16/02/2016 16:26
Լրատվամիջոցի սխալ աշխատանքը վտանգեց դիվերսանտների վնասազերծումը և զինվորականների կյանքը. Ա. Էլիբեգովա
Ինպե՞ս են հայաստանյան լրատվամիջոցները պատկերացնում հարևանների հետ կապված թեմաների լուսաբանում: Պատրա՞ստ է արդյոք մեդիան ադեկվատ արձագանքելու սահմանային լարված իրավիճակներին: Այս և այլ հարցերի շուրջ Aysor.am-ը զրուցել է տարածաշրջանային հարցերի փորձագետ, քաղաքական գիտությունների թեկնածու Անժելա Էլիբեգովայի հետ:
- Ինչպե՞ս եք գնահատում հայկական մամուլի «գրագիտությունը» ադրբեջանական աղբյուրներից օգտվելու և հատկապես դրանց հղումներ անելու առումով:
- Հայկական մամուլում պարբերաբար հանդիպում եմ հրապարակումների, նաև՝ ադրբեջանական մեդիայից արված արտատպումների, որոնց դեպքում երևում է, որ լրագրողը հստակ չի հասկացել տեղեկությունը, չի ստուգել այն և չի ճշտել դրա հավաստիությունը: Սա ոչ միայն հակասում են մեր տեղեկատվական անվտանգությանը, այլ տարրական տրամաբանությանը և լրագրողական էթիկային: Նման անփութության պատճառների մասին դժվարանում եմ միանշանակ կարծիք հայտնել, քանի որ ոմանք դա անում են չգիտակցված, պրոֆեսիոնալիզմի պակասից, ոմանք էլ՝ մտածված, այսպես կոչված՝ լայքեր հավաքելու նպատակով: Իսկ երբ նկատողություն ես անում, բողոքում են իրենց խոսքի ազատության հարցում միջամտելու համար: Այս առումով փակ շղթա է ստացվում:
- Եթե, այնուամենայնիվ, այս կամ այն լուրի միակ աղբյուրն այդ պահին ադրբեջանական կայք է, կա՞ արդյոք դրանց հետ աշխատանքի՝ ձեզ համար ընդունելի տարբերակ, որևէ սխեմա:
- Իդեալական տարբերակում, իհարկե, ցանկալի է, որ նման զգայուն թեմաների շուրջ նյութեր պատրաստեն լրագրողներ և փորձագետներ, ովքեր նեղ մասնագիտացում ունեն ադրբեջանական թեմայի մեջ: Այդ դեպքում սխալներից կարելի է խուսափել: Որպես այլ տարբերակ՝ կասկած ունենալու դեպքում՝ միշտ կարելի է կապվել մասնագետի հետ և քննարկել թեմայի իսկությունը, համապատասխանությունը կամ ճշգրիտությունը: Այլ հարց է, որ ապատեղեկատվություն արտատպողների մեծ մասի մոտ կասկած չի էլ առաջանում: Պետք է գիտակցել, որ ադրբեջանական մամուլում չկա մեզ համար վստահելի աղբյուր առհասարակ, նույնիսկ ընդդիմադիր կամ՝ թվացյալ ընդդիմադիր կայքերի շրջանակներում: Օրինակ՝ haqqin.az կայքը, որը ստեղծվել էր, իբր, Ադրբեջանում մարդու իրավունքների խախտման դեմ պայքարելու համար՝ ադրբեջանցի լրագրող Էյնուլլա Ֆաթուլլայևի բանտից ազատվելուց հետո: Ինչ-որ շրջան բավական քննադատական նյութեր հրապարակելուց հետո, շատ արագ կայքը սկսեց վերածվել Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի քարոզչական զենքի՝ ռեժիմի ներքին թշնամիների, Հայաստանի ու հայերի դեմ: Նույնիսկ ադրբեջանցի վտարանդի նախկին դիվանագետներից մեկը նշել էր, որ եթե ձեր մասին գրում է այդ կայքը, ապա դուք լուրջ խնդիրներ ունեք և դժվար թե կարողանաք լքել Ադրբեջանը: Այդ ամենն այնքան ակնհայտ էր, որ նույնիսկ միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունները հրաժարվեցին Ֆաթուլլայևի հետ համագործակցությունից: Միայն հայկական մամուլն է համառորեն շարունակում այդ կայքի ապատեղեկատվությունը տարածել:
- Շատ դեպքերում հայկական մեդիայի ներկայացուցիչները հղում են անում կամ օգտվում են կայքերից, որոնց ադրբեջանական ծագումը ակնհայտ չէ: Այդ դեպքում ինչպե՞ս կարելի է տարբերակել հայկական և ադրբեջանական մեդիա ռեսուրսները, և կա՞ արդյոք նման «փոխակերպուկ» կայքերի ցանկ, որը կարելի է տրամադրել լրատվամիջոցներին՝ նրանց աշխատանքը կազմակերպելու համար:
- Առաջին հերթին կայքի բովանդակությամբ պետք է կողմնորոշվել: Փորձենք խնդիրը դիտարկել երկու օրինակի հիման վրա: Առաջինը՝ Armenia.az հայալեզու քարոզչական նախագիծը, որի դոմեյնի անվանումն արդեն հուշում է, որ այն տեղակայված է համացանցի ադրբեջանական տիրույթում: Մուտք գործելով կայք՝ տեսնում ենք հայալեզու դրական ուղղվածության նյութեր Ադրբեջանի մասին: Դա արդեն պետք է հարց առաջացնի լրագրողի մոտ, արդյոք սա հայկակա՞ն կայք է, նույնիսկ եթե հայալեզու է: Կարծես թե պարզ բան է, բայց շատերը խաբվում են: Երկրորդ օրինակը՝ armenianreport.com կայքն է: Այս դեպքում ավելի դժվար է հասկանալ ադրբեջանական ինքնությունը, քանի որ կայքը ռուսալեզու է, պարունակում է հավասարապես քննադատական և դրական նյութեր Հայաստանի մասին: Այստեղ օգնության են գալիս մասնագետները, ովքեր բացահայտում են ադրբեջանական հետքը և հրապարակում տեղեկությունը: Կարելի է խոսել տեղեկատվական անվտանգության մասնագետների հետ, նրանք կուղղորդեն: Այլ տարբերակ՝ փորձել գտնել նյութերի հեղինակների անունները: Այդ դեպքում հեշտությամբ կհայտնաբերենք, որ ամբողջ խմբագրական կազմը կեղծ է: Առավել ևս՝ հայաստանյան մեդիադաշտը այդքան էլ լայն չէ, և որևէ ծանոթ դեմք չհայտնաբերելը պետք է կասկածի տեղիք տա:
- Որո՞նք են ադրբեջանական մամուլի կողմից ամենակիրառվող «ապատեղեկատվությունները» սահմանային թեմաները լուսաբանելիս:
- Առաջինը, իհարկե, հայկական կողմի կրած զոհերն են և, իբր, Ադրբեջանի հատուկ ջոկատների կողմից իրականացվող դիվերսիոն գործողությունները: Սովորաբար, նման ապատեղեկատվությունը հաստատող որևէ նյութական կամ վիզուալ փաստ չի կցվում, ինչի արդյունքում անգամ ադրբեջանական հասարակությանը այլևս վստահություն չի ցուցաբերում նման նյութերի վերաբերյալ: Ինչ-որ շրջանում Ադրբեջանի ՊՆ-ն սկսեց անօդաչու սարքերի նկարահանումներ կցել ապատեղեկատվության հետ, սակայն վատ որակի տեսանյութեր, որոնց մեծ մասից հասկանալի էլ չէր՝ ինչ է կատարվում և որտեղ, բայց այս դեպքում նույնպես ցանկալի քարոզչական էֆեկտ չունեցան: Վերջին դեպքերի օրինակով՝ Ադրբեջանի ՊՆ-ն հայտարարեց ինչ-որ բարձունք գրավելու մասին, որը, ինչպես հետո պարզվեց, այսպես թե այնպես, ադրբեջանական վերահսկողության տակ է գտնվել հրադադարի ռեժիմը կնքելուց հետո:
- Որո՞նք են հայկական մեդիայի ամենտարածված սխալները՝ սահմանային թեմաների լուսաբանման ընթացքում՝ սկսած գործածվող տերմիններից, մինչև ինֆորմացիայի հավաստիության ճշտություն:
- Նախ, առանց ՀՀ ՊՆ կամ ԼՂՀ ՊԲ համապատասխան պատասխանատուների պաշտոնական հայտարարության կամ արձագանքի՝ ցանկացած ադրբեջանական ապատեղեկատվության արտատպումը հասարակության մեջ խուճապ և ասեկոսեներ է առաջացնում է, որոնց կասեցումն ու հերքումը դառնում է հավելյալ բեռ՝ առանց այդ էլ լարված իրավիճակներում: 2014-ի օգոստոսի դեպքերը պետք է ինչ-որ չափով դաս լինեին մեր լրատվամիջոցների համար, բայց արի ու տես, որ ամեն նոր բացվող կայքի հետ նույն խնդրի հետ ենք առնչվում: Կամ, հիշենք, Քարվաճարում ադրբեջանցի դիվերսանտների հայտնաբերման և վնասազերծման հատուկ գործողությունը, որը տապալման եզրին հայտնվեց, իսկ մասնակիցների կյանքը փաստացի վտանգվեց՝ մեր լրատվամիջոցների՝ իրենց աղբյուրների վրա հղումով փակ ինֆորմացիա հրապարակելու հետևանքով: Իհարկե, այդ պատասխանատվության զգացողությունը պետք է լինի ցանկացած լրագրողի մոտ, բայց դեռ անելիք շատ կա այս ոլորտում:
Հարցազրույցն իրականացվել է «Նորավանք» ԳԿՀ-ն և «Ինտեգրացիա և զարգացում» հետազոտության և վերլուծության հասարակական կազմակերպության աջակցությամբ իրականացված «Տեղեկատվական անվտանգություն և մեդիա հետազոտություններ» նախագծի շրջանակներում:
