05/04/2010 12:03
«Շպիգել». «Ցեղասպանությունից հետո ծնված թուրքերը հանգիստ քնել են»
Գերմանական «Շպիգել» հանդեսը Դանիել Շթայնվորթի, Բենջամին Բիդերի, Բերնարդ Զանդի համահեղինակությամբ ապրիլի 3-ի համարում` «Անցյալի չարքերը» հոդվածում անդրադարձել է Հայոց ցեղասպանությանը: Թերթը ներկայացրել է բազմաթիվ լուսանկարներ, ինչպես նաև տեղահանությունների ու համակենտրոնացման ճամբարների սխեմատիկ քարտեզ:
«95 տարի է անցել այն ապրիլից, երբ սկսվեց Հայոց ցեղասպանությունը», - գրում է «Շպիգելն» ու ներկայացնում այդ արհավիրքը վերապրածներին, որոնցից մեկը երևանաբնակ 100-ամյա Տիգրանուհի Ասատրյանն է, ով արդեն երկու տարի է` կորցրել է համի զգացումը, մեկ տարի առաջ էլ դադարել է տեսնել: 92 տարի առաջ նա սպասում էր թուրքական այսօրվա սահմանի հակառակ կողմում գտնվող մի գյուղում` տներից մեկի նկուղում:
«Փողոցում մի հայ տղա էր պառկած` սպանված: Հարևան տներից մեկում կանանց էին բռնաբարել. (ութամյա աղջնակը լսում էր նրանց գոչյունները): Կան բարի ու չար թուրքեր»,- ասում է նա: Չար մարդիկ պատանիներին էին սպանում, բարիները օգնեցին իրեն ու իր ընտանքին փախչել նահանջող ռուսական զորքի հետ»:
97-ամյա ֆերմեր Ավետիս Դեմիրչին Մուսա լեռան ինքնապաշտպանության մասնակիցներից է. «1915 թվականի հուլիսին թուրք ժանդարմները հասան գյուղին:Երբ մենք փախչում էինք, հայրս ինձ կապել էր մեջքին,- ասում է Դեմիրչին,- այդ մասին ծնողներս են պատմել»: Նրա ու շրջակայքի մյուս վեց գյուղերի բնակիչները` որսորդական հրացաններով ու ատրճանակներով ամրացան, Մուսա լեռան` Մովսեսի սարի վրա:
«Ժամանակակից Թուրքիայի արևելյան հատվածում 1915-ից մինչև 1918 թվականը կոտորվել կամ դեպի հյուսիսսիրիական անապատներ տանող բռնագաղթի ճանապարհին սպանվել է 800 000-ից մինչև 1,5 միլիոն մարդ: Դա 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունն էր: Դրանից հետո այլ ցեղասպանություններ էլ են տեղի ունեցել` եվրոպական հրեաների, Կամբոջայում, Ռուանդայում»,- շեշտում է թերթը:
Հեղինակները նշում են, որ «մինչ օրս ապրող ժողովրդից` մի մասը` կոտորված, մի մասն` աշխարհի տարբեր երկրներում ցրիվ եկած, և մի փոքր մասը` մեկուսացված երկրում, տասնամյակներ պահանջվեց սեփական աղետի պահանջը բարձարցնելու համար»,ու տեղեկացնում, որ միայն 20-րդ դարի վաթսունական թվականներին, այն էլ` Մոսկվայի հետ տևական քննարկումներից հետո, հայերը համարձակվեցին հուշահամալիր կառուցել:
«Թուրքիան, որի տարածքում է տեղի ունեցել ոճրագործությունը, մինչ օրս հրաժարվում է ճանաչել Օսմանյան կայսրության իշխանությունների արարքները: Գերմանիան` Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Օսմանյան կայսրության դաշնակիցը, ու Խորհրդային Միությունը` երիտասարդ Թուրքական հանրապետության հետ բարեկամական իր կապերով, որևէ շահ չէին տեսնում Ցեղասպանության մասին հրապարակավ խոսելու մեջ»: Ըստ թերթի, «Անկարայի քաղաքական ու ռազմավարական կշիռը «Սառը պատերազմի» տարիներին նրա արևմտյան դաշնակիցներին ևս Ցեղասպանության թեմայով քննարկումներից հետ էին պահում»:
«Շպիգելը» զարմանք է արտահայտում, որ «մինչ օրս Գերմանիան պաշտոնապես չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը», և տեղեկացնում է, որ «գերմանական բունդեսթագը 2005 թվականին Թուրքիային կոչ արեց ընդունել սեփական «պատմական պատասխանատվությունը»` սակայն չօգտագործելով «ցեղասպանություն» տերմինը»:
Քննարկումների բացակայությունն, ըստ հեղինակների, բացի արդարադատության հետաձգումից, մեկ այլ վնաս էլ էին ենթադրում. ժամանակի հետ դժվարանում է Հայոց ցեղասպանության դեպքերի վերականգնումը. «Հայկական աղետի մասին պատմող լուսա- ու տեսանյութերի սակավությունը` համեմատած Հոլոքոստի ու հետագա մյուս բոլոր ցեղասպանությունների հետ, լրացուցիչ բարդացնում էին տեղի ունեցածի վերականգնումը»: «Շպիգելը» նկատում է, որ Օսմանյան Թուրքիայի իրագործած ոճրագործության բավականաչափ ականատեսներ կան հիմնականում ամերիկացի ու գերմանացի:
«Տասնամյակներ շարունակ Ցեղասպանությունից հետո ծնված հայերը տառապում են և գրգռվում. «Ողբերգությունը,- ասում է Հայկ Դեմոյանը, Երևանի Ցեղասպանության ինստիտուտի տնօրենը,- դարձավ մեր ազգային նույնացման հիմքը»: Նաև նախագահ Սերժ Սարգսյանն է կարծում. «Ոճրագործությունը չկրկնվելու լավագույն ճանապարհն այն միանշանակ դատապարտելն է:
Դրանից հետո ծնված թուրքերը հանգիստ քնել են: Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը` հանրապետության հիմնադիրը` արմատապես խզեց Օսմանյան կայսրության ու Թալեաթի, Էնվերի, Ջեմալի` Ցեղասպանության երեք հիմնական պատասխանատուների հետ եղած կապը: Նա ընդունեց այդ «ամոթը», որն իր հետևորդները մինչ օրս ժխտում են, բայց նա իր թիմ վերցրեց այն պետական ծառայողներին ու զինվորականներինմ ովքեր անմիջական մասնակցություն են ունեցել դրան»:
Հեղինակները նկատում են, որ ամեն գարուն` ապրիլի 24-ն ազդանշան է դառնում, որպեսզի «տարբեր խորհրդարաններ բանաձև ընդունեն Ցեղասպանության փաստը ճանաչելու մասին. 2001-ին` Ֆրանսիան, 2003-ին` Շվեյցարիան, այս տարի` ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովն ու Շվեդիայի խորհրդարանը»:
«Անկարան ամեն անգամ սպառնալից զգուշացումներ է անում քաղաքական հետևանքների մասին, որոնք վերջում տեղի չեն ունենում: Ծեսի է վերածվել, որի ուղղակի ձեռքբերումը Հրանտ Դինքի նման մարդիկ են»,- գրում է «Շպիգելն» ու ներկայացնելով Հրանտ Դինքի պայքարը, նշում, որ նա սեփական կյանքով հատուցեց դրա համար:
Ամփոփելով` հոդվածը` «Շպիգելը» ներկայացնում է Ֆաթհ Չեթինի պատմությունը. «Ստամբուլցի փաստաբան Ֆաթիհ Չեթինը ութսունականների սկզբին հայտնեց, որ «ինքը հայկական արմատներ ունի»: Նրա Սեհեր տատը իրեն վստահել էր իր տառապալից տասնամյակների մասին պատմությունը: Երեխա ժամանակ Սեհերը` հայկական անունը Հրանուշ, 1915-ին ականատես է եղել, թե ինչպես են իրենց գյուղի տղամարդկանց կոկորդները կտրել: Նա ինքն էլ վերապրել է դա, որդեգրվել է մի թուրք սպայի ընտանիքում, մեծացել որպես մահմեդական աղջիկ ու ամուսնացել թուրքի հետ: Նա տասնյակ հազարավոր «քողարկված հայերից» մեկն էր, ովքեր փախան մարդասպաններից ու «թուրքացվեցին»: Տատիկի այդ անկեղծությունը շոկ առաջացրեց թոռնիկի մոտ, և նա սկսեց շրջապատին այլ աչքերով նայել: 2004 թվականին Չեթինը գրեց իր ընտանիքի պատմության մասին: «Իմ տատիկը» գիրքը դարձավ բեսթսելեր, ընթերցողների մեծ մասը Չեթինին երախտագիտության խոսքեր էին հղում: Ոմանք նրանք վիրավորում էին` «դավաճան»: Բայց տաբուն կոտրվեց»:
