28/02/2017 17:30
Մատաղիս. Պատերազմներից հետո ոտքի կանգնող գյուղը. Լուսանկարներ
ԼՂՀ Մարտակերտի շրջանի սահմանամերձ Մատաղիս գյուղն ու հարևան Թալիշը 2016թ.-ի ապրիլին ռազմական գործողություններից ամենաշատը տուժած բնակավայրերից էին:
Այսօր Մատաղիսն ունի 540 բնակիչ, որոնցից 245-ը` մինչև 17 տարեկան երեխաներ:
Մարդն իր տունը չի թողնի գնա` խալխի առաջ վիզ ծռի
Սահմանամերձ Մատաղիս տանող ճանապարհն անցնում է լեռնոտ տարածքով: Պարզ եղանակին ամենաբարձր ոլորանից գյուղը, կամ ինչպես այն սիրում են անվանել այստեղ ծառայողները` Մատաղիսի թագավորությունն, ափի մեջ է: Ուշադիր նայելիս կարելի է նկատել նույնիսկ տներից դուրս եկող ծուխն ու հետևել գյուղի կյանքին: Տեսածի խաղաղությունն ընդհատում են միայն մեզ ուղեկցողների պատմություններն, ովքեր բարձրադիր կետից ցույց են տալիս տեղանքն ու փնտրում ապրիլյան պատերազմի հետքերը:
Գյուղի առաջին թաղամասը «Նոր»-ն է: Այն այսպես են անվանում, քանի որ կառուցվել է Արցախյան առաջին` 90-ականների պատերազմից հետո: Ապրիլին հենց այս թաղամասն է իր վրա ընդունել հակառակորդի հրետակոծության ու հրթիռակոծության զգալի մասը: Այսօր դրա մասին վկայում են տների դարպասներին մնացած բեկորային հետքերը:
Երկու անգամ պատերազմ անցած ու սահմանին ապրել շարունակող այս գյուղը պատերազմից խաղաղություն պոկելու ամենավառ օրինակն է: Նույնիսկ տնամերձ լվացքի պարաններն են հուշում այդ մասին: Գունավոր սրբիչների ու մանկական հագուստի կողքին գրեթե յուրքանչյուր տանը զինվորական համազգեստ է կախված:
Գյուղամեջում մի խումբ երեխաներ ակտիվ վիճում են խաղալիք բեռնատարի համար: Նրանց սաստում է տատիկը` Ժենյա Եդիգարյանն, ով մեզ տեսնելով ուրախանում է.
«Էս ո՜նց համընկավ», - ու բացատրում, - «Հեսա հաստատ հարցնելու եք` «Մատաղիսում կյանքը ո՞նց ա», հենա ասեմ` շատ լավ: Նոր հեռու տեղերից բարեկամներս էին զանգել, ասում էին` «հ՞ն, ո՞նց եք», ես էլ ասեցի`«շատ լավ, չե՞ք հավատում` հեսա կգան, կնկարեն, կգցեն ինտերնետ` կտեսնեք», ու մեկ էլ դուք եկաք: Էս ո՜նց համընկավ»:
Ժենյա Եդիգարյանն, օգտվելով տաք եղանակից, արածեցնում է իր ոչխարների հոտը: Նրա շուրջը վազվզում են մի խումբ երեխաներ:
«Բոլորը թոռներս են, ընդհանուր արդեն 13 թոռ ունեմ»,- ասում է տատն ու շարունակում,- «Երեխաները կարևոր են` պիտի շատանանք: Մատաղիսցու երազանքն ա, որ մեր գյուղն աճի, զարգանա»:
Տատի ձեռքին գիրք է, հարցնում եմ` «ի՞նչ եք կարդում», ասում է` բուսաբուժության մասին.
«Մեր բնությունն այստեղ շատ հարուստ է, ես էլ այս գիրքը պատահական գտա, հիմա համ գործս եմ անում, համ կարդում, միգուցե օգտակար բույսեր ընկնեն աչքովս»:
2016թ.-ի ապրիլի մասին զգուշությամբ եմ հարցնում, ասում է` «ամենավատ օրերն էին, տղաս վիրավորվեց, Մատաղիսի գյուղապետն է` երևի իր մոտ եք գնում հա՞» ու միանգամից ավելացնում` «գրեք, որ իրանց նպատակին չեն հասնի»:
«Իրենք ուզեցին մեզ` խաղաղ բնակչությանը վնասեն, բայց մոռացան, որ մենք քոչվոր չենք: Մարդն իր տունը չի թողնի գնա` խալխի առաջ վիզ ծռի: Մարդ պիտի իր ստեղծածը վայելի, կիսատ թողածը` շարունակի: Մենք սովոր չենք մեր տունը, հողը թողնենք, գնանք ուրիշի ձեռքի հացին նայենք: Մենք ենք մեր հաց ստեղծողը», - ասում է Ժենյա Եդիգարյանն ու ավելացնում` «խաղաղությունն իմ համար երեխեքիս, թոռներիս հաջողությունն է»:
Խաղաղությունը պատկերացնում եմ մե՜ծ լավ բան
Իմ ու տատի զրույցին ուշադրությամբ հետևում է երեխաներից ամենամեծը` 11 տարեկան Անին: Ասում է` իր գյուղում ամենաշատը երեխաներին է սիրում ու իրենց խաղացած խաղերը.
«Տարբեր բաներ ենք խաղում` պախկվոցի, մեջմտնոցի: Ես մեջմտնոցին եմ ամենաշատը սիրում: Բայց դպրոց էլ եմ սիրում գնալ, որ մեծանամ, երազում եմ դառնալ բժշկուհի», - ասում է Անին:
Հարցնում եմ` խաղաղությունն ինչպե՞ս է պատկերացնում` ժպտում է:
«Պատկերացնում եմ, որ մի մե՜ծ բան է: Մի սիրուն լավ բան»:
Մատաղիսում ոչ միայն նորոգում են եղած տներն, այլև կառուցում նորերը` երիտասարդ ընտանիքների համար
Մատաղիսի գյուղապետը Զավեն Ավանեսյանն է: 2016թ.-ի ապրիլի 2-ին նա նույնպես վիրավորվել էր հակառակորդի հրետակոծության հետևանքով: Այսօր դրա մասին խոսել չի սիրում, ասում է` «ձեր առաջ առողջ կանգնած եմ, կարևորը դա է»:
Զավեն Ավանեսյան
Նա վստահեցնում է` ապրիլյան իրադարձություններից հետո գյուղի ամբողջ բնակչությունը վերադարձել է ու այսօր գրեթե ավարտվել են վերականգնողական աշխատանքները:
«Բավականաչափ աշխատանքներ իրականացվում են թե՛ ճանապարհաշինարարության առումով, թե՛ բնակարանաշինության: Ասեմ, որ ապրիլը տեսնելով՝ ժողովուրդն ավելի է համոզվում, որ իր ապրելու միակ տեղը սա է», - ասում է Զավեն Ավանեսյանը:
Նրա խոսքով՝ առաջին հերթին վերականգնվել է հրետակոծության հետևանքով տուժած դպրոցը.
«Ավելին` այսօր մեր երեխաների թվի համար այս դպրոցը բավարար չէ ու նախագիծ ունենք կառուցելու ևս մեկը: Նույնն էլ մանկապարտեզի առումով: Առաջիկայում նոր մանկապարտեզ կունենանք», - պատմում է գյուղապետը:
Հետաքրքրվում եմ` իսկ ի՞նչքան երիտասարդ ու երեխա կա գյուղում:
«Կարող եմ ասել, որ գյուղի բնակչության 95 տոկոսը մինչև 50 տարեկան են: Այսօր գյուղում կա 540 բնակիչ, որոնցից 245-ը` մինչև 17 տարեկան երեխա են: Ունենք երիտասարդ ընտանիքներ, որոնց առաջիկայում կառավարության տրամադրած միջոցներով կփորձենք օգնել տներով», - պատմում է Զավեն Ավանեսյանը:
Ըստ նրա` ապրիլյան իրադարձությունները մատաղիսցիներին ոչ թե վախեցրին, այլ դարձրին ավելի պատրաստ.
«Յուրաքանչյուր ընտանիքի անդամ մտածում է, որ ինքը պետք է պատրաստ լինի ցանկացած գործողության` սա է սահմանին ապրելու տարբերակը: Ապրիլից հետո դաշտերում լինում են կրակոցներ, բայց գյուղի վրա չեն կրակել: Բնականաբար, ոչ ոք չէր սպասում, որ 1994թ.-ի հրադադարից հետո կարող է նման բան լինել: Ապրիլից հետո մենք համոզվեցինք, որ թշնամին չի փոխվել: Եթե ստացվի այնպես, որ թշնամին նորից անցնի հարձակման, ժողովուրդը պատրաստ կլինի», - վստահեցնում է Զավեն Ավանեսյանը:
Վերջում` Մատաղիսի նոր «բրենդի» մասին
Մատաղիսի գյուղապետը մեզ ճանապարհելիս ժպտում է` «մի լավ լուր էլ ունենք», ասում է ու գրպանից հանում հեռախոսը: Լուսանկարում խավիարի տարա է՝ արտադրված Մատաղիսում:
Տարիներ առաջ Արցախի կառավարությունը Մատաղիսում հիմնադրեց խավիարի արտադրություն: Նախատեսված էր այն զարգացնել ու հիմնական արտադրանքն արտահանել: Զավեն Ավանեսյանի խոսքով` խավիարի արտադրական գործընթացը հիմա լիովին վերականգնվել է:
«Ապրիլին կրած վնասներն արտադրամասում ևս արագ վերականգնվել են ու, ինչպես տեսաք, արդեն ունենք առաջին փորձնական արտադրանքը: Այդ չափաբաժինը նախատեսված է սպառման շուկա գտնելու համար: Այն հիմնականում կարտահանվի ու սպառման շուկայի հստակեցումից հետո, կսկսվի մասսայական արտադրություն»:
