ առավ ջութակի վրա:

- Հայրս, բացի աշուղա-գուսանակն գործերից, նվագացանկում ներառում էր նաև ջութակի համար գրված ստեղծագործություններ: Իմանալով ջութակի հնարավորություննեն ու ստեղծագերծությունները ցանկացավ, որ իր որդին դառնա ջութակահար: Հավանաբար, հետագայում ընտանեկան տրիո կազմելու համար, - կատակում է Ստեփանը:

- Ընտրությունն ազա՞տ էր,  ծնողները ճնշում չգործադրեցի՞ն` գնալ նրանցից մեկի հետերով:

- Ոչ, ճնշում չկար: Իհարկե, ջութակին տիրապետելուց հետո փորձել եմ քամանչա նվագել` որպես երկրորդ գործիք, բայց միայն հասկանալու համար, որ իմը`ջութակն է:

- Հայրիկը` Հակոբ Խալաթյանը հայտնի է թե՛ որպես քամանչահար, թե՛ որպես նկարիչ: Ահեղն ու վրձինը նրանից անբաժան են: Իսկ ի՞նչ հոբբի ունեք Դուք, երբ ցած եք դնում ջութակը:

- Իմ մասնագիտությունն ու հոբին համընկել են` դա ջութակն է:

Ընտրության որոշմանը հաջորդում է ուսուցումը Երևանի Ալ. Սպենդիարյանի անվան երաժշտական դպրոցում` Էդուարդ Մարգարյանի, այնուհետև` Արմեն Ճենտերեճյանի դասարաններում:  Շարունակությունը` տրամաբանական էր: 2004 թվականին ընդունվում է Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա, որտեղ ուսանել է ներկայիս ռեկտոր,  պրոֆեսոր Շահեն Շահինյանի դասարանում, հետո`մագիստրատուրա և, իհարկե, ակտիվ համերգային գործնեություն, մասնակցություն բոլոր կարևորագույն միջոցառումներին ու փառատոններին:

Չնայած երիտասարդ տարիքին, ջութակահարի կենսագրականը բավականին պատկառելի է:  Որպես ուսումնական կվարտետի անդամ` համերգներով հանդես է եկել Մ. Սարյանի և Ավ. Իսահակյանի տուն-թանգարաններում: 2006 թվականին Ստեփանը իր հոր հետ տրիոյով, կվարտետով ու կվինտետով հանդես է եկել նրա 50-ամյա հոբելյանին նվիրված համերգին: Առանձին ու կարևոր ժամանակահատված կապված է Հայաստանի պետական երիտասարդական նվագախումբի հետ, որտեղ Ստեփանը աշխատել է որպես երկրորդ ջութակների կոնցերտմայստեր: Աշխարհը բացում է ջութակահարի արջև իր դռներն ու 2007-2014 թթ., գլխավոր դիրիժոր Սերգեյ Սմբատյանի հետ, համերգներով ելույթ է ունենում տարբեր երկրներում` Ֆրանսիա, Գերմանիա, Բելգիա, Արաբական Էմիրություններ և այլուր:

Նույն ժամանակահատվածում, նվագախմբի կազմում մասնակցել է Վալերի Գերգիևի հիմնադրած մոսկովյան «Զատկի» փառատոնին, ինչպես նաև 2009-ին Գերգիևի ղեկավարությամբ Մարիինյան նվագախմբի կազմում կատարել է Է.Միրզոյանի սիմֆոնիան: Երիտասարդական նվագախմբի հետ Խալաթյանը հանդես է եկել իտալական հանրահայտ Musica Riva փառատոնին:

Բայց միայն Նորին Գերազանցություն Երաժշտությանը չէ, որ Ստեփանը ծառայություն է մատուցել:  2009-ին նա Հայրենիքի հանդեպ իր պարտքն է կատարել ՀՀ ՊՆ Սպայի տան «Զորական» անսամբլում. համերգներով մեկնել սահմանամերձ գոտի` քաջալերելու զինվորներին, ինչպես զինվորական հավաքակայաններում երգ ու երաժշտությամբ գոտեպնդել ծառայության մեկնել պատրաստվող ապագա զինվորներին:

Արվեստը սահմաններ չի ճանաչում

- Հայրենիքում ամեն ինչ, կարծես, այնքան էլ վատ չէր դասավորվում` խոստումնալից ջութակահարի համար: ԱՄՆ մեկնելու առիթն ինչպե՞ս եղավ:

- 2013 թվականին տրոմբոնահար ընկերոջս`Կարեն Խաչատրյանի միջոցով, տեղակացա Նյու-Յորքում գտնվող Shen Yun Performing Arts-ի կազմակերպության մասին: Դա հինգ կազմակերպություններից բաղկացած ընկերություն է, որը ներկայացնում է չինական արվեստը` պարի և 3D անիմացիաների միջոցով, նվագախմբի կենդանի նվագակցությամբ և շրջագայում է աշխարհով մեկ: 2014-ին մասնակցում եմ լսումների և զբաղեցնում Shen Yun Performing Arts-ի հինգ կազմակերպություններից մեկի նվագախմբի կոնցերտմայստերի, ինչպես նաև ամբողջ աշխարհի ամենահեղինակավոր համերգասրահներում հանդես եկող Shen Yun Symphony Orchestra-ի երկրորդ ջութակների կոնցերտմայստերի պաշտոնները: Այդպես հայտնվեցի Միացյալ Նահանգներում:

Ստեփան Խալաթյանի վերջին 4 տարիների նվաճումները ներկայացնենք թվերի լեզվով. համերգներով հասցրել է հանդես գալ Հյուսիսային Ամերիկայի 51 նահանգներից 37-ի լավագույն համերգասրահներում` Carnegie Hall, Chicago Symphony Center, Boston Symphony Hall, John F. Kennedy Center և այլն, ինչպես նաև Մեքսիկայի, Կոլումբիայի, Արգենտինայի հեղինակավոր հարթակներում: Այս տարվա 4,5 ամսում նվագախումբը 77 համերգ է ունեցել` ամեն օր 1 կամ 2 համերգ: Նույն ժամանակահատվածում, 5 նվագախմբերը միասին հանդես են եկել 450 համերգով: Եվս մի ռեկորդ սահմանվել է Կոլումբիայում. 28  ժամում անընդմեջ` 4 շոու-համերգ:

Հանդիսատեսի ջերմությունը կախված է կլիմայական պայմաններից

- Այսօր արդեն Դուք ունեք հնարավորթյուն համեմատական անցկացնելու տարբաեր երկրների ու ազգությունների հանդիսկանների միջև: Ասում են, ամաենախստապահանջը` հայ հանդիսատեսն է, ով գալիս է սխալներ գտնելու, այլ ոչ թե` երաժշտությունը վայելելու: Ի՞նչ կասեք:

-  Վերջին 4 տարիներին լինելով տարբեր երկրներում, կարող եմ ասել, որ ունկնդիրը շատ տարբեր է: Օրինակ, Ճապոնիայում` ելնելով ազգային խառնվածքից, հանդիսատեսը շատ խստապահանջ է: Ֆանտաստիկ կառուցվացքով դահլիճները թույլ են տալիս հանդիսատեսին հետևել ինտոնացիոն ամեն ելևէջներին: Թայվանդում, որը մոտ է Ճապոնիային, հանդիսատեսը ավելի անմիջական է,  բավականին անկաշկանդ ցուցադրում է իր զգացողությունները: ԱՄՆ-ում` պայմանավորված է նահանգներով:  Նյու-Յորքում ավելի սառն են, դեպի հարավ`ավելի ջերմ ու անմիջական, բացահայտ ցույց են տալիս իրենց էմոցիաները` պահելով, իհարկե, թույլատրելիի սահմանները. ծափահարում են, սուլում, դոփահարում: Նվագախմբով դեռ չենք եղել Հայաստանում, ուստի դժվարանում եմ ասել ինչպես կընդունի հայ հանդիսատեսը: Ծրագրեր կան, ուղղակի պետք է տարածաշրջանային հույրախաղեր կազմակերպել, ինչը ծրագրվում է:  Իսկ հայ հանդիսատեսը, իրոք, շատ խստապահանջ է: Պետք է պահել որակի սանդղակը, քանի որ հայը գիտի ամեն ինչի որակյալը:

- Իրատեսակա՞ն եք համարում նվագախմբի հյուրախաղերը Երևանում:

- Նախ նշեմ, որ մյուս նվագախմբերում էլ  հայ երաժիշտներ կան` տրոմբոնահար Կարեն Խաչատրյանը , կլարնետահար Մհեր Մնացականյանը, ջութակահարներ` Աշոտ Դումանյանն ու Արսեն Կետիկյանը, կոնտրաբասիստ Տիգրան Ոսկանյանը: Անցյալ տարի մեզ միացավ դիրիժոր, կոնտրաբասիստ Վարդան Հակոբյանը: Շատ մեծ հպարտություն եմ ապրում, որ  չինական կազմակերպության, չինական նվագախումբի դիրիժորական վահանակի մոտ կանգնած է հայ երաժիշտը:  Հուսով եմ, միասնական ջանքերով կկարողանանք ներկայանալ հայ հանդիսատեսին:

Հավելենք, որ նման հագեցած համերգային ժամանակացույցում, Ստեփանը հասցնում է նաև միջազգային բեմերում հանդես գալ և ներկայացնել հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները, որոնք մեծ ոգևորությամբ ու բուռն ծափողջուններով է ընդունվում օտարազգի հանդիսականը: Դրան գումարած` ուսանողներ, ում երիտասարդ մասնագետը օգնում է կատարելագործվել թե՛ որպես մենակատար և թե՛ նվագախմբի երաժիշտ:

- Ի՞նչ ստեղծագործություններից է կազմված նվագախմբի հիմնական նվագացանկը:

- Ամեն տարի գրվում են նոր ստեղծագործություններ, համապատասխանացնելով պարային բեմադրություններին: Չինական ազգայինը` ծաղիկներով, հովհարներով, համեմաված ժամանակակից պարային տարրերով, քարոզում է բարու հաղթանակը չարի հանդեպ: Դա լուրջ նախագիծ է, որում մեծ աշխատանք է տանում ոչ միայն խմբավարն ու երաժիշտները, այլև պարուսույցներն ու պարողները, այդ ժամանակ, գերիշխողը չինական մոտիվներն են: Իսկ երբ հանդես է գալիս միայն սիմֆոնիկ նվագախումբը, ասնեք, Կարնեգի Հոլլում, ներկայացնում ենք համաշխարհային երաժշտության գլուխգործոցները` համալրված չինական ազգային նվագարաններով. երկլարանի «էրհու», 6 լարանի պիպա, մեր զուռնայի նման փողային գործիք «սոունա» և ազգային հարվածային գործիքներ: Տարեկան կատարում ենք 18 նոր ստեղծագործություն, գրված հատուկ այդ նվագախմբի համար, հիմնականում իրենց բնորոշ լադային սահամանում` պենտատոնիկայում, այսինքն 5 հնչյուններից բաղկացած լադ: Դա մի հատուկ ձևաչափ է, որին հիմնադիրները հավատարիմ են արդեն 10 տարի և պետք է ասել` այն աշխատում է:

- Նույնիսկ 7 հնչույնների պարագայում չկրկնվելը լուրջ խնդիր է կոմպոզիտորների համար, պատկերացնում եմ, որքան բարդ  առաջադրանք է չինացի ստեղծագործողների համար: Իսկ հայ կոմպոզիտորի գործերը ընդգրկվա՞ծ են նվագացանկում, ասենք` Խաչատրյանի «Սուսերով պարը»:

- Առայժմ` ոչ: Կատարում ենք` Չայկովսկի, Դվորժակ, Սենս-Սանս, բայց հայ դիրիժորի ներկայությունը գուցե և համալրի, զուտ չինական նվագացանկը, հայկական ստեղծագործությամբ: Մի առանձնահատկության մասին նշեմ. նվագախումբը չունի տեսահոլովակներ, ձայնագրություններ, համերգների տեսագրություններ, որոնց բացակայությունը ապահովում է հանդիսատեսի մշտական հետաքրքրությունը:

- Այսօր ազգայն երաժշտության գաղափարը արդիակա՞ն է մեծ գերտերութույններում, թե՞ գլոբալացման այս դարաշրջանում նման արժեքն այլևս ակտուալ չէ: Գուցե կա կոսմոպոլիտ երաժշոտթյուն: Ի՞նչ տենդեց է տիրում աշխարհում:

- «Դասական» ասվածը միշտ կմնա մրցակցությունից դուրս: Առիթ եմ ունեցել լսելու Չիկագոյի սիմֆոնիկ նվագախումբը, որն, ուղղակի, տանում է քեզ մի ուրիշ աշխարհ: Այնուամենայնիվ, խոսել զուտ ազգային երաժշտության մասին Միացյալ Նահանգներում շատ բարդ է: Հայաստանում ավելի հեշտ է ու հասկանալի, քանի որ մենք հստակ գիտենք` որն է ազգային, ֆոլկլոր, աշուղական երաժշտությունը: Ինչ մնում է նվագախմբին` իր գերակայող չինական նվագացանկով, ապա դա ազգային ավանդույթների  լավագույն տարածման օրինակն է, մշակույթի միջոցով:

- Ասում են, այսօր դասական երաժշտության համերգներին, դահլիճում կարելի է հանդիպել ավելի շատ ճերմակած մազերով ու ճաղատ գլխներ, քան ներկած: Ո՞վ է հանդիսատեսն այնտեղ:

-  Կարծում եմ, Հայաստանում ավելի ակտիվ է երիտասարդությունը, թեև միջին ու ավագ սերնդի ներկայացուցիչներն էլ հետաքրքրված են: Արտասահմանում, հիմնականում, հակառակ պատկերն է: Դա գալիս է նաև կենսակերպից` երիտասարդները աշխատում են, տարեցները վայելում են իրենց ծերությունը:

- Ըստ Ձեզ, ի՞նչ է արվեստը և ինչի՞ համար են մարդիք գնում համերգների, թատրոն, այցելում ցուցահանդեսներ, մշակութային օջախներ: Այլ կերպ ասած, «Ոչ միայն հացիվ, այլ նաեվ բանիվ»….

- Կան ընտանիքներ, որ ավանդույթի համաձյան են գնում համերգների, այն անցել է սերնդե սերունդ: Երբ Մետրոպոլիտեն Օպերայում դիտում էի «Պայացներ» օպերան, տեսա բազմաթիվ տղամարդկանց ու կանանց` ֆրակներով ու երեկոյան զգեստներով, ինձ թվաց, թե հայտնվել եմ կինոյում: Բայդ իրենք այդպես են ապրում, դա տոն է , որին պատրաստվում են ամենայն լրջությամբ: Նահանգների ամեն քաղաքում կա լավագույն օրկեստրը ու եթե այն ամեն օր համերգ ունենա, հավատացեք, դահլիճները լեփ-լեցուն կլինեն: Իսկ հանդիսատեսի շնորհակալ դեմքերը հասկացնել են տալիս, որ նրանք լիցքավորվում են դրական էներգիայով, որը կարևոր է մարդու համար:

- Ստեփան Խալաթյան. կարոտ, վերադարձի ծրագրեր…

- Շատ անգամ կարոտի մասին չեմ մտածում` խիստ զբաղվածությունից ելնելով: Կարոտը զգում եմ տարեկան 1 անգամ՝ Հայաստան գալուցս 1 շաբաթ առաջ: Հիմա այնտեղ եմ, վայելում եմ հանգիստս, բայց կյանքում ամեն ինչ անկախատեսելի է: