04/11/2013 21:00
Տավուշ, գ. Բերքաբեր. Պատմություն անջուր ջրբաժանի ու սահման պահող տան մասին
Ջրբաժան բառն այսօր օգտագործում ենք բոլոր հնարավոր ոլորտներում` սպորտում, տնտեսությունում ու դարձնում անգամ քաղաքական տերմին: Մինչ այդ, Տավուշի մարզի սահմանամերձ Բերքաբեր գյուղում երբևէ եղածները կհամաձայնեն` թվում է, թե բառն առաջին անգամ հորինողը դա արել է հենց այս գյուղում` Ջողազի ջրամբարի ափին կանգնած, որի մի կողմում Հայաստանն է, իսկ մյուսում` ընդամենը մի քանի տասնյակ մետր հեռու` Ադրբեջանը:
Անջուր ջրբաժանի պատմությունը
Առաջին պատկերը, որ հիշում եմ սահմանամերձ Բերքաբերից, խիտ մառախուղն է, ու տարածքի բոլոր կողմերից երևացող Գավազան (Գավարզին) սարը, որը ժամանակին մերն է եղել, իսկ հիմա` հին հունական ու մի տեսակ առեղծվածային տեսքով մեզ է նայում Ջողազի հակառակ ափից: Հետո` վերջերս օծված Սուրբ Գևորգ եկեղեցին, գյուղի նշանավոր թանգարանն ու գյուղապետարանը, որի կողքին գյուղի երեխաները խաղում են ջրի ծորակի մոտ, պարզվում է` միակի:
«Մեր գյուղի գլխավոր խնդիրը խմելու ջրի բացակայությունն է»,- լրագրողների հետ զրույցում ասում է Բերքաբերի գյուղապետ Արթուր Մադաթյանն ու ավելացնում. «Ինչ հեռուստատեսությունից պիտի որ հիշեք, ինչ ընտրվել եմ, մի բան եմ խնդրում` ջուր եմ ուզում, սա~ռը ջուր»:
Բերքաբերը, որ թշնամու դիրքերից 500-700 մ է հեռու, Հայաստանի այն եզակի համայնքներից է, որոնք իրենց տարածքում ջրամբար ունեն, միաժամանակ, ճակատագրի հեգնանքով՝ եզակիներից, որ մինչ այսօր ապահովված չեն ջրամատակարամամբ:
«Այ գյուղապետարանի մոտ ծորակը տեսա՞ք: Ամբողջ գյուղը գալիս այդտեղից է ջուր տանում: Պատկերացնու՞մ եք դույլերի մեջ լցված խմելու ջուրը մինչև հասցնում են տուն ի՞նչ է դառնում: Էլ դրա խմելուն ո՞րն ա: Հեն ա Ջողազի ջուրն ավելի մաքուր կլինի, բայց դե վտանգավոր ա մետենալ»,- ասում է Արթուր Մադաթյանն ու ավելացնում, գյուղում դրսից մարդ, առավել ևս` պաշտոնյա, քիչ է գալիս.
«Մինչև վերջերս Բերքաբերի տեղը սկի չգիտեին, պատահաբար են հայտնաբերել, որ սենց սահմանապահ գյուղ կա, որ մի Ջողազով ա Ադրբեջանից բաժանված»,- ասում է Արթուր Մադաթյանն ու ավելացնում` վերջերս` գյուղի եկեղեցու օծմանը, տարածքային կառավարման նախարար Արմեն Գևորգյանն էր եկել ու խոստացել` գյուղը շուտով ջուր կունենա.
«Հիմա սպասում ենք, թե չէ գիտե՞ք ոնց ա: Էս գյուղի մարդկանց բանկերը վարկ էլ չեն տալիս: Մտածում են՝ սահման տեղ ա, կմեռնեն, իրանց վարկը կմնա չփակված…»
Սահման պահող տունը
83-ամյա Երվանդ պապն ու Արաքսյա տատն այս տանն ապրել են իրենց ամբողջ կյանքը: Ամուսնացել են, 5 երեխա ունեցել, ուրախացել, տխրել, ամուսնացրել երեխաներին, թոռ ունեցել, հրաժեշտ են տվել իրենց ավագ որդուն…
«Որդիս հերոս էր է, վայեննիյ ֆոռմով էր միշտ, այ ընդեղ կորսվեց»,- առաջին բանն է, որ պատմում է ինձ Արաքսյա տատն, ով ապրում է Բերքաբերի` սահմանին ամենամոտ տանը, որ հենց Ջողազի ջրամբարի ափին է:
Տատն այդպես էլ չի հիշում որդու մահվան թվականը, մի քանի թիվ է խառնում իրար, չի էլ կողմնորոշվում Արցախյան ազատամարտի ժամանակ է որդուն կորցրե՞լ, թե` ավելի վաղ, միայն մի բան է կրկնում. «Հերոս էր տղես, գնաց էն Գվարզինի տակ կորսվեց»,- ու ցույց է տալիս թշնամու ափին կանգնած առեղծվածային այն սարը…
«Այ կնիկ, դու սաղ խառնում ես»,- զրույցին միջամտում է Երվանդ պապն ու հիշում, ինչպես էր ջահել տարիներին այն նույն Գվարզինի տակ աշխատում, ինչպես էին խորհրդային տարիներ ամբողջ երկրից տուրիստներ գալիս իրենց գյուղ.
«Ամենալավ տեղն էր մեր տունը` ափին շատ մոտ: Էն Սևանի չափ մարդ էր գալիս: Չնայած ի՞նչ Սևան, Սևան էլ մարդ էլ չէր գնում: Իսկ հիմա այ սենց` ուղիղ նրանց պոստերին ենք նայում, նրանք էլ` մեզ ու տենց ամեն օր ա»,- պատմում է Երվանդ պապն ու խնդրում հետևել իրեն.
«Նայի ցույց տամ` այ էս թախտը տեսնո՞ւմ ես, որ կրակում են ես ու կնիկս ստեղ նստում ենք, մինչև կրակոցներն անցնում գնում են: Լինում ա՝ տանն ա կպնում, հեն ա` վերևի շուշաբանդը սաղ փոխել ենք, կրակոցից թափվել էր: Բայց էս վերջերս, Աստված ձենս լսի, քիչ են կրակում»:
«Արի', արի' այ բիձա նստի ստեղ, թող նկարի մեզ»,- ասում է Արաքսյա տատն ու երկարամյա ամուսինները նստում են կողք կողքի: Հին հայկական հեքիաթների նման: Կողքին` վառարանի վրա եռացող ճաշն ու այգուց թարմ հավաքած մրգերը:
Հետո տան վերևի հարկն ենք բարձրանում, հենց այն «շուշաբանդի» մոտ, որը կրակոցներից հետո վերանորոգվել էր:
Տեսարանն այնպիսին է, որ կնախանձեին բոլոր բանակայինները: Թշնամու դիրքերը ափիդ վրա են` անզեն աչքով էլ երևում են: Ու միակ միտքը, որ անընդհատ պտտվում է` այս տունն իրոք մարտական դիրք է` իր թաքստոցներով, դիտակետերով ու ամենահավատարիմ զինվորներով… Միայն մի տարբերություն կա: Պատշգամբում անթիվ լվացքի պարաններ են կապված ու բազմաթիվ գունավոր լվացքի ամրակներ` «շպիլկաներ»:
«Այ հենց ստեղ էլ թոռանս շորերն եմ լվանում կախում: Նենց էլ լավ արև ու օդ ա, վռազ չորանում ա…»
«Արի, արի քեզ թոռ ու ծոռիս նկարները շհանց տամ…»
«Դե արի ներքև իջնենք, ստեղ պետք չի երկար կանգնել»,- ասում է Երվանդ պապն, իսկ Արաքսյա տատն ուրախանալով վրա է բերում.
«Արի, արի ներքևում քեզ թոռ ու ծոռիս նկարները շհանց տամ: Էնքան ունեմ: Էնքան սիրուն, սիրուն նկարները շհանց տամ…»:
Ներքևում տատը հանում է իր հին ճամպրուկն ու ծննդականների, անձնագրերի, հին փաստաթղթերի միջից գտնում երեխաների, թոռների ու ծոռների նկարները.
«Այ էս աղջիկս Մոսկվա ա ամուսնացած, էս մեկն էլ մոտս չի: Իսկ էս նայի իմ ծոռն ա, իմ սիրուն ծոռը»,- նկարը շոյելով պատմում է տատը:
«Դե էն հողի մասին էլ պատմի այ կնիկ»,- զրույցին միջամտում է Երվանդ պապը:
«Դու էլի պատմի այ մարդ, ես իմ ասածը պատմում եմ»,- պատասխանում է Արաքսյա տատը:
«Պատմեմ` էս մեր գյուղի վերևը մի կտոր հող եմ առել: Ծոռանս հողն ա էդ: Մի քիչ ոտի կանգնեմ, մի երկու ջահել ինձ օգնի ու տուն շինենք: Մի հատ մեծ, պինդ տուն շինենք ու այ էս ծոռնիկս ստեղ տի ապրի…»
«Էս սևուկն էլ երեխու պես ստեղ-ընդեղ ա վազում կրակոցից»
Սահմանապահ տատ ու պապի հետ միասին ինձ ճանապարհում է տան բակում ապրող սևուկ շունը: Պատմում են, որ քանի տարի է՝ եկել մնացել է իրենց բակում ու հիմա բոլոր եկողներին ինքն է դիմավորում:
«Միանգամից իմանում ա` եկողը լավ մարդ ա, թե վատ բան կա մտքին: Իսկական պահակ ա»,- պատմում է Երվանդ պապը:
«Համա թե սրտից շատ թույլ ա: Հենց նրանք ընդեղ մի երկու անգամ կրակում են, սա ստեղ սաղ տունը ոտի ա հանում: Սևուկը երեխու պես ստեղ-ընդեղ ա վազում կրակոցից»,- ծիծաղելով ավելացնում է պապն ու նայելով Գվարզինին շոյում է շան գլուխը:
