29/11/2019 16:35
10 մլն դրամի դիմաց զինծառայությունից ազատվելու օրինագիծը լուրջ հետևանքներ է ունենալու և իրականություն չի դառնա. Դավիթ Հարությունով
ՀՀ ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Հայկ Սարգսյանի նեկայացրած «Արագացված զինվորական ծառայության մասին» օրենքի նախագծի շուրջ, որն առաջարկում է 10 մլն դրամ վճարել և ծառայել մեկ ամիս, Aysor.am-ը զրուցել է ռազմական փորձագետ Դավիթ Հարությունովի հետ:
- Պարոն Հարությունով, ըստ Ձեզ՝ ինչի՞ համար է այս օրենսդրական նախաձեռնությունը: Որքանո՞վ է այն արդյունավետ ՀՀ համար՝ որպես պատերազմական իրավիճակում գտնվող երկրի:
- Այս օրինագծի մեջ փորձ է արվել մի քանի պատճառ միացնել: Մեկն այն է, որ ծառայությունից չխուսափեն, երկրորդը՝ փաստացի փորձ է արվում այդ տարբերակով ռեզերվիստական ծառայություն մտցնել: Արագացված ընթացակարգը ենթադրում է, որ մեկ ամիս ծառայելուց հետո զինծառայողները հավաքներին պիտի ներկայանան: Այստեղ խոսվում է պրոֆեսիոնալ բանակի ստեղծման մասին, ու կա նաև սփյուռքի գործոնը: Խնդիրն այն է, որ ռեզերվիստական ու պրոֆեսիոնալ բանակի անցումը ենթարդում է լրջագույն վերակառուցում զինված ուժերում: Գործնականում մի օրինագծի մեջ այդ ամենն իրականացնելը անհնար է կամ շատ դժվար կլինի: Մի շարք պատճառներ կան, թե ինչու Հայաստանում չի հաջողվում իրականություն դարձնել ռեզերվիստական ծառայությունն ու պրոֆեսիոնալ բանակը: Մի օրինագծով այդ պատճառները չեն լուծվելու:
Կան նաև որոշակի գաղափարական տարրեր: Նոր իշխանություններն ընդհանուր առմամբ լիբերալ մոտեցումներ ունեն: Փորձ է արվում իրականության մեջ եղած որոշ բաներ օրինականցնել: Գիտենք, որ Հայաստանի հասարակությունը բևեռացված է, ու բնակչության մի մասը բազմաթիվ ձևեր ունի՝ ֆինանսական միջոցներն օգտագործելով կամ ընդհանրապես չծառայել կամ ավելի հեշտ ծառայել: Հիմա խոսքը դրանց օրինականացման մասին է, որ այդ գումարները, որոնք գնում են ստվերային գոտի, գնան բյուջե: Բայց այս օրինագիծը լուրջ հետևանքներ է ունենալու: Խիստ կասկածում եմ, որ այն իրականություն կդառնա: Ես իրավաբան չեմ, բայց ինձ թվում է, այն որոշ կետերում Սահմանադրությանն էլ է հակասում այն մասով, որը վերաբերում է քաղաքացիների իրավունքներին ու պարտականություններին, որովհետև փաստացի խոսքն այն մասին է, որ ՀՀ-ում կլինի երկու տեսակի քաղաքացիներ՝ մի տեսակ, որը որոշակի պարտականություններից կարող է խուսափել գումարի միջոցով ու մյուս տեսակը, որը եթե գումար չունի, այդ պարտականությունները, պիտի իրականացնի: Այն ունենալու է բացասական ազդեցություն՝ ընդգծելով հասարակության բևեռացումը:
- Նախագծում համեմատականներ է տարվում այլ երկրների փորձի հետ, նաև նշվում է, որ մեկ ամսվա ընթացքում զինծառայողները կկարողանան ծանոթանալ զինծառայության բոլոր կանոններին: Դա հավանական համարո՞ւմ եք:
- Խնդիրը հենց դա է: Փորձ է արվում հղում անել օրինակներին, որոնք կան որոշ երկրներում, բայց մեկ ամիսը շատ քիչ է: Այդ ժամանակահատվածում մարդ լիարժեք զինծառայող չի կարող դառնալ: Դրա համար մոտ կես տարի է պետք: Եթե նայենք Ռուսաստանի օրինակով, ապա նրանք կրճատում են պարտադիր զինծառայության ժամկետները, որովհետև իրենց մոտ գործում է ծառայության պորֆեսիոնալ կամ զորակոչային սկզբունքը, բայց ծառայելու ժամանակահատվածը կես տարուց չի կրճատվում:
Մեզանում խոսվում է այն մասին, որ մեկ ամիս ծառայեն, հետո հավաքների ներկայանան, բաց պրոբլեմն այն է, որ ռեզեվիստական համակարգն աշխատում է երկրներում, որոնք ունեն լուրջ մարդկային ռեսուրսներ, կամ որոնք արտաքին լուրջ վտանգներ չունեն ու դա իրենց համար սկզբունքային չէ: Միայն Իսրայելն է, որը լուրջ առավելություն ունի իր հակառակորդների նկատմամբ հետախուզության մեջ ու ռազմական տեխնիկայի: Դա նրանց թույլ է տալիս ռեզերվիստական համարգի պայմաններում նախապես իմանալ, որ մարտական գործողություն կլինի, պատրաստվել: Իրենց հզոր օդուժը թույլ է տալիս կոմպենսացնել ժամանակաշրջանը մինչև ռեզերվը զինված ուժերը կհամալրի:
Մենք այդ երեքից ոչ մեկին չենք համապատասխանում: Մենք լուրջ վտանգ ունենք դրսից, ունենք շատ սահմանափակ մարդային ռեսուրս, առավելություն տեխնիկայի և հետախուզության մեջ փաստացի չունենք:
- Ինչպե՞ս եք վերաբերում այն փաստարկին, որ արդյունքում վճարվող գումարով ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը կարող է ներգրավել 2 պայմանագրային զինծառայողների՝ ծառայության 2 տարի ժամկետով, հետևաբար ներգրավված զինծառայողները կլինեն տարիքով ավագ և փորձառու, նրանց առաջնագծում տեղակայելով՝ կուժեղացնենք առաջնագիծը:
- Կա թյուր կարծիք, որ պրոֆեսիոնալ բանակն ավելի արդյունավետ է, քան զորակոչայինը: Դա բավականին վիճելի է, որովհետև այն արդյունավետ է երկրներում, որտեղ մեծ մարդկային ռեսուրսներ կան: Հայաստանում կան օբյեկտիվ խնդիրներ, որոնք խանգարում են պրոֆեսիոնալ համակարգի լիարժեք դառնալուն: Նախ Հայաստանում մարդկային ռեսուրսները քիչ են: Կարող ենք իրավիճակ ունենալ, որ նույնիսկ ֆինանսական հնարավորություն լինի, բայց չկարողանանք ապահովել այդքան մարդ, որ ուզենան պայմանագրային ծառայել, որպեսզի մենք կարողանանք զինված ուժերի կազմը կամ գոնե դրա կեսը համալրել այդ մարդկանցով: Եթե անգամ դրանով ընդլայնվի պայմանագրայինների քանակը, Հայաստանում լինելու է խառը համակարգ, զորակոչայինն էլ պետք է լինի, որովհետև, ինչպես արդեն նշեցի, բնակչությունը քիչ է: Գումարային խնդիրը ևս պրոբլեմ է, մրցունակ աշխատավարձ պիտի լինի, որովհետև այդ աշխատանքը շատ դժվար է: Մենք կարող ենք պրոբլեմ ունենալ, որ մարդ չգտնվի, ով ցանկանա այդ ծառայությունն իրականացնել:
- Նման օրենքի գործողության պայմաններում ինչպե՞ս կարող է կազմակերպվել զորահավաքը պատերազմի դեպքում:
- Թեև օրենքում փաստացի գրված չէ, բայց տրամաբանորեն խոսքն այն մասին է, որ եթե ռազմական իրավիճակ լինի, այդ մարդիկ զորահավաքի, մոբիլիզացիայի դեպքում պիտի ներկայանան ու ծառայեն: Դա օրենքի բացերից է, որովհետև ինչքան էլ մարդ խաղաղ պայմաններում հավաքի է ներկայանում, օրինագծում գրված չէ՝ ինչպես է դա կանոնակարգվելու ռազմական պայմաններում:
Անհասկանալի է՝ ինչպես դա պիտի տեղի ունենա: Այստեղ ավելի լուրջ պրոբլեմ է, որովհետև եթե դա իրականություն դառնա, ապա խոսքը ոչ միայն այն մասին է, որ մի խումբ մարդիկ կարողանան գումարով այլ կերպ ծառայել, այլ այն մասին է, որ օրինագծի՝ իրականություն դառնալու դեպքում ընդհանրապես ծառայության համակարգը պիտի վերակառուցվի զինված ուժերում, որովհետև այս պահին ոչ մի նման բան չի նախատեսվում, ուղղակի ունենք իրավիճակ, երբ մարդիկ, ովքեր ծառայել են, պահեստազորում են, նրանք հավաքներին ու զորահավաքներին ներկայանում են: Այս տարբերակը ենթադրում է, որ մարդիկ կլինեն, ովքեր լիարժեք չեն ծառայել այդ երկու տարին, ինչ-որ ռեժիմով պիտի ներկայանան, բայց այդ ռեժիմը կանոնակարգված չէ:
Սա նշանակում է, որ զինված ուժերի ամբողջ զորահավաքային սիստեմը պիտի վերակառուցվի, դա լրջագույն պրոբլեմ է ու մեկ օրինագծով անհնար է անել: Ընդհանուր առմամբ, սա ոչ կենսունակ օրինագիծ է իրականության դառնալու տեսանկյունից: Թվում է, որ սա լոկալ պրոբլեմի է վերաբերվում, բայց իրականության մեջ այդ լոկալ պրոբլեմը շատ գլոբալ է դառնում՝ բանակի ներքին կառուցվածքի ու ծառայության համակարգի տեսանկյունից:
