«Կոտրելով լռությունը». Մարսելլա Փոլեյն. Թուրքիան իրեն երեխայի պես է պահում, ով սխալ է գործել ու ոչ մի կերպ չի ցանկանում ընդունել այն

Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին Aysor.am-ը ներկայացնում է հատուկ նախագիծ, որի շրջանակներում կանդրադառնանք այս օրերին իրականացվող մշակութային, գիտական, հասարակական նախագծերին:

Այսօր զրուցել ենք ավստրալացի բանաստեղծուհի, արձակագիր Մարսելլա Փոլեյնի հետ, ով մայրական կողմից հայ է ու Հայոց ցեղասպանության մասին պատմող «Աշխարհի եզրը»վեպի հեղինակն է: Մարսելլա Փոլեյնը Հայաստանում էր «Գրական տապան. Ապրիլ» միջազգային ամենամյա փառատոնի շրջանակներում:

-Տիկին Փոլեյն, Դուք միշտ նշում եք, որ կիսով չափ հայ եք: Հետաքրքիր է իմանալ Ձեր ընտանիքի պատմությունը:

-Այո, մայրս Արևմտյան Հայաստանից է: Նա ծնվել է 1923-ին, իր ընտանիքի անդամների հետ փրկվել ու տեղափոխվել Երուսաղեմ, որտեղ էլ մեծացել է: Հիշում եմ, երբ երեխա էի, շատ էի հարցեր տալիս` Հայաստանի, գաղթի, Ցեղասպանության մասին: Նա ինձ գրեթե ոչինչ չէր պատմում: Հասկանում էի, որ նրա համար ծանր է խոսելը: Այնուամենայնիվ, տարիների ընթացքում մենք ունեցանք այդ զրույցը:

-Եվ ի՞նչ պատմեց նա Ձեզ: Արևմտյան Հայաստանի ո՞ր հատվածից էր:

-Պետք է սկսեմ տատիկիցս ու պապիկիցս: Տատիկիս անունը Օվսաննա Քալեջյան էր: Նա Հասանբեյլի գյուղից էր: Պապիկիս անունը Բենյամին Վարդևերյան էր: Պապիկս գործարարությամբ էր զբաղվում:
Մայրս ծնվում է 1923թ.-ին ու 10 երեխաներից հետո դառնում ամենափոքրը: Նրա հայրը` պապիկս, նույն թվականին մահանում է այդպես էլ չտեսնելով աղջկան: Ամուսնուն հուղարկավորելուց հետո տատիկս տեղի մյուս կանանց հետ ստիպված էր փախուստի դիմել: Նրանց հաջողվում է փրկվել ու հաստատվել Երուսաղեմում: Այստեղ նրանք ապրում են շատ վատ սոցիալական պայմաններում: Հիշում եմ` մայրս պատմում էր, որ իրեն նույնպես երբեք ոչինչ չէին ասում Ցեղասպանության մասին, բայց նա դիմում էր խորամանկության: Երբեմն ձևացնում էր, թե տնային աշխատանքներ է անում մյուս տարիքով կանանց հետ, որպեսզի լսի ու հասկանա, թե ինչ գաղթի մասին են խոսում հայ կանայք:

-«Աշխարհի եզրում» հենց Ձեր ընտանիքի պատմությու՞նն է:

- Այո, վեպը հիմնած է իմ ընտանիքի պատմության վրա: Պետք է ասեմ, որ դրանում կա նաև թուրքական մի ընտանիք, որն օգնել է իմ հարազատներին փրկվել պապիկիս մահվանից հետո: 1923թ.-ին, երբ տատիկիս իր մոր, քույրերի, երեխաների ու մյուս հայ կանանց հետ հավաքել էին նույն տեղում գաղթի մատնելու ու սպանելու նպատակով` նրան է մոտենում մի թուրք: Թուրքը մտնում է այդ հավաքատեղին ու հարցնում` ո՞վ է Օվսաննա Վարդևերյանը: Տատիկս չգիտեր ինչ անել... Նրա քույրերն ու մայրն ասում են` մի արձագանքիր, ձայն մի հանիր: Բայց այդտեղ եղած բոլոր հայ կանայք, ովքեր ճանաչում էին տատիկիս միանգամից նայում են նրա վրա ու լռելն անիմաստ է դառնում: Տատիկս ասում է` ես եմ: Թուրք տղամարդն ասում է` ուրեմն դու ինձ հետ պիտի գաս: Այդպես էլ այդ թուրք տղամարդն ու իր ընտանիքը փրկում են տատիկիս ու նրա երեխաներին` թաքցնելով մոտ 6 ամիս: Մայրս ասում է, որ նա, հավանաբար, պապիկիս թուրք գործընկերներից ու ընկերներից էր, ով նրա մահվանից հետո ցանկացել է երախտապարտ լինել` փրկելով ընտանիքը:

-Այսպիսով Ցեղասպանությունն ուղղակիորեն Ձեզ էլ է առնչվել: Այսօր ասում են, որ  100-ամյակն ինչ-որ շեմ, ջրբաժան կարող է լինել: Կարող է բերել փոփոխությունների: Դուք` ոչ միայն որպես գրող, այլև մարդ` ում ընտանիքը ևս վերապրել է այս ամենը` ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք: 

-Գիտեք Ավստրալիայից այստեղ գալուց առաջ ես քննարկումներ անցկացրեցի տեղի հայ համայնքի` հատկապես երիտասարդների հետ: Նրանք շատ մեծ հույսեր ունեն: Ես ավելի տարիքով եմ ու արդեն հասցրել եմ բազմիցս հիասթափվել (ժպտում է – հեղ.) այնպես որ` շատ լավատես չեմ, բայց միևնույն ժամանակ հույս ունեմ, որ ճիշտն իրենք կլինեն:

Ես կարծում եմ, որ Թուրքիայի պահվածքն այսօր վնասում է ոչ միայն հայերին ու Հայաստանին, այլ, առաջին հերթին, վնասում է հենց թուրքերին ու իրենց պետությանը:

Այդ երկիրն այսօր իրեն երեխայի նման է պահում` երեխայի, ով սխալ է գործել ու ոչ մի կերպ չի ցանկանում ընդունել դա: Թուրքիան ցանակու՞մ է աշխարհի առջև կանգնել հենց նման երեխայի կերպարով…

Կարծում եմ` հայերը պետք է շարունակեն պայքարը, որովհետև ժխտողականությունը չի կարող անվերջ տևել: Աշխարհում յուրաքանչյուր բանական մարդու համար իրականությունն ակնհայտ է, այլ հարց է, որ կա քաղաքականություն:  Օրինակ բերեմ Ավստրալիան` այս դեպքում ամեն բան բարդ է, քանի որ Ավստրալիան ու Թուրքիան հատկապես վերջին 10 տարիների ընթացում շատ լավ հարաբերություններ ունեն: Ես գիտեմ, որ Թուրքիան կարող է, այսպես ասած, նախազգուշացնել այս երկրին, որպեսզի չշարունակի զբաղվել Հայոց ցեղասպանության հետ կապված գործընթացով:  Բայց, այնումենայնիվ, ես ուզում եմ հավատալ, որ մի օր ամեն բան տեղի կունեա: Ես սպասում ու հավատում եմ այդ օրվան: Միգուցե այն շատ շուտով գա, որովհետև իմ կյանքում արդեն ականատես եմ եղել փոփոխությունների, որոնք տեղի են ունենում չափազանց արագ: Օրինակ այնպես, ինչպես օրերից մի օր քանդվեց Բեռլինի պատը: